Literacki alfabet Czesława Miłosza Opr. Ewa Zyskowska

A jak ARS POETICA? Jeden z wierszy programowych, autotematycznych. Miłosz przedstawia w nim swój stosunek do własnego pisania, do poezji, jej celów i zadań.

B jak bibuła (drugi obieg) Po uzyskaniu azylu politycznego we Francji władze komunistyczne w Polsce zakazały wydawać utwory Miłosza. Stał się wrogiem ustroju. Jego twórczość była mało znana w rodzinnym kraju. Dostępna jedynie w drugim obiegu. Sytuacja odmieniła się dopiero po przyznaniu nagrody Nobla i dzięki zachodzącym w kraju przemianom politycznym po 1980 roku.

C jak CAMPO DI FIORI Napisany w 1943 roku utwór porusza problematykę wojenną. Poeta nie mówi wprost, lecz buduje wstrząsające obrazy, które mają poruszyć odbiorcę.

D jak dziennik Rok myśliwego Zapiski Miłosza pochodzące z okresu od sierpnia 1987 do sierpnia 1988. Zawiera nie tylko sporządzane "na gorąco" refleksje i notatki o podróżach, spotkaniach, lekturach, pracach w ogrodzie i własnej twórczości, ale także wspomnienia (młodzieńcze Wilno, powstanie warszawskie, trudne lata paryskie), portrety przyjaciół i pisarzy, minieseje o sztuce, religii, polityce, historii najnowszej.

E jak eseista Miłosz jest autorem m.in. zbiorów esejów: Zniewolony umysł, Ziemia Ulro, Rodzinna Europa. Michał Słowiński pisze o nich: „zdumiewa zakres tematyczny i problemowy tej eseistyki, zdumiewa umiejętność łączenia wątków autobiograficznych z refleksjami dotyczącymi kwestii najrozmaitszych – filozoficznych, literackich, historycznych, społecznych”.

F jak forma Stosował zróżnicowane formy poetyckie i prozatorskie. Pisał wiersze, eseje, powieści, traktaty, opowiadania, tworzył tłumaczenia. Jego wiersze są zazwyczaj bezrymowe, o różnej długości wersów, choć przy tym wyraźnie rytmizowany.

G jak greka (koine) Miłosz rozpoczął naukę greki w 1971r. Kilka lat później nauczył się też języka hebrajskiego. W latach 1971-1986 przetłumaczył 10 ksiąg biblijnych (osiem ze Starego Testamentu i dwie z Nowego Testamentu). Jako pierwszą przetłumaczył z greckiej Septuaginty Księgę Koheleta (Eklezjasty). Kilka lat później tę samą księgę przełożył z hebrajskiego oryginału.

H jak historia i kultura W swojej poezji artysta odnosi się do doświadczeń ludzkich, do doświadczeń ludzkiej cywilizacji. Historia i kultura to istotny kontekst do poznania świata jego poezji.

I jak ironia Miłosz powiedział: „Ironia artystyczna tak, jak ją rozumiem, polega przede wszystkim na zdolności autora do przybierania skóry różnych ludzi i kiedy pisze w pierwszej osobie, to przemawia tak, jakby przemawiał nie on sam, ale osoba przez niego stworzona. Istotny sens utworu zawiera się wtedy w sferze stosunku autora do postaci”.

J jak język poetycki Miłosz preferował klasyczne środki wyrazu, precyzję języka, klarowność składni i wierność opisu. Jego poezja ma jak najdokładniej i najdobitniej wyrażać otaczającą rzeczywistość. K jak katastrofizm Trend silnie zaznaczający się w twórczości Miłosza z lat 30-tych XX wieku. L jak Literacka Nagroda Nobla Miłosz otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości w 1980 roku.

M jak mimesis Miłosz dąży do wiernego odwzorowania rzeczywistości. Słowo nie jest dla poety celem samym w sobie, ma służyć do opisu świata. N jak nowela Napisał jedną nowelę: „Obrachunki” w 1938 roku. O jak obrazowość Poezja Miłosza jest bardzo plastyczna i obrazowa. Autor nie stosuje zbędnych metafor, a wiernie opisuje szczegóły i detale rzeczywistości.

P jak powieściopisarz Dolina Issy powieść napisana w 1955 roku powieść zainspirowana wspomnieniami poety z dzieciństwa spędzonego na Litwie. W 1982 roku przeniesiona na kinowe ekrany przez Tadeusza Konwickiego.

R jak rozrachunek z komunizmem Wielokrotnie w swojej twórczości poruszał tematykę totalitaryzmu i despotyzmu. (w poezji Który skrzywdziłeś, prozie, eseistyce „Zniewolony umysł”). Była to dla niego walka tym bardziej trudna i bolesna, że sam poeta dał się „zarazić” ideologią komunistyczną.

S jak SENS Drugą stronę, za ptakiem, górą i zachodem słońca. - Kiedy umrę, zobaczę podszewkę świata. Drugą stronę, za ptakiem, górą i zachodem słońca. Wzywające odczytania prawdziwe znaczenie. Co nie zgadzało się, będzie się zgadzało. Co było niepojęte, będzie pojęte. - A jeżeli nie ma podszewki świata? Jeżeli drozd na gałęzi nie jest wcale znakiem Tylko drozdem na gałęzi, jeżeli dzień i noc Następują po sobie nie dbając o sens I nie ma nic na ziemi, prócz tej ziemi? Gdyby tak było, to jednak zostanie Słowo raz obudzone przez nietrwałe usta, Które biegnie i biegnie, poseł niestrudzony, Na międzygwiezdne pola, w kołowrót galaktyk I protestuje, woła, krzyczy. 1991

U jak uniwersalny charakter jego poezji T jak tłumacz Tłumaczył m.in. utwory Thomasa Eliota i William Yeatsa oraz fragmenty Biblii. U jak uniwersalny charakter jego poezji Miłosz przedstawia znane odbiorcom sytuacje i doświadczenia wysnuwając z nich refleksje ponadczasowe, uniwersalne.

W jak wielogłosowość i dialog To podstawowe wyróżniki poetyki Miłosza w całej jego twórczości. Podmiot liryczny w wierszach Miłosza nie jest moralistą, nie ogłasza odbiorcom jedynej prawdy. Słucha różnych głosów, które stara się je przekazywać. Dialogowość podkreślana jest w strukturze wierszy w różny sposób: np. poprzez zastosowanie scen dramatycznych, bezpośrednie zwroty do adresata (uznanie go za pełnoprawnego uczestnika dialogu), przyjmowanie przez podmiot liryczny masek, różnych wcieleń.

Z jak Zniewolony umysł Zniewolony umysł to studia o czterech pisarzach, którzy tworzyli w Polsce w latach 50-tych XX w. Są oni ukryci za pseudonimami: Alfa to Jerzy Andrzejewski, Beta – Tadeusz Borowski, Gamma – Jerzy Putrament, Delta – Konstanty Ildefons Gałczyński. Bolesław Bolecki napisał: „W swym najgłębszym sensie Zniewolony umysł jest zakamuflowanym traktatem moralnym i historiozoficznym: czytelnikom zachodnim wyjaśnia mentalność wschodnioeuropejskich intelektualistów doby stalinowskiej, a samemu autorowi pozwala wyrzucić z siebie resztki trujących jadów oszalałej doktryny”.

Ż jak Żagary Grupa literacka działająca w Wilnie w latach 1931-1934. Wydawała czasopismo o tej samej nazwie. Do komitetu redakcyjnego należeli m.in.: T. Bujnicki, A. Gołubiew, J. Zagórski, H. Dembiński, C. Miłosz, J. Putrament, A. Rymkiewicz. Pismo opowiadało się za ideologią umiarkowanie lewicową, postulowało literaturę podejmującą zagadnienia społeczno-polityczne i etyczne.

Bibliografia: Chrząstowska Bożena, Poezje Czesława Miłosza, Warszawa 1982, ISBN 83-02-01812-0 Czesława Miłosza autorpotret przekorny, rozmowę przepr. Aleksander Fiut, Kraków 1988, ISBN 83-08-01196-9 Język polski. Encyklopedia szkolna. Liceum, red. Marta Tomczyk, Kraków cop. 2005, ISBN 83-7389-401-2, s. 389-390