Rynek kapitałowo - pieniężny 4. Charakterystyka papierów wartościowych

OBLIGACJE

Rodzaje obligacji papier wartościowy, emitowany w serii (czyli reprezentujący prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek), w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji). Świadczenie to może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny Ze względu na zabezpieczenie spłaty obligacje dzielimy na: obligacje zabezpieczone, których spłata jest zabezpieczona całkowicie lub częściowo, obligacje niezabezpieczone, których spłata nie jest w ogóle zabezpieczona

Ze względu na termin wykupu (czyli dzień, począwszy od którego obligacja podlega wykupowi) obligacje dzielimy na: klasyczne obligacje terminowe, czyli takie, które są wykupywane przez emitenta po dacie z góry określonej przez emitenta, obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta (callable bonds), w przypadku których emitent może zażądać wykupu w dowolnym momencie,

Ze względu na termin wykupu obligacje dzielimy na (c.d.): obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza (putable bonds), w przypadku których właściciel może zażądać wykupu w dowolnym momencie, obligacje bezterminowe (obligacje perpetualne, konsole), które nie podlegają wykupowi przez emitenta i w przypadku których właściciel bezterminowo otrzymuje odsetki.

Ze względu na występowanie odsetek wyróżniamy: obligacje kuponowe, czyli takie, z tytułu własności których otrzymuje się odsetki, obligacje zerokuponowe, z tytułu własności których nie otrzymuje się odsetek (po upływie terminu wykupu właściciel obligacji otrzymuje od emitenta kwotę równą wartości nominalnej obligacji; brak odsetek jest rekompensowany sprzedażą obligacji z dyskontem).

Ze względu na sposób naliczania odsetek wyróżniamy: obligacje o stałym oprocentowaniu, przy których emitent zobowiązuje się do dokonywania regularnych płatności odsetkowych obliczanych na bazie stałej stopy procentowej, obligacje o zmiennym oprocentowaniu, przy których emitent zobowiązuje się do dokonywania regularnych płatności odsetkowych obliczanych na bazie zmiennej stopy procentowej, w oparciu o tzw. stawkę referencyjną, niekiedy powiększoną o tzw. marżę odsetkową o z góry ustalonej, stałej wielkości (mającą charakter premii dla nabywcy obligacji).

Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy: obligacje zwykłe, w przypadku których emitent zobowiązany jest wobec obligatariusza do spełnienia świadczenia pieniężnego, polegającego na zapłacie należności głównej (wartości nominalnej obligacji) lub (i) odsetek; obligacje zamienne, w przypadku których emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepienię-żnego polegającego na przyznaniu obligatariuszowi prawa objęcia innych instrumentów finansowych w zamian za te obligacje (w Polsce można objąć jedynie akcji emitenta), przy czym termin zamiany obligacji na akcje nie może być dłuższy niż termin wykupu obligacji;

Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c.d.): obligacje z prawem pierwszeństwa, w przypadku których emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego, polegającego na przyznaniu właścicielowi obligacji prawa do subskrybowania akcji emitenta z pierwszeństwem przed jego akcjonariuszami, przed terminem wykupu obligacji;

Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c.d.): obligacje z prawem do udziału w zysku emitenta, w przypadku których emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego polegającego na przyznaniu właścicielowi obligacji prawa do udziału w zysku emitenta (prawo to wygasa z dniem wykupu obligacji).

Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c Ze względu na rodzaj świadczeń przypisanych do obligacji wyróżniamy (c.d.): obligacje przychodowe, w przypadku których emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego polegającego na przyznaniu właścicielowi obligacji prawa do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta: z całości albo z części przychodów lub z całości albo części majątku przedsięwzięć, które zostały sfinansowane ze środków uzyskanych z emisji obligacji, z całości albo z części przychodów z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta.

Ze względu na rodzaj rynku, na którym obligacja jest notowana: obligacje krajowe (emitent jest rezydentem kraju, w którym emisja jest lokowana); obligacje międzynarodowe (emitent nie jest rezydentem kraju, w którym emisja jest lokowana): obligacje zagraniczne (obligacje podmiotów zagranicznych na rynku krajowym, rozprowadzane przez dealerów krajowych); euroobligacje (nominowane w innej walucie niż waluta kraju lokowania, rozprowadzane przez międzynarodowe konsorcja dealerów).

List zastawny

List zastawny jest dłużnym papierem wartościowym imiennym lub na okaziciela; emitować go może jedynie bank hipoteczny. Wpływy z emisji listów zastawnych służą: refinansowaniu kredytów hipotecznych udzielanych przez banki hipoteczne oraz nabywaniu przez banki hipoteczne wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów hipotecznych.

Ograniczenia w emisji listów zastawnych: refinansowanie kredytów hipotecznych wpływami z emisji listów zastawnych nie może przekroczyć sumy odpowiadającej 60% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości obciążonych hipotekami; łączna kwota nominalnych wartości znajdujących się w obrocie listów zastawnych nie może przekroczyć 40-krotności funduszy własnych banku.

Listy zastawne zabezpieczone są konkretnymi, wyodrębnionymi wierzytelnościami emitenta, a nie całością jego aktywów. Bank hipoteczny prowadzi rejestr zabezpieczenia listów zastawnych, do którego wpisywane są w odrębnych pozycjach określone wierzytelności (lub grupy wierzytelności) stanowiące podstawę emisji tych listów zastawnych. Bank prowadzi rejestr osobno dla hipotecznych listów zastawnych oraz dla publicznych listów zastawnych.

Rodzaje listów zastawnych hipoteczny list zastawny – papier wartościowy wyemitowany na podstawie wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczonych hipotekami, w którym to liście bank zobowiązuje się wobec uprawnionego do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych; publiczny list zastawny – papier wartościowy wyemitowany na podstawie kredytu zabezpieczonego gwarancją lub poręczeniem Skarbu Państwa, NBP, WE lub ich państw członkowskich, EBOiR, EBI lub BŚ, lub na podstawie wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów udzielonych w/w podmiotom.

Skarbowe papiery wartościowe

krótkoterminowe s.p.w. (bony skarbowe), obligacje skarbowe Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Aktualnie występują 2 rodzaje s.p.w.: krótkoterminowe s.p.w. (bony skarbowe), obligacje skarbowe

Bankowe papiery wartościowe

to każdy papier wartościowy (w tym dłużny) wyemitowany przez bank na podstawie art. 89 i n. Prawa bankowego. Celem emisji b.p.w. jest gromadzenie przez banki środków pieniężnych w PLN lub w innej walucie wymienialnej. Aby wyemitować b.p.w. bank musi podać warunki emisji do publicznej wiadomości i powiadomić Prezesa NBP o zamierzonej emisji papierów wartościowych na 30 dni przed terminem emisji, wskazując warunki i wartość emisji.

Weksel

jest papierem wartościowym o określonej dokładnie przez prawo wekslowe formie, charakteryzującym się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Wystawiany jest z reguły na krótkie terminy (nie dłuższe niż 1 rok) i wykupywany przez wystawcę po cenie zazwyczaj równej nominałowi (kwocie wypisanej na wekslu).

Rodzaje weksli Weksel własny – papier wartościowy zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Weksel trasowany – papier wartościowy zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

AKCJA

Akcje

papier wartościowy, emitowany w serii przez przedsiębiorstwo będące spółką akcyjną, w którym emitent stwierdza, że nabywca akcji staje się współwłaścicielem spółki i - zgodnie z normami prawa obowiązującymi w Polsce - uzyskuje uprawnienia: o charakterze majątkowym (uprawnienia samoistne) oraz o charakterze korporacyjnym (uprawnienia akcesoryjne wobec majątkowych).

Uprawnienia o charakterze majątkowym: prawo do udziału w zysku rocznym spółki (prawo do dywidendy), prawo poboru akcji nowej emisji, prawo do udziału w tzw. kwocie likwidacyjnej.

Uprawnienia o charakterze korporacyjnym: prawo uczestniczenia w WZA, prawo głosu, prawo do informacji, bierne prawo wyborcze do organów spółki, prawo do zaskarżania uchwał WZA, prawo do wytaczania powództwa na rzecz spółki o naprawienie szkody.

Prawo do dywidendy 2 znaczenia: prawo do udziału w zysku spółki (może być przeniesione z przeniesieniem akcji), prawo do uchwalonej przez WZA dywidendy lub do przyszłych dywidend (może być przedmiotem obrotu).

Problemy: wysokość dywidendy przypadającej na akcje pokryte nie całkowicie; podstawa wyliczenia kwoty zysku do podziału (oraz czy musi być zysk bilansowy za rok obrotowy, by wypłacić dywidendę za ten rok); osoby uprawnione do dywidendy; termin wypłaty dywidendy; moment nabycia praw do dywidendy; zaliczki dywidendowe.

Prawo poboru to ustawowe prawo pierwszeństwa objęcia przez dotychczasowych akcjonariuszy akcji nowych emisji w stosunku do liczby posiadanych akcji; jest prawem zbywalnym. Problemy: Wyłączenie prawa poboru; Wykonanie prawa poboru (zapisy na akcje).

Prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej wyraża się w roszczeniu akcjonariusza o przeniesienie na niego odpowiedniej części majątku spółki, powstające w toku postępowania likwidacyjnego, jeżeli po zaspokojeniu wierzycieli pozostała jeszcze jakaś część majątku spółki, która może być rozdysponowana pomiędzy akcjonariuszy. Problemy: Podział kwoty likwidacyjnej między akcjonariuszy.

Rodzaje akcji Ze względu na uprzywilejowanie akcje dzielimy na: akcje zwykłe, czyli nieuprzywilejowane (1 akcja zwykła = 1 głos na WZA), akcje uprzywilejowane, w przypadku których, według norm prawa w Polsce, właściciel akcji może być uprzywilejowany co do: dywidendy podziału majątku polikwidacyjnego spółki głosu (na WZA).

Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Rodzaje akcji (c.d.) Uprzywilejowanie co do dywidendy: akcje posiadają pierwszeństwo w wypłacie dywidendy, która ma status dywidendy uprzywilejowanej - maksymalnie do wysokości dywidendy przypadającej na akcje zwykłe plus kwota nie przekraczająca stopy dyskonta weksli NBP). Uprzywilejowanie co do głosu: na 1 akcję może maksymalnie przypadać 2 głosy na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Rodzaje akcji (c.d.) Uprzywilejowanie co do podziału majątku polikwidacyjnego spółki: akcje posiadają pierwszeństwo zaspokojenia, czyli pierwszeństwo do spłaty według ceny emisyjnej, lub prawo podwyższenia udziału przy podziale majątku analogiczne do podwyższenia udziału w zysku. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Rodzaje akcji (c.d.) Akcje uprzywilejowane możemy podzielić ze względu na sposób wypłacania dywidendy na: akcje kumulacyjne, zobowiązujące spółkę do wypłacania dywidendy za okres, w którym spółka nie osiągnęła zysków (dywidendy te wypłacane są w pierwszej kolejności, z chwilą ponownego osiągnięcia wystarczającego zysku przez spółkę), akcje niekumulacyjne, w przypadku których dywidenda jest wypłacana jedynie w latach, w których spółka osiąga dostateczne zyski. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Prawo do akcji Papier wartościowy, z którego wynika uprawnienie do otrzymania, nie mających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Kwit depozytowy

Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Kwit depozytowy Papier wartościowy wystawiony przez instytucję finansową z siedzibą na terytorium państwa – strony umowy o EOG lub należącego do OECD, w którym inkorporowane jest prawo do zamiany tego p.w. na określone p.w. we wskazanej w warunkach emisji proporcji, przejście na właściciela tego p.w. praw majątkowych stanowiących pożytki z p.w. lub ich równowartości oraz, w przypadku akcji, możliwość wydania przez właściciela tego p.w. jego emitentowi wiążącej dyspozycji co do sposobu głosowania na WZA. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Certyfikaty inwestycyjne

Certyfikaty inwestycyjne Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Certyfikaty inwestycyjne to p.w. na okaziciela emitowane przez zamknięty fundusz inwestycyjny i reprezentujące prawa majątkowe uczestników funduszu. Certyfikat inwestycyjny jest niepodzielny; certyfikaty jednego funduszu reprezentują jednakowe prawa majątkowe. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Zamknięty fundusz inwestycyjny to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie (przez emisję certyfikatów inwestycyjnych) w określone w ustawie p.w. oraz inne prawa majątkowe. Certyfikaty wyemitowane przez z.f.i. umarza się jedynie w przypadkach przewidzianych w ustawie. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Wydanie przez KPWiG zezwolenia na utworzenie z.f.i. oznacza dopuszczenie I emisji certyfikatów do obrotu publicznego. Kolejne emisje są dopuszczane przez KPWiG po złożeniu wniosku przez emitenta (nie później niż 7 dni od zamknięcia emisji). I emisja może trwać nie dłużej niż 4 miesiące, natomiast każda następna - nie dłużej niż 6 miesięcy. dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Rynek pieniężny i kapitałowy - konspekt wykładu Certyfikaty inwestycyjne (c.d.) Cena emisyjna certyfikatów drugiej i następnych emisji nie może być niższa niż wartość aktywów netto przypadająca na certyfikat według ostatniej wyceny aktywów z.f.i. poprzedzającej emisję. Wycena ta musi być dokonana przynajmniej na 7 dni przed rozpoczęciem zbywania certyfikatów danej emisji. Wartość aktywów netto przypadająca na certyfikat to rynkowa wartość aktywów z.f.i. pomniejszona o zobowiązania funduszu, podzie-lona przez ilość wyemitowanych certyfikatów dr Igor Styn, Instytut Ekonomiczny, PWSZ Nowy Sącz

Literatura Rozdial: 1, 2, 3.

Literatura KULHÁNEK, L., POLOUČEK, S., STAVÁREK, D.: The Financial and Banking Sectors in Transition Countries. In: POLOUČEK, S. (ed.): Reforming the Financial Sector in Central European Countries. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2004. ISBN 1-4039-1546-6. Rozdial: 1.