Polityka gromadzenia zbiorów elektronicznych - od samofinansowania do licencji krajowych Jolanta Stępniak Biblioteka Główna Politechnika Warszawska

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca W skrócie Zasady gromadzenia zbiorów w bibliotece naukowej / Polityka gromadzenia zbiorów elektronicznych Finansowanie bibliotek / zasobów elektronicznych Konsorcja i pakiety – sposób na kryzys Licencje krajowe – korzyści i obawy

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Polityka gromadzenia w bibliotekach naukowych Zasady gromadzenia – Just in time – Just in case – Ocena potrzeb czytelników [brak badań w latach w Polsce w aspekcie polityki gromadzenia zbiorów elektronicznych] Zakres zbiorów / profil działania jednostki macierzystej – specjalizacja dziedzinowa – interdyscyplinarność / powiązanie z dyscyplinami pomocniczymi wypożyczenia międzybiblioteczne Czasopisma i książki – różne podejścia – Czasopisma – ciągi wieloletnie – Książki tytuły unikalne [księgozbiór naukowy] wieloegzemplarzowość [księgzobiór dydaktyczny] Selekcja zbiorów [zasada zerowego przyrostu]

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Strategiczne decyzje dotyczące polityki gromadzenia zbiorów elektronicznych Wersja drukowana, elektroniczna czy obie –decyduje forma - sposób udostępniania - nie treść, –możliwości i warunki archiwizacji [just in case] –świadome – nie zawsze zamierzone - dublowanie zbiorów (tytuł w różnych bazach) Zakup z prawem archiwizacji (na własność) czy licencja na dostęp na czas określony –możliwość egzekwowania prawa archiwizacji –warunki dostępu określone w licencji i warunkach archwizacji Uzależnienie od konkretnej platformy dostępu oferowanej wraz z treścią –rezygnacja z platformy dostępu może spowodować utratę posiadanych praw archiwizacji do treści Aktualności a cena zakupu (wybór dostawcy usługi) –embargo czasowe wpływa na ograniczenie kosztów zakupu

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Model sprzedaży publikacji elektronicznych a zasady gromadzenia Ujednolicenie zasad gromadzenia dla różnych typów zbiorów (książki, czasopisma) Pakiet zamiast pojedynczych tytułów (just in case) –Pakiety wielodziedzinowe a specjalizacja zbiorów wybór pakietu w obrębie kolekcji –Zmiany tytułów w pakiecie niezależne od biblioteki brak możliwości selekcji (wyjątek baza Safari) –Brak gwarancji dostępu po upływie terminu licencji

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Pakiety – zawartość - przydatność Na podstawie dziedzin z 44 baz objętych w BGPW Listą A-Z - liczba tytułów czasopism i książek elektronicznych z zakresu : –Podstawowej specjalizacji PW – –Dziedzin pokrewnych– –Tytułów zbędnych– Np.: literatura filozofia i religia Korzyści –Badania interdsycyplinarne / wielodziedzinowe: –Na podstawie SCOPUS – publikacje z afiliacją PW: Medycyna 249 Nauki społeczne160 Sztuka & N.Humanist. 3

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Polityka finansowania bibliotek Botswana ( ): Budżet bibliotek jako % budżetu Uczelni – 8-10% Adekanmbi, Arinola Rebecca; Boadi, Benzies Y.: Budgeting for library resources in colleges of education: Some findings from Botswana. Library Collections, Acquisitions and Technical Services 2008 vol 32 no 2 p Polska ( na podstawie AFBN ) - budżet biblioteki jako % budżetu uczelni: 2002 – 4, – 2, – 2,81 –wydatki na zbiory elektroniczne jako % wydatków na zbiory ogółem 2005 – 27, – 41,16 (uczelnie techniczne 51,88)

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca ALA_2009_charts66-07 – Dokument elektroniczny [dostęp 30_05_2009]

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Konsorcja w Polsce [1] 1999 r. – Springer Verlag – Politechnika Warszawska –Dostęp z serwera wydawcy 2000 r. – Elsevier Science Direct – Uniwersytet Warszawski (d ostęp on-site) 2000 r. polityka państwa w zakresie dofinansowania zakupu komercyjnych wydawnictw elektronicznych 2009 r. łącznie ponad 25 konsorcjów organizowanych: –dla jednego: wydawnictwa, pakietu, dziedziny –przez różną liczbę bibliotek (od 10 do 140) –na różnych zasadach organizacyjnych i finansowych] 2010 – licencje krajowe

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Konsorcja w Polsce [2] ICM UW –organizator największej liczby konsorcjów- BWN / Wirtualna Biblioteka Nauki (WBN) –współpraca z liderami konsorcjów wyłonionymi z bibliotek (UEKr, PŁ) –organizacja dostępu do zasobów z prawem do archiwizacji – preferowany model dostęp on-site + serwer wydawcy PCSS (Poznań) –dostęp do baz na serwerach dostawców [agregatorów] –EBSCO - Proquest Politechnika Wrocławska – unikalny tytuł –SciFinder – Chemical Abstracts [wcześniej dostep on-site, od 2009 roku z serwera wydawcy] UMK Toruń – unikalny tytuł –Mathematical Review

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Konsorcja w Polsce [3] 2009 rok Bazy pełnotekstowe –Wielodziedzinowe – Elsevier – ScienceDirect (95), Springer (68), EBSCO (135), Proquest (38) –Specjalistyczne – IEEE (14), Emerald (35), ACS (35), AIP (27), LWW (16), Mathematical Reviews (39) Bazy bibliograficzno-abstrakatowe –SCOPUS (34), Web of Science (SCI Exp – 34?), –INSPEC (21), CSA (13), Math (10) Jednostkowe tytuły –Science (24) –Nature (30) Bazy faktograficzne / pełnotekstowe –ISI Emerging Markets (15), ABI Inform Complete (25) –Beilstein (28) i Gmelin (12)

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Ciekawostka Dla polskiego piśmiennictwa w wersji elektronicznej nie ma opcji zakupu konsorcyjnego –Np. baza książek - ibuk W większości nie oferują nawet opcji zakupu dla sieciowego dla uczelni [np. Lex, SIGMA-NOT, normy] –Brak dostępu na Proxy lub grupę adresów IP, a nie hasło z możliwością korzystania z domu –Cena dostępu sieciowego wielokrotnie przewyższają standardowa cena 3 równoległych użytkowników

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Podstawy dofinansowania Ustawa z dnia 8 października 2004 roku o zasadach finansowania nauki (Dz. U nr 169 poz tekst ujednolicony) –SPUB (Specjalne Urządzenie Badawcze) Program rozwoju infrastruktury informatycznej nauki – określa politykę państwa w zakresie wdrażania i zasad finansowania nowych technologii informatycznych służących dla badań naukowych – ograniczający listę jednostek uprawnionych do ubiegania się o dofinansowanie [wymienione 23 jednostki – tworzące sieć MAN] – – wprowadzający zasadę maksymalnie 50% dofinansowania, rozszerzenie listy uprawnionych występowania do wszystkich instytucji naukowych Program określa zasady dofinansowania licencji i zakupu dostępu do baz piśmiennictwa naukowego pełnotekstowych oraz bibliograficzno-abstraktowych –maksymalne dofinansowanie 50%

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Jak zdecydowano o licencjach krajowych [1] Kryzys finansowy 2008/2009 – spadek wartości złotego spowodował wzrost bieżących opłat za bazy na rok 2009 o ponad 1/3 Postulat bibliotek, KRASP i liderów konsorcjów –Zapewnienie ciągłości dostępu do baz (koszt ScienceDirect) –Zapewnienie dostępu do baz WoK (WoS) wymaganych w procesie oceny jednostki dla wszystkich instytucji naukowych [dostęp dla 23 instytucji] Rozwój BWN o nowe bazy [od kilku lat liczba baz dofinansowywanych nie wzrastała] Zapewnienie finansowania dla nowych uczestników konsorcjów Stworzenie warunków dla wyższego dofinansowania baz wielodziedzinowych [szczególnie kosztownych]

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Jak zdecydowano o licencjach krajowych [2] Podjęte działania –Wystąpienie KDBASP do MNiSW oraz do ICM UW –Powołanie w przez Ministra Zespołu Specjalistycznego ds. przygotowania propozycji w sprawie modyfikacji zakresu tematycznego Biblioteki Wirtualnej Nauki (sierpień 2009) –Przygotowanie opinii / rekomendacji (wrzesień 2009) –1 października 2009 MNiSW zapowiada finansowanie licencji krajowych –styczeń 2010 przyznanie dotacji na zakup licencji na rok 2010 (trwa realizacja) –Brak podstaw formalnych dla 100% finansowania

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Licencje krajowe – cel tworzenia Pozwala na wyrównanie szans w zakresie dostępu do piśmiennictwa naukowego dla wszystkich instytucji naukowych –Wskazano do zakup licencji bazy pełnotekstowe, których konsorcja miały ponad 60 uczestników –Kuriozum: nie dot bibliotek naukowych w rozumieniu Ustawy o bibliotekach [MKiDN] Wspiera badania interdyscyplinarne oraz jednostki z zakresu nauk społecznych i humanistycznych – wcześniej rzadko korzystające z dofinasowania Stwarza warunki stabilności dostępu do literatury naukowej Ogranicza koszty ponoszone przez koordynatora konsorcjum

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Licencje krajowe – ciekawostka? Zapewnia dostęp do narzędzi stosowanych w zarządzaniu nauką (WoS = SCI + A&HCI, SSCI +CPCI) (wraz z archiwami) + JCR (2010) Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów i trybu przyznawania oraz rozliczania środków finansowych na działalność statutową pkt. 8.6: liczba cytowań na podstawie WoS lub Google Scholar???

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Licencje krajowe - warunki 100% dofinansowanie dotyczy wskazanych pakietów 4 pakietów Zachowano 50% dofinansowanie dla pozostałych baz –Postulat zróżnicowania dofinasowania np. 80% dla specjalistycznych wielodziedzinowych, 30% dla nowych lub małych konsorcjów Umowa dotyczy –roku 2010 i uzupełnienia licencji do 1996 (Elsevier i Springer) –WoS 2009 i 2010 –Archiwa - WoS, Springer, (Elseivier?) –Prawo do archwizacji Springer + Open Choice, (Elsevier?) –Książki Warunkiem uczestnictwa- zgłoszenie koordynatorom (ICM, PCSS) adresów IP i podpisanie licencji / upoważnień

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Obawy Licencje zakupiono ze środków na 2010 –Konieczność zagwarantowania finansowania wyprzedzającego Koszt zakupu może nie odzwierciedlać rzeczywistego zapotrzebowania na bazy –Liczba pracowników naukowych zainteresowanych dostępem a cena Zakup uwzględnia ofertę Springer Open Choice / udostępnienie Open Access publikacji publikowanych przez Springer (opcja już dostępna do końca 2010) Licencje krajowe są stosowane w krajach rozwijających się i postkomunistycznych

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Podsumowanie Pakiety a potrzeby – brak badań dotyczących wykorzystania baz Czy wielodziedzinowość szkodzi bibliotekom czy je wzbogaca Nie ma odwrotu od zakupów pakietów / konsorcyjnych Obawy budzi odwrót od zakupu licencji krajowej

IV Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, 16 czerwca Dziękuje za uwagę