mgr inż. Katarzyna Walusiak listopad 2010 Zmiany w normie PN-EN 12004 dla klejów do płytek oraz typowe błędy przy wykorzystaniu norm serii EN 998-1 oraz EN 998-2 oraz błędne oznakowanie oraz interpretacja wyników badań. mgr inż. Katarzyna Walusiak listopad 2010

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska DEFINICJE Zaprawa murarska według projektu: Zaprawa, której skład i metoda wytwarzania zostały wskazane przez producenta w celu osiągnięcia wymaganych właściwości (podejście ze względu na własności użytkowe) Zaprawa murarska według przepisu Zaprawa wykonana według wcześniej określonej receptury, której właściwości wynikają z ustalonych proporcji składników (podejście ze względu na recepturę) Orientacyjne składy zapraw cementowych i cementowo wapiennych podaje wycofana ze zbioru PKN PN-90/B14501: 1990 Zaprawy budowlane zwykłe Zaprawa murarska ogólnego przeznaczenia (G), dla której nie określa się szczególnych właściwości (Pkt. 3.3.1) Zaprawa murarska do cienkich spoin (T), według projektu (Pkt. 3.3.2) Zaprawa murarska lekka (L), według projektu (Pkt. 3.3.3) Błędna analiza normy przez producentów zapraw murarskich i deklaracja zapraw według projektu do typu zapraw według przepisu.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Proporcje składników, % (dotyczy tylko zapraw według przepisu) wartość deklarowana przez producenta proporcji wszystkich składników: objętościowo lub masowo Zawartość chlorków, % (dotyczy zapraw przeznaczonych do murów zbrojonych) wartość deklarowana, zaleca się jednak aby zawartość chlorków nie przekraczała 0,1% Cl suchej masy zaprawy. Konsystencja, mm wg PN EN 998-2 wymagana jest wartość rozpływu według Tablicy 2, PN EN 1015-2, w zależności od gęstości objętościowej świeżej zaprawy. Dla zaprawy powyżej 1200 kg/m³ wartość rozpływu wynosi 175 ± 10 wg wycofanej PN-90/B14501 określa się konsystencję stożkiem dla konkretnego zastosowania zaprawy. wg PN-B-10104: 2005 „Wymagania dotyczące zapraw murarskich ogólnego przeznaczenia. Zaprawy o określonym składzie materiałowym, wytwarzane na miejscu budowy” również nawiązuje do badania konsystencji jak powyżej

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Czas zachowania właściwości roboczych, min wartość deklarowana brak minimalnego czasu w normie, co jest ważne dla wykonawcy, gdyż zaprawa powinna być zużyta w czasie nie dłuższym niż czas deklarowany przez producenta na opakowaniu. PN-B-10104 określa metodę badawczą taką jak PN EN 998-2, jak mówi również o czasie nie krótszym niż: 2h dla zapraw cementowych 5h dla zapraw cementowo wapiennych 8h dla zapraw wapiennych. Zawartość powietrza, % brak wymagań granicznych w normie. PN-B-10104 określa wartość dla zapraw bez dodatków napowietrzających max 10% dla zapraw od M 0,25 do M 5 i 13% dla zapraw od M10 Duża zawartość powietrza w zaprawie powoduje spadek wytrzymałości oraz trwałości zaprawy.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Wytrzymałość na ściskanie, N/mm² wartość deklarowana kategorii lub wartości dotyczy zapraw wg projektu, powinno się jednak deklarować w każdym przypadku gdyż jest to materiał konstrukcyjny i parametr ten wpływa na bezpieczeństwo w miejscu wbudowania materiału. Producenci w większości przypadków podają klasę zaprawy lub jej wytrzymałość na ściskanie. Deklarując klasę zaprawy lub jej wytrzymałość po wykonaniu badań typu należy pamiętać o zapasie 15 - 20%, aby mieć pewność że każda partia produkcyjna spełni deklarowane wymagania. Producent powinien deklarować również czy zawartość wapna powietrznego wynosi do, czy powyżej 50% całkowitej masy spoiwa. PN-B 10104: 2005 podaje odpowiednie klasy i wytrzymałości na ściskanie, oraz wytrzymałość na zginanie w zależności od klasy.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Wytrzymałość spoiny (tylko dla zapraw według projektu, przeznaczonych do stosowania w elementach budynku podlegających wymaganiom konstrukcyjnym wartość deklarowana początkowej wytrzymałości na ścinanie, N/mm² na podstawie badań wartość tabelaryczna - Załącznik C PN EN 998-2 W punkcie 5.4.2 powyższej normy widnieje zapis UWAGA 1 który mówi, iż wytrzymałość na ścinanie zależy od zaprawy, elementu murowego, wilgotności i jakości wykonania, natomiast wartość tabelaryczna bierze pod uwagę podział dla zapraw ogólnego stosowania i zapraw lekkich oraz dla zapraw cienkospoinowych. Absorpcja wody, kg/(m²· min0,5) wartość deklarowana, brak wartości maksymalnych. W normie PN-85/B-14500 są zawarte maksymalne wartości nasiąkliwości, %. Również PN-B 10104 nawiązuje do powyższej normy podając nasiąkliwość nie większą niż…, dla różnych rodzajów i marek zapraw

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Przepuszczalność pary wodnej, μ wartość deklarowana, tabelaryczna wg Tablicy A. 12 PN EN 1745 współczynnika dyfuzji paty wodnej zaprawy. Gęstość objętościowa zaprawy w stanie suchym, kg/m³ wartość deklarowana, jedynie dla zaprawy lekkiej nie więcej niż 1300 Powinno podawać się dokładną wartość, ponieważ ma ona wpływ na wytrzymałość konstrukcji oraz wymagania cieplne konstrukcji. Współczynnik przewodzenia ciepła, W/m·∙ K wartość deklarowana, tabelaryczna wg Tablicy A. 12 PN EN 1745 Wartość ta powinna zawsze być podawana ze względu na bezbłędne oszacowanie izolacyjności cieplnej muru.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Trwałość wartość deklarowana, jaka jest wymagana. Norma mówi iż do czasu ustalenia metody badania w EN odporność na zamrażanie i odmrażanie powinna być oceniana i deklarowana na podstawie uznanych przepisów w miejscu przewidzianego stosowania zaprawy. Ze względu na powyższy zapis producenci zapraw budowlanych deklarują trwałość wg PN-90/B-14501, tj: spadek wytrzymałości na zginanie i ubytek masy zaprawy, % PN-B 10104 wymaga po przeprowadzeniu cykli zamrażania i odmrażania wg powyższej normy, dodatkowo określenia spadku wytrzymałości na ściskanie, który jest nie większy niż 10% w przypadku zapraw cementowych i 20% w przypadku zapraw cementowo wapiennych. Producenci chemii budowlanej powinni rozważyć wymagania tej normy, gdyż wytrzymałość na ściskanie jest głównym parametrem wytrzymałości w PN EN 998-2, określenie trwałości tylko wg PN-90/B-14501 też jest prawidłowe.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska WYMAGANIA NORMY Reakcja na ogień, Euroklasa Jeśli w zaprawie znajduje się poniżej 1% materiałów organicznych producent może deklarować klasę A1, bez konieczności badania. Przy większej zawartości zaprawy powinny być klasyfikowane zgodnie z PN EN 13501: 2008. Uziarnienie wartość deklarowana Tylko dla zapraw cienkospoinowych – maksymalny wymiar ziaren kruszywa nie większy niż 2 mm. Czas korekty Tylko dla zapraw cienkospoinowych – waży parametr dla wykonawców, jak długo można zmieniać położenie danego elementu. Elementy murowe gdzie stosowane są powyższe zaprawy bardzo chłoną wodę, dlatego ważne jest utrzymanie czasu korekty powyżej 7 minut.

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH

PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-2: 2004/Ap1: 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa murarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Konsystencja, mm wg PN EN 998-1 wymagana jest wartość rozpływu według Tablicy 2, PN EN 1015-2, w zależności od gęstości objętościowej świeżej zaprawy. Czas zachowania właściwości roboczych, min wartość deklarowana, brak minimalnego czasu w normie. Zawartość powietrza, % wartość deklarowana, brak wymagań granicznych w normie. Dla zapraw tynkarskich, w których znajdują się kruszywa porowate, może być określana metodą alternatywną, na podstawie gęstości objętościowej świeżej zaprawy.

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Wytrzymałość na ściskanie, N/mm² wartość deklarowana kategorii i wartości wg Tablicy 1, PN EN 998-1 Wartości w poszczególnych kategoriach pokrywają się, np.: CS II posiada wartości od 1,5 do 5,0 N/mm² a CS III od 3,5 do 7,5 N/mm². W przypadku uzyskania wyniku wytrzymałości na ściskanie we wstępnych badaniach typu np.: 3,8 N/mm² należy podać kategorię niższą. Przyczepność, N/mm² wartość deklarowana, producent powinien zadeklarować minimalną wartość przyczepności oraz symbol modelu pęknięcia FP. Przyczepność po cyklach zamrażania i odmrażania, N/mm² wartość deklarowana, tylko dla zapraw OC - tynki jednowarstwowe oraz symbol modelu pęknięcia FP. Wartość powinna dotyczyć wszystkich zapraw tynkarskich narażonych na działanie niskich temperatur.

wartość deklarowana, kategorii i wartości wg Tablicy 1, PN EN 998-1 PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Absorpcja wody, kg/(m2xmin0,5) wartość deklarowana, kategorii i wartości wg Tablicy 1, PN EN 998-1 Kategoria W0 - nie określona, tzn. że może być dowolna. Powinno zawsze podawać się wartość absorpcji wody w zaprawie, gdyż ma ona ogromne znaczenie zwłaszcza w przypadku materiałów zewnętrznych chroniących ściany budynków przed wnikaniem wilgoci w ściany budynku. Jednostką absorpcji wody dla wszystkich zapraw, poza renowacyjną jest kg/(m2xmin0,5), natomiast jednostką dla zapraw przeznaczonych do renowacji jest kg/m². Różnią się również równania do obliczeń tych wartości. Skąd wiemy że zaprawa spełnia wymagania zaprawy renowacyjnej? Gdy penetracja wody po badaniu absorpcji wynosi poniżej 5 mm i współczynnik przepuszczalności pary wodnej poniżej 15 kg/m²∙s ∙Pa. Penetracja wody po badaniu absorpcji spowodowanej podciąganiem kapilarnym, mm (tylko dla zapraw renowacyjnych) Parametr powinien być wymagany dla wszystkich rodzajów zapraw.

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Przepuszczalność wody badana na odpowiednim podłożu po wymaganych cyklach zamrażania i odmrażania, ml/cm² po 48 godzinach (tylko dla zapraw OC - tynków jednowarstwowych) W normie podano tylko jedno wymaganie poniżej 1 ml/cm2 po 48 h, niezależnie od podłoża. Natomiast metoda badania przewiduje dwa różne podłoża, reprezentujące najbardziej niekorzystne warunki wynikające z zakresu stosowania określonego przez producenta. Pierwsze podłoże to płyta betonowa, drugie lekki element murowy np. beton komórkowy. Współczynnik przewodzenia ciepła, W/m·∙ K wartość tabelaryczna Wartość ta powinna być zawsze deklarowana w przypadku zapraw przeznaczonych dostosowania w elementach budynku podlegających wymaganiom cieplnym budynku.

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Przepuszczalność pary wodnej, μ wartość deklarowana, dla wszystkich rodzajów zapraw poza zaprawą renowacyjną oraz izolującą cieplnie. Można było dla uproszczenia podawać wartość tabelaryczną tak jak to jest w przypadku zaprawy murarskiej. Jednak tutaj jest konieczność badania. Norma PN EN 1015-19 wymaga przeprowadzenia badania dla dwóch roztworów: KNO3, który zapewnia wilgotność względną powietrza 93,2 % w temp. 20 st. C, oraz LiCl, który zapewnia wilgotność względną powietrza 12,4 % w temp. 20 st. C. Wynikiem są dwa współczynniki. Norma podaje w swoich wymaganiach dla zaprawy renowacyjnej oraz izolującej cieplnie poniżej 15. Można się domyślić więc że chodzi o obydwa przypadki. Część producentów chemii budowlanej w swoich deklaracjach podaje jednak wartości tabelaryczne. Reakcja na ogień, Euroklasa Jeśli w zaprawie znajduje się poniżej 1% materiałów organicznych producent może deklarować klasę A1, bez konieczności badania. Przy większej zawartości zaprawy powinny być klasyfikowane zgodnie z PN EN 13501: 2008.

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska WYMAGANIA NORMY Trwałość wartość deklarowana, jak w punkcie 5.2.3 PN EN 998-1 Punkt 5.2.3 normy mówi: 5.2.3.1 zaprawa tynkarska jednowarstwowa: odporność na zamrażanie i odmrażanie powinna być oceniana na podstawie badania przyczepności i przepuszczalności wody po wymaganych cyklach sezonowania, 5.2.3.2 wszystkie zaprawy tynkarskie z wyjątkiem jednowarstwowych: do czasu ustalenia metody badania w EN, odporność na zamrażanie i odmrażanie powinna być oceniana i deklarowana na podstawie uznanych przepisów w miejscu przewidzianego stosowania zaprawy. Tylko tynki jednowarstwowe mają wymaganie badania przepuszczalności wody i na odpowiednim podłożu po wymaganych cyklach zamrażania i odmrażania – wartość ta mogłaby być traktowana jako wskaźnik trwałości dla wszystkich zapraw tynkarskich i mogłaby być porównywana z wartością przyczepności przed badaniem odporności na zamrażanie i odmrażanie. Ze względu na zapis dotyczący miejsca zastosowania producenci deklarują trwałość wg PN-90/B-14501, tak jak w przypadku zaprawy murarskiej: spadek wytrzymałości na zginanie i ubytek masy zaprawy,%.

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH Deklarowane cechy techniczne typu wyrobu budowlanego: Czas zachowania właściwości roboczych ≥ 120 min. Wytrzymałość na ściskanie CS IV (≥ 6,0 N/mm2) Przyczepność do podłoża symbol modelu pęknięcia ≥ 0,20 N/mm2 - FP:A Absorpcja wody W2 ≤ 0,20 kg/(m² * min0,5) Przepuszczalność pary wodnej – współczynnik dyfuzji pary wodnej μ ≤ 65 Współczynnik przewodzenia ciepła (wartość przyjęta bez badań) P = 50% λ10,dry = 0,83 W/m*K P = 90% λ10,dry = 0,93 W/m*K Trwałość – mrozoodporność – ubytek masy 0% Trwałość – mrozoodporność – spadek wytrzymałości na zginanie < 30% Klasa reakcji na ogień A1 Gęstość brutto w stanie suchym 1700 – 1900 kg/m3

Lp. Właściwości Wymagania PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH Lp. Właściwości Wymagania 1 Gęstość brutto w stanie suchym (kg/m3) 1570 - 1610 2 Wytrzymałość na ściskanie CS II 3 Przyczepność ≥ 0,15 N/mm2 FP: A/B 4 Absorpcja wody W0 5 Współczynnik przepuszczalności pary wodnej (μ) ≤ 25 6 Współczynnik przewodzenia ciepła (W/m*K) ≤ 0,47 P=50% ≤ 0,54 P=90% 7 Reakcja na ogień Klasa A1 8 Trwałość NPD UWAGA! Zaznaczam, iż jest to zaprawa tynkarska do wewnątrz i na zewnątrz !!!

PN-EN 998-1: 2004 Wymagania dotyczące zapraw do murów PN-EN 998-1: 2004  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska OMÓWIENIE DEKLAROWANYCH WARTOŚCI NA KONKRETNYCH PRZYKŁADACH

PN-EN 998-1: 2004 i PN-EN 998-2: 2004/Ap1 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska i Zaprawa murarska

PN-EN 998-1: 2004 i PN-EN 998-2: 2004/Ap1 2008  Wymagania dotyczące zapraw do murów. Zaprawa tynkarska i Zaprawa murarska Bogata oferta gotowych zapraw murarskich i tynkarskich, złożony ich skład, kontrola jakości przy produkcji, doradztwo techniczne oraz dokładny opis zastosowania i użycia na opakowaniu zapewniają odpowiednie dobranie produktu do podłoża, równomierną strukturę wierzchnią, estetykę i niezmienne parametry przez wiele lat. Zaprawy tynkarskie wykonywane w betoniarce na placu budowy powoli przejdą do historii, gdyż nie gwarantują stałej jakości, dlatego w ostatnich latach inwestorzy i wykonawcy coraz częściej kupują gotowe mieszanki, co daje gwarancję nabycia zaprawy o stałej, wysokiej jakości, wielokrotnie sprawdzanej w trakcie produkcji. Oferta producentów gotowych zapraw budowlanych jest bardzo różnorodna i szeroka, począwszy od tradycyjnych cementowo-wapiennych, poprzez wapienne, gipsowe, ciepłochronne, lekkie, drobno i grubo ziarniste, do stosowania wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń, które w większości przypadków mogą być nakładane maszynowo jak również ręcznie. Jak można zauważyć rodzajów i podziałów zapraw jest bardzo wiele, a każda ma inne parametry i jest przeznaczona do konkretnych przypadków. Czasem warto pomyśleć więc o wykonawcach i sprawdzić dodatkowe parametry w swoich zaprawach, aby właściwe opisać opakowanie z wyrobem. Do wykonania prezentacji wykorzystano między innymi artykuły: „Wymagania norm na zaprawy murarskie”, oraz „Zaprawy tynkarskie do murów” - Materiały Budowlane numer 4 i 9 2010 dr inż. Roman Jarmontowicz ITB

EFEKT-Katarzyna Walusiak LABORATORIUM CHEMII BUDOWLANEJ Dziękuję za uwagę Dane kontaktowe: EFEKT-Katarzyna Walusiak LABORATORIUM CHEMII BUDOWLANEJ tel. 696 087 423 email: kwalusiak@op.pl www.efekt-zabrze.pl