„Owoce w szkole” Joanna Kowalczyk stażysta Dział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie

11 sierpnia 2009 roku Rozporządzenie w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z wdrożeniem na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej programu „Owoce w szkole” w roku szkolnym 2009/2010. (Dz. U. Nr 129, poz. 1059)

Program kierowany jest do dzieci klas I-III szkół podstawowych, w których imieniu rodzice lub opiekunowie prawni wyrazili zgodę na uczestnictwo w programie. Program obejmuje udostępnianie dzieciom w roku szkolnym 2009/2010 jabłek, gruszek, truskawek, marchwi, rzodkiewki, papryki słodkiej, ogórków, soków owocowych, warzywnych lub owocowo- warzywnych. Oliwia (od lewej), Dominik, Klaudia, Dominika, Julia i Klaudia z klasy I D SP2 bardzo lubią jabłka. To dobrze, bo od października owoce i warzywa dostawać będą w szkole. www.współczesna.pl

Kontekst polityczny Biała Księga Komisji Europejskiej „Strategia dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Reforma Wspólnej Organizacji Rynku Owoców i Warzyw – zwiększenie malejącej konsumpcji owoców i warzyw.

Główny cel programu to przeciwdziałanie: wzrastającemu udziałowi osób z nadwagą i otyłością wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, wzrostowi zachorowań na choroby cywilizacyjne spowodowanemu nieodpowiednią dietą, spadkowi konsumpcji owoców i warzyw w Polsce.

Powyższy cel powinien zostać osiągnięty poprzez: trwałe ukształtowanie wśród dzieci nawyków żywieniowych, polegających na regularnym spożywaniu owoców i warzyw, poprzez zwiększenie udziału tych produktów w ich codziennej diecie, podniesienie świadomości społecznej w tym w szczególności dzieci, w zakresie zdrowego odżywiania.

Długoterminowa zmiana nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży może zostać osiągnięta poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw w ich codziennej diecie na etapie, na którym kształtują się ich nawyki żywieniowe. Nawyki żywieniowe (nabyte w dzieciństwie) decydują o stanie zdrowia organizmu w przyszłości, dlatego też dzieciństwo i wiek dorastania to okresy w życiu człowieka, w którym profilaktyka zaburzeń rozwojowych i chorób, zwłaszcza cywilizacyjnych odgrywa największą rolę.

W grudniu 2008 roku zostało przeprowadzone badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group, na ogólnopolskiej próbie kobiet w wieku 25–49 lat posiadających dzieci w wieku 3–13 lat.

Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group Proszę powiedzieć jak często spożywa Pani owoce? (Chodzi zarówno o owoce surowe jak i przetworzone) Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group Proszę powiedzieć jak często spożywa Pani warzywa? (Chodzi zarówno o warzywa surowe jak i przetworzone) Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Jak często Pani zdaniem POWINNO się jeść owoce i warzywa? Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Proszę powiedzieć, jak często przeciętnie Pani dziecko spożywa OWOCE? Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group Proszę powiedzieć, jak często przeciętnie Pani dziecko spożywa WARZYWA? Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Czy do szkoły daje Pani dzieciom owoce i warzywa? Badanie zrealizowane przez firmę badawczą IQS and QUANT Group

Częstość jedzenia owoców (%badanych) „Zdrowie subiektywne, styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej w Polsce”, Instytut Matki i dziecka, Warszawa 2007

Częstość jedzenia warzyw (% badanych) „Zdrowie subiektywne, styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej w Polsce”, Instytut Matki i dziecka, Warszawa 2007

Ile warzyw i owoców spożywają Polacy? Mieszkańcy Polski spożywają średnio 1,5 porcji warzyw i owoców dziennie, a zaledwie 5% Polaków zjada 5 zalecanych porcji. (badania przeprowadzone przez Centrum Onkologii – Instytut, 2002r.)

Przeciętny Polak zjada rocznie około 50 kg owoców, Hiszpan około 120 kg owoców rocznie, Niemcy natomiast zjadają przeciętnie 115 kg owoców na jednego mieszkańca. Samo spożycie warzyw i owoców charakteryzuje się stale bardzo dużymi wahaniami sezonowymi. Według danych FAO Niemcy w 2000 roku spożywali ponad 4 razy więcej jabłek od Polaków. W 1999 roku spożyliśmy 2 razy mniej warzyw i 3 razy mniej owoców niż Grecy.

Badania wykazują, że spożycie warzyw i owoców przez dzieci oraz dorosłych, a także świadomość dorosłych na temat konieczności spożywania warzyw, owoców i soków nie jest wystarczająca, zatem kampania edukacyjna w tym zakresie jest bardzo potrzebna.

Piramida zdrowego żywienia 3-4 razy dziennie

ZALECENIA Zgodnie z zaleceniami WHO minimalne spożycie warzyw i owoców powinno wynosić 400 g dziennie. Owoce i warzywa powinno się jadać przynajmniej 5 razy dziennie, czyli należy je dokładać do każdego posiłku. Badania naukowe wykazały, że 9-10 porcji owoców i warzyw dziennie stanowi optymalną dla zdrowia dawkę.

Ile owoców i warzyw powinniśmy spożywać? Dzieci w wieku 2-6 lat: 5 lub więcej porcji dziennie Dzieci starsze, nastoletnie dziewczęta i kobiety: Co najmniej 7 porcji dziennie Nastoletni chłopcy i mężczyźni: Co najmniej 9 porcji dziennie

Warzywa i owoce są cennym źródłem witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego i innych ważnych substancji bioaktywnych. Niektóre witaminy zawarte w warzywach i owocach wykazują działanie antyoksydacyjne. Antyoksydanty są substancjami, które chronią organizm człowieka przed rozwojem chorób, poprzez zwalczanie szkodliwych wolnych rodników. Przykłady antyoksydantów: witaminy C, A, E i β-karoten. Niestety człowiek nie potrafi magazynować większości antyoksydantów i dlatego powinniśmy uzupełniać ich poziom i dostarczać z pożywieniem kilkakrotnie w ciągu dnia, w co najmniej 5 porcjach warzyw, owoców lub soków.

Inne powody, dla których warto jeść warzywa i owoce: - są niskokaloryczne (zapobieganie nadwadze i otyłości) - zmniejszenie ryzyka chorób układu krążenia - przedłużają młodość (dzięki zawartości antyoksydantów zapobiegają starzeniu się komórek) - wpływają korzystnie na wygląd cery i włosów

Jedzenie warzyw i owoców daje wiele korzyści Zawarte w warzywach i owocach witaminy, sole mineralne, substancje fitochemiczne oraz błonnik wspomagają nasz system odpornościowy, dzięki czemu rzadziej zapadamy na choroby.

Ważne jest, aby zjadać warzywa i owoce z różnych grup kolorystycznych -pięć grup kolorów zielona, żółto-pomarańczowa, czerwona, czarna i biała. W kolorach warzyw i owoców drzemie ich zdrowotna siła. Im bardziej intensywny kolor, tym więcej korzystnych substancji! POMIDOR PAPRYKA CZERWONA JABŁKO GRANAT MARCHEWKA MANGO BANAN ANANAS POMARAŃCZA AGREST OGÓREK SZPINAK SAŁATA CEBULA KAPUSTA PEKIŃSKA POR AWOKADO PORZECZKA ARONIA BAKŁAŻAN

Owoce i warzywa w diecie dziecka U dziewczynek i chłopców – uczniów szkół podstawowych rozpoczyna się okres intensywnego i szybkiego rozwoju. Warzywa i owoce stanowią niezbędny składnik diety każdego dziecka. Intensywny rozwój dzieci sprawia, że ich młode organizmy potrzebują ciągłego dostarczania witamin i składników mineralnych. Szczególnie wzrasta zapotrzebowanie na witaminę C, witaminę A oraz witaminy E, B1, B2, B3 i B6. Zachęcanie dzieci do jedzenia warzyw i owoców oraz picia soków od najmłodszych lat, to inwestowanie w jego zdrowie i prawidłowy rozwój. Witaminy, sole mineralne oraz inne składniki odżywcze zawarte w owocach, warzywach i sokach są bardzo dobrze przyswajane przez organizm dziecka. Dlatego też jest to najlepszy czas, aby zachęcić je do spożywania warzyw, owoców i soków w 5 porcjach dziennie.

Witaminy, w przeciwieństwie do tłuszczów, węglowodanów czy białek nie dostarczają energii, ale pomagają przekształcać kalorie w nich zawarte w gotową do użycia energię. Ta energia potrzebna jest m.in. do prawidłowej pracy mózgu – procesów uczenia się i zapamiętywania, koncentracji uwagi, dlatego też tak ważne jest, aby uczniowie spożywali warzywa, owoce i soki w 5 porcjach dziennie.

Błonnik pokarmowy Ulega strawieniu przez organizm człowieka tylko częściowo. Stąd jego korzystne działanie na pracę przewodu pokarmowego. Zapobiega różnym przykrym dolegliwością takim jak: wzdęcia, bolesne skurcze jelit, kurczenia czy uczucie przelewania. Hamuje uczucie głodu. Zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi. Ogranicza wchłanianie szkodliwych substancji.

Kwas pantotenowy: śliwki, morele, suszone owoce Przykłady witamin niektórych warzyw i owoców-wybrane informacje dotyczące skutków niedoboru witamin Przykłady witamin w wybranych owocach i warzywach Skutki niedoboru witamin Witamina „C”: Truskawka, pomarańcza, pietruszka, cebula, owoce cytrusowe, kiwi -przeziębienie -osłabienie odporności Witamina „A” (Występuje jako beta-karoten, po spożyciu roślin w organizmie przekształca się w witaminę A): marchew, mango, morele, melon, czerwona papryka, szczypiorek osłabia wzrok problemy ze skórą Witamina B1 (tiamina): fasola, czerwona kapusta, borówka amerykańska, ananas, pomarańcze zmęczenie zaburzenia koncentracji uwagi Kwas pantotenowy: śliwki, morele, suszone owoce -zburzenia systemu nerwowego Kwas foliowy: zielonolistne liście warzyw np. : bruksela, brokuły, pomarańcze -zaburzenia procesu podziału komórek -zaburzenia w procesie tworzenia białek Witamina „K”: warzywa zielonolistne np.. Kapusta, brokuły, bruksela -mała krzepliwość krwi

Wapń: Magnez: Potas: Żelazo: Selen: Fosfor: Wybrane informacje dotyczące soli mineralnych i skutki ich niedoboru Przykłady owoców i warzyw zawierających sole mineralne Skutki niedoboru soli mineralnych Wapń: biała fasola, awokado, porzeczka -słabe kości Magnez: surowe figi, zielone warzywa -skurcze mięśni zaburzenia rytmu serca i układu nerwowego Potas: awokado, grejpfrut, cytryny, banany, buraki zmęczenie zaburzenia koncentracji uwagi Żelazo: warzywa liściaste -obniżona odporność organizmu Selen: rośliny strączkowe -zaburzenia prawidłowego wzrostu i rozwoju Fosfor: seler korzeniowy, porzeczka -zaburzenia w budowie kości i zębów

Zawiera sporo witamin oraz wpływa pobudzająco na trawienie. RZODKIEWKA Zawiera sporo witamin oraz wpływa pobudzająco na trawienie. GRUSZKA Dzięki zawartości potasu, żelaza, błonnika i związków polifenolowych gruszki zapobiegają miażdżycy i chorobom nowotworowym.

JABŁKO Badania naukowe wskazują, że jabłka zapobiegają chorobom serca i nowotworom. Jabłka stanowią jedno z najbogatszych źródeł błonnika pokarmowego, który reguluje perystaltykę jelit i zapobiega chorobom układu pokarmowego. Właściwości pęczniejące składników błonnika pokarmowego zapewniają uczucie sytości, a wysoka zawartość potasu pozwala na zachowanie równowagi kwasowo- zasadowej organizmu.

MARCHEW Marchew jest bogatym źródłem ß-karotenu, który wraz z witaminą C chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Zawarty w marchwi błonnik pokarmowy poprawia pracę jelit, zapobiega zaparciom i powstawaniu chorób jelita grubego.

PAPRYKA SŁODKA Odmiany słodkie papryki zawierają najwięcej ze wszystkich warzyw witaminy C. Papryka zawiera dużo różnorodnych związków mineralnych i witamin, a także znaczne ilości prowitaminy A- ß-karotenu. Średniej wielkości papryka dostarcza więcej witaminy C niż szklanka soku pomarańczowego.

TRUSKAWKI Truskawki mają działanie bakteriobójcze, wspomagają zwalczanie stanów zapalnych. Dodatkowo wspomagają pracę serca, wątroby i nerek, a także są polecane osobą cierpiącym na reumatyzm, artretyzm oraz chorym na wątrobę i nerki. Truskawki mają sporo witaminy C i B2, trochę B1 i A. Bogactwo składników mineralnych - zwłaszcza potasu, wapnia i magnezu - działa odkwaszająco, a zawartość żelaza sprawia, że mają one działanie krwiotwórcze i wzmacniające.

Dieta bogata w owoce i warzywa bardzo korzystnie wpływa na stan zdrowia. Może ona: Zmniejszyć ryzyko chorób układu krążenia Chronić przed wieloma nowotworami Pomóc w zapobieganiu otyłości Pomóc w zapobieganiu cukrzycy Chronić przed astmą Utrzymywać zdrowy stan skóry, zębów oraz włosów

Choroby układu krążenia Jak podaje Raport Światowej Organizacji Zdrowia z 2002 roku, niskie spożycie warzyw i owoców odpowiada za około 31% zawałów serca i 11% przypadków udarów na świecie.

Warzywa i owoce są dobrym źródłem błonnika, witamin i składników mineralnych a także flawonoidów. Błonnik zawarty w warzywach i owocach wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu, glukozy i ciśnienia krwi, a zatem zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Spożywanie 500 g warzyw i owoców dziennie przedłuża życie o 1,5 roku, oraz zmniejsza ryzyko chorób serca o 17% (Veer et al. 2000).

Witaminy istotne w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych to witaminy antyoksydacyjne- witamina E, prowitamina A i witamina C. Witamina C obniża zawartość cholesterolu całkowitego i cholesterolu w LDL, podwyższa poziom HDL. Bardzo duże ilości witaminy C występują w natce pietruszki, brukselce, brokułach, kalafiorze, kapuście czerwonej, białej i papryce. Działanie ochronne antyoksydantów zawartych w tych produktach jest szczególnie ważne we wczesnych stadiach rozwoju miażdżycy. U osób spożywających większe ilości witaminy E stwierdzono zdecydowanie mniejsze zmiany miażdżycowe.

Naturalnymi związkami o działaniu przeciwmiażdżycowym są karotenoidy, zwłaszcza wszechobecny w warzywach pomarańczowy barwnik beta-karoten (prowitamina A). Najnowsze badania naukowe przeprowadzone w USA dowodzą, że wypijając szklankę soku pomarańczowego dziennie można obniżyć cholesterol we krwi o 8%. Po dwóch szklankach dodatkowo zwiększamy poziom korzystnego cholesterolu (HDL) o 14%.

Fasola i inne warzywa strączkowe Osoby regularnie spożywające warzywa i owoce rzadziej chorują na nadciśnienie tętnicze, ponieważ wraz z produktami roślinnymi dostarczają organizmowi duże ilości potasu, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek, zwłaszcza mięśnia sercowego oraz ma korzystny wpływ na utrzymane prawidłowego ciśnienia krwi. Awokado, morela i inne owoce pestkowe Banany Fasola i inne warzywa strączkowe Daktyle, rodzynki i inne suszone owoce Zioła i przyprawy, np. pietruszka, chili - świeże i suszone Kapusta, sałata, szpinak i inne zielone warzywa liściaste Ryby takie jak dorsz, sardynki, pstrąg, tuńczyk Grzyby - świeże i suszone Owoce i soki cytrusowe Melony, arbuzy jabłka i niektóre inne owoce Orzechy ziemne, włoskie i inne orzechy Ziemniaki, bataty Czerwone i białe mięso Soja, mleko i twarogi Pomidory i przetwory pomidorowe Jogurt i niskotłuszczowe produkty mleczne (za wyjątkiem serów)

Zapobieganie chorobom nowotworowym W Polsce notuje się szczególnie wysoki poziom przedwczesnej umieralności dorosłych. Część tego zjawiska stanowią zachorowania i zgony z powodu nowotworów złośliwych. Wśród osób w średnim wieku 40 % zgonów u kobiet i prawie 30 % zgonów u mężczyzn to skutek chorób nowotworowych. Dieta i sposób odżywiania stanowią drugą po paleniu tytoniu najważniejszą przyczynę chorób nowotworowych.

Odsetek zgonów z powodu nowotworów związanych z nawykami żywieniowymi szacuje się na poziomie 10-70%, przy czym naukowcy za najbardziej wiarygodną szacunkową wartość uznali ok. 30%. Ocenia się, iż w skali światowej niskie spożycie owoców i warzyw stanie się przyczyną około 19% przypadków nowotworu układu pokarmowego.

Prowadząc zdrowy styl życia, można poprawić ogólny stan zdrowia i zapobiec wielu zgonom z powodu nowotworów złośliwych. Punkt 4. EUROPEJSKIEGO KODEKSU WALKI Z RAKIEM mówi: „Spożywaj więcej warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie. Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce.”

„Wyniki szeregu badań epidemiologicznych wskazują, że spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na różne nowotwory, szczególnie przełyku, żołądka, okrężnicy, odbytnicy i trzustki.” Europejski Kodeks Walki z Rakiem, wersja trzecia, Warszawa 2007

Ryzyko raka żołądka, piersi i jamy ustnej w zależności od wielkości spożycia owoców w Polsce. Źródło: żołądek: Lissowska J. i wsp., 2004; pierś: Lissowska J. i wsp., 2007; jama ustna: Lissowska i wsp., 2003; za Europejskim Kodeksem Walki z Rakiem, wersja trzecia pod redakcją prof. dr hab. n. med. W. Zatońskiego, Warszawa 2007

Regularne spożywanie warzyw zawierających likopen (występuje w pomidorach) wpływa na zmniejszenie ryzyka raka prostaty. Sok pomidorowy zalecany jest mężczyznom w profilaktyce raka prostaty. Przetworzenie pomidorów na sok powoduje, że zawarty w nim likopen staje się łatwiej przyswajalny. Badania naukowe dowodzą, że spożywanie 2–4 razy w tygodniu soku pomidorowego zmniejsza aż o 34% ryzyko raka prostaty.

World Cancer Research Fund podaje, że spożywanie 400 g na dobę lub więcej różnorodnych warzyw i owoców może zmniejszyć o 20% występowanie nowotworów jamy ustnej i gardła, przełyku, krtani, płuc, żołądka, jelita grubego, trzustki, piersi i pęcherza. Spożywanie 500 g warzyw i owoców dziennie zmniejsza ryzyko nowotworów o 22%. (Veer et al. 2000)

Zapobieganie otyłości Według Komisji Europejskiej, w UE 5 mln dzieci jest otyłych, zaś 17 mln cierpi z powodu nadwagi. Co roku liczba ta zwiększa się o ok. 1,2 mln. 5,1 mln dzieci cierpi na nadwagę wymagającą leczenia medycznego.

Warzywa i owoce zawierają dużą ilość wody, mają niską wartość energetyczną, spożywając warzywa i owoce w rezultacie zjada się mniejszą ilości innych produktów, większość z nich posiada tzw. niski indeks glikemiczny, tzn. po spożyciu poziom cukru we krwi rośnie powoli, dzięki zawartości błonnika zapewniają uczucie sytości. Zapobieganie otyłości i jej leczenie jest podstawą postępowania w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia i cukrzycy typu 2.

Zaletą warzyw i owoców jest uczucie sytości po ich zjedzeniu, mimo ich niskiej wartości kalorycznej. Wynika ona z faktu, że owoce i warzywa nie posiadają prawie tłuszczu, a i naturalnego cukru nie mają zbyt wiele.

Warzywa i owoce- właściwości alkalizujące dzięki zawartych w nich potasowi, wapniowi, sodowi i magnezowi - mają też właściwości alkalizujące, czyli neutralizują obecne w organizmie kwasy, a więc w rezultacie zapobiegają zmęczeniu, bólom głowy, utracie apetytu, pogorszeniu wyglądu cery, apatii itp.

W diecie astmatyka nie powinno zabraknąć warzyw i owoców bogatych w witaminę C- tj. porzeczki, pomarańcze, jagody, pomidory, papryka i ziemniaki. Zawarta w tych produktach witamina C neutralizuje wolne rodniki w organizmie, które mogą pobudzać stany zapalne sprzyjające powstawaniu lub nasilaniu się dolegliwości astmatycznych.

Dostateczne spożycie owoców i warzyw mogłoby corocznie uratować życie 2,7 milionom osób. (Światowy Raport Zdrowia, 2000 r.)

Źródła informacji: Kołoło H., Mazur J., Woynarowska B., Zdrowie subiektywne, styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej w Polsce, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2006 Janik K., Zatoński W., Mini poradnik „Dbaj o zdrowie Jedz 5 razy dziennie warzywa i owoce”, Wydaw. Centrum Onkologii- Instytut, Warszawa 2006 Oblacińska A., Weker H., Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży- od urodzenia do dorosłości, Wydaw. Help Med., Kraków 2008 Biernat J., Żywienie, żywność a zdrowie, Wydaw. Astrum ,Wrocław 2001 Zatoński W., Europejski kodeks walki z rakiem, Medycyna Praktyczna, Kraków 2003 www.agr.gov.pl www.5razywarzywaiowoce.pl

Pamiętaj! „Jesteś tym, co jesz” Dziękuję za uwagę