1. Antykoncepcja 2. Niepłodność dr n. med. Tomasz Olejniczak Katedra i Klinika Zdrowia Matki i Dziecka Kierownik Katedry i Kliniki: Prof. dr hab. med. Tomasz Opala

1. Antykoncepcja Świadome działanie mające na celu zapobieganie zajściu w ciążę Daje możliwość regulacji płodności Umożliwia podejmowanie decyzji o posiadaniu potomstwa w chwili, gdy istnieją optymalne warunki dla dziecka i rodziny

Wskaźnik Pearla Jest to wskaźnik skuteczności metod antykoncepcyjnych Odsetek niepowodzeń w grupie 100 kobiet stosujących daną metodę przez okres 1 roku Im wyższy wskaźnik, tym mniej skuteczna metoda

Metody regulacji poczęć Metoda Wskaźnik Pearla Antykoncepcja hormonalna 0,05-0,3 Wkładka wewnątrzmaciczna 0,1-2,1 Implanty 0,2-1 Zastrzyki hormonalne 0,3-1 Prezerwatywa 2-15 Mechaniczne środki dopochwowe Chemiczne środki dopochwowe 5-20 Metody naturalne 6-25 Stosunek przerywany 8-17 Bez żadnej metody 85

Metody naturalne Oparte są na zauważalnych przez kobietę zmianach w zakresie podstawowej temperatury ciała i śluzu szyjkowego Może być stosowane przez kobiety o silnej motywacji, bardzo dobrej znajomości własnego organizmu, regularnie miesiączkujące o ustabilizowanym trybie życia Wymagają reżimu codziennego pomiaru temperatury i prawidłowej oceny i zauważania różnic w wyglądzie śluzu szyjkowego Wskaźnik Pearla 6-25

Metody naturalne - termiczna Pomiar temperatury w warunkach podstawowych, po przebudzeniu, przed opuszczeniem łóżka Pomiar temperatury w pochwie lub jamie ustnej Obserwowany wzrost temperatury jest niewielki (0,2-0,8°C) i dowodzi obecności czynnego ciałka żółtego co świadczy o przebytym oznacza początek fazy lutealnej Metoda ta określa czas owulacji i wyznacza następujący po niej okres niepłodności, który teoretycznie rozpoczyna się czwartego dnia podwyższonej temperatury

Metody naturalne - termiczna Zalety: Całkowita obojętność dla zdrowia Wady: Konieczność powstrzymywania się od stosunków płciowych Wymaga dyscypliny, dokładności, systematyczności Możliwe błędy przy interpretacji otrzymywanych wyników Duża możliwość błędów przy stanach zapalnych

Metody naturalne - śluzowa Polega na obserwacji charakterystycznych zmian śluzu szyjkowego W okresie przedowulacyjnym śluz jest śliski, przezroczysty i rozciągliwy, wypływa z pochwy „kaskadą” – śluz płodny Po owulacji śluz jest gęsty, lepki, kleisty, matowy, Okres płodny występuje w 4. dniu po pojawieniu się śluzu płodnego

Metody naturalne - śluzowa Zalety: Całkowita obojętność dla zdrowia Wady: Konieczność powstrzymywania się od stosunków płciowych Wymaga dyscypliny, dokładności, systematyczności Trudności z właściwą interpretacją wyników Duża możliwość błędów przy stanach zapalnych

Metody naturalne Stres, wyczynowe uprawianie sportu, choroby, używki, zmiany klimatu oraz leki mogą wpływać na długość cyklu i wystąpienie owulacji. W takich przypadkach naturalne metody planowania rodziny często bywają zawodne

Metody chemiczne Polegają na stosowaniu dopochwowo substancji plemnikobójczych (spermicydów), występujących w postaci: pianek, globulek, kremów. Zalety Możliwość natychmiastowego użycia Brak wpływu na karmienie piersią Jako uzupełnienie innych metod Zwiększa wilgotność pochwy Wady Ograniczona skuteczność Wymaga stosowania 15-20 min przed każdym stosunkiem Częste uczulenia na składniki preparatu

Metody mechaniczne Polegają na stworzeniu bariery między plemnikiem a gotową do zapłodnienia komórką jajową Powinny być połączone z preparatami plemnikobójczymi Rodzaje: Prezerwatywa Błona i krążek dopochwowy Kapturek naszyjkowy Prezerwatywa dla kobiet

Metody mechaniczne - prezerwatywa Zalety: Ogólnie dostępna Nie powoduje skutków ubocznych Brak wpływu na laktację Może być stosowana z innymi metodami Niska cena jednostkowa Zmniejsza ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową Wady: Zmniejsza doznania seksualne Możliwe uczulenie na lateks Możliwe wady fabryczne

Kształtka wewnątrzmaciczna Są to różnego kształtu miękkie, plastikowe wkładki umieszczane w macicy w celu zapobieżenia ciąży Obecnie stosuje się tzw. kształtki bioaktywne, zawierające miedź, srebro oraz uwalniające progestegeny Zakładane powinny być podczas miesiączki Po porodzie można założyć kształtkę po 6 tygodniach, po cięciu cesarskim po 3 miesiącach Rozważyć stosowanie u nieródek Skuteczność wynosi kilka lat

Kształtka wewnątrzmaciczna Przeciwwskazania: Podejrzenie ciąży Stany zapalne narządów płciowych i miednicy mniejszej Krwawienie z dróg rodnych o nieznanym pochodzeniu Uczulenie na budulce wkładki Nieprawidłowa budowa anatomiczna macicy, wady rozwojowe Duże mięśniaki macicy Wszczepiona sztuczna zastawka serca Ciąża pozamaciczna w wywiadzie

Kształtka wewnątrzmaciczna Zalety: Wysoka skuteczność Łatwa dostępność Brak niepożądanych działań ogólnoustrojowych Odwracalność płodności zaraz po usunięciu kształtki Można stosować podczas laktacji Brak wpływu na aktywność seksualną

Kształtka wewnątrzmaciczna Wady: Zwiększone ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej Możliwość występowania nieprawidłowych krwawień Ryzyko nasilenia stanów zapalnych miednicy mniejszej Ryzyko poronienia przy zajściu w ciążę Ryzyko przebicia macicy w trakcie zakładania Możliwość wypadnięcia kształtki Bolesne i obfite miesiączki

Antykoncepcja hormonalna Tabletki dwuskładnikowe (estrogenowo-progestagenowe) Jednofazowe Dwufazowe Trójfazowe Tabletki jednoskładnikowe (gestagenne) Zastrzyki z progestagenami Tabletki „po stosunku”

Antykoncepcja hormonalna Zapobiegają owulacji poprzez hamowanie wydzielania gonadotropin działając na podwzgórze i przysadkę Progestageny wywołują supresję LH w konsekwencji hamując jajeczkowanie Estrogeny blokując wydzielanie FSH zapobiegają selekcji i wzrostowi pęcherzyka dominującego Wpływają na błonę śluzową jamy macicy Wpływają na śluz szyjkowy

Sterylizacja Ubezpłodnienie polega na trwałym pozbawieniu funkcji rozrodczych U kobiet – przerwanie ciągłości jajowodów U mężczyzn – przerwanie ciągłości nasieniowodów Najpewniejszy sposób, ale zazwyczaj nieodwracalny W Polsce nie wykonuje się na żądanie

www.kobiety.org

2. Niepłodność Niepłodność (sterilitas): częściowy lub całkowity brak zdolności do wytwarzania pełnowartościowych gamet lub niezdolność do ich zapłodnienia N. pierwotna: brak ciąży mimo regularnego współżycia płciowego przez okres powyżej 12 m-cy bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych. N. wtórna: brak ponownego zajścia w ciążę N. małżeńska: dotycząca par małżeńskich

N. żeńska: polega na braku jajeczkowania z powodu różnych przyczyn lub niemożności zapłodnienia spowodowanej zaburzeniami rozwojowymi lub uszkodzeniem narządów płciowych miednicy mniejszej N. jajnikowa: polega na niemożności zajścia w ciążę ze względu na zaburzenia rozwojowe lub uszkodzenia miąższu jajnika przez procesy zapalne, nowotworowe, endometroizę i in. N. jajowodowa: wynika z zaburzeń rozwojowych lub wtórnych uszkodzeń czynności lub struktury jajowodów uniemożliwiających wędrówkę plemników i kontakt z komórką jajową. N. czynnościowa: polega na braku jajeczkowania wywołanego różnymi przyczynami przy prawidłowym anatomicznie narządzie płciowym. N. mechaniczna: wynika z zaburzeń rozwojowych lub wtórnych uszkodzeń narządu płciowego żeńskiego uniemożliwiających odbycie stosunku płciowego lub stanowiących przeszkodę w wędrówce plemników w różnych jego odcinkach i spotkania się z komórką jajową.

N. męska: częściowy lub całkowity brak zdolności do wytwarzania żywych plemników lub niezdolność do odbycia stosunku płciowego N. idiopatyczna: niemożność zajścia w ciążę w sytuacji, gdy za pomocą dostępnych badań diagnostycznych nie można wyjaśnić przyczyny niepłodności N. immunologiczna: niemożność zajścia w ciążę spowodowana procesami immunologicznymi u kobiety lub mężczyzny.

Niemożność donoszenia ciąży (infertilitas): sytuacja, w której następuje zapłodnienie komórki jajowej i jej zagnieżdżenie, ale kolejne ciąże kończą się poronieniami lub porodami przedwczesnymi i urodzone płody nie wykazują cech pełnego zdrowia, co uniemożliwia ich dalszy prawidłowy rozwój.

Niepłodność dotyczy ok. 15% par Z tej liczby ok. 4% pozostaje bez potomstwa mimo podjętego leczenia. Czynnik męski stanowi 26-46% niepłodności. Okres maksymalnej płodności kobiety przypada na 20-25 rż. N. idiopatyczna występuje u 3,5-22% par. Zaburzenia owulacji występują u 10-50% kobiet Czynnik jajowodowy występuje u 11-75% kobiet Przyczyna maciczna lub szyjkowa występuje u 3-48% kobiet

Diagnostyka niepłodności Wywiad Badanie kliniczne + usg Ocena owulacji Badanie nasienia i test penetracyjny Badania hormonalne Badania genetyczne Histerosalpingografia (HSG) Laparoskopia Histeroskopia Badania rentgenowskie

Wywiad Uwzględnienie przeszłości ginekologicznej i położniczej pacjentki oraz najbliższej rodziny Wszelkie choroby, zabiegi, zażywane leki, pobyty w szpitalu Warunki życia i zawodowe

HSG – Histerosalpingografia USG sonda dopochwowa zobrazowanie struktury jajnika, macicy, endometrium. ocena owulacji HSG – Histerosalpingografia podawanie środka cieniującego do macicy i wykonywanie zdjęć rtg diagnozowanie nieprawidłowości macicy i jajowodów

Endoskopia Laparoscopia – pozwala precyzyjnie ocenić stan anatomiczny jajowodów i kwestię ewentualnej endometriozy Histeroskopia - pozwala precyzyjnie ocenić stan anatomiczny jamy macicy i pobranie biopsji endometrium

Badania hormonalne ocena stężeń : gonadotropin FSH, LH prolaktyny steroidów płciowych (estradiol, progesteron, testosteron) hormonów tarczycy i nadnerczy

Badania genetyczne Ocena kariotypu rodziców, najbardziej przydatne w przypadkach niepowodzeń ciąży Wywiad rodzinny ukierunkowany na ewentualne niepowodzenia

Leczenie Zaburzeń jajeczkowania Postępowanie chirurgiczne Postępowanie w czynniku szyjkowym Postępowanie w czynniku macicznym Techniki wspomaganego rozrodu

Leczenie farmakologiczne Antyestrogeny – cytrynian klomifenu, tamoksyfen, Gonadotropiny (ludzka menopauzalna hMG, kosmówkowa hCG, rekombinowane rFSH i rLH) Analogi gonadoliberyny GnRH (agoniści i antagoniści) Hormony steroidowe (estrogeny, progestageny, kortykosteroidy) Inne (bromokryptyna, metformina)

Leczenie chirurgiczne mikrochirurgia w laparotomii mikrochirurgia w laparoscopii korekty jamy macicy w histeroskopii

Metody wspomaganego rozrodu Inseminacja nasieniem męża AIH Inseminacja nasieniem dawcy AID Dojajowodowe przeniesienie gamet (GIFT) Transfer zygoty do jajowodu (ZIFT) Transfer zarodków do jajowodu (TET) Pozaustrojowe załpodnienie i transfer zarodka (IVF-ET) Docytoplazmatyczna iniekcja plemników (ICSI)