Okres zarodkowy i płodowy Anna Dera Klinika Perinatologii i Ginekologii

1) wczesny okres rozwojowy Płód rozwija się stale, od zagnieżdżenia się jaja aż do urodzenia, w celu lepszego poznania życia wewnątrzmacicznego płodu można wyróżnić trzy okresy: 1) wczesny okres rozwojowy 2) okres zarodkowy 3) okres płodowy

Wczesny okres rozwojowy Okres ten trwa tylko 2 tygodnie – od zapłodnienia do zagnieżdżenia. W tym czasie obserwuje się już zapoczątkowane różnicowanie na elementy trofoblastu i embrioblastu.

Okres zarodkowy Okres trwający od początku 2 tyg. (8. dnia) do końca 8 tyg. (56 dnia) rozwoju. W tym okresie wyróżnia się obraz zarodka (embryo) rozpoznawanego mikroskopowo. Zaczyna się od procesu gastrulacji, w której powstają 3 listki zarodkowe i kończy się z chwilą ukształtowania się układu krwionośnego (zachodzi to około 5 tygodnia) Następuje uszeregowanie warst komórek, określonych listkami zarodkowymi: 1) zewnętrzny- ektoderm 2) wewnętrzny – entoderma 3) środkowy - mezoderma

Przekształcenie sie pierwotnych komórek embrioblastu w proste, a nastepnie w wyspecjalizowane tkanki i narządy, a w końcu w płód zdolny do samodzielnego życia jest procesem bardzo złożonym i długotrwałym. Okres ten charakteryzuje się bardzo intensywną organogenezą

Okres płodowy Okres płodowy trwa od 9 tygodnia ciąży do jej zakończenia. Czas trwania ciąży według ostatniej miesiączki wnosi 281 dni, 40 tygodni lub 10 miesięcy księżycowych Reguła Naegelego : pierwszy dzień ostatniego prawidłowego krwawienia miesiączkowego + 7dni – 3 miesiące + 1 rok (+/- X dni)

Kobieta zgłosiła się do lekarza 12 czerwca 1993r z dodatnim wynikiem testu ciążowego. W wywiadzie podała, że miesiączki miała co 32 dni i że ostatnia miesiączka trwała od 1 kwietnia 1993 do 4 kwietnia 1993. Ustalona data porodu to: Reguła Naegelego : pierwszy dzień ostatniego prawidłowego krwawienia miesiączkowego + 7dni – 3 miesiące + 1 rok (+/- X dni)

Ciąża I Trimester – od 1 do 12 tygodnia ciąży II Trimester – od 13 do 28 tygodnia ciąży III Trimester – od 29 do 40 tygodnia ciżąży

Pierwszy Trimestr (1-12 t.c.) Czas intensywnej organogenezy Na początku wzrost i rozwój płodu odbywa się w kierunku głowowo-ogonowym. W miarę wzrostu płodu rozwijają się narządy wewnętrzne. Powstają one ze specyficznych warstw tkankowych określonych listkami zarodkowymi.

Ektoderm – wartwa zewnętrzna z której powstają układ nerwowy, skóra, włosy, paznokcie, gruczoły łojowe,błona śluzowa nosa, jamy ustnej i odbytu, gruczoły sutkowe i narządy zmysłów. Mezoderm -warstwa z której powstaną: układ kostny, mięśnie, tkanka łączna, górna część układu moczowego, układ płciowy oraz naczynia krwionośne i chłonne Endoderm – warstwa wewnętrzna z której rozwiną się poszczególne narządy wewnętrzne – układ pokarmowy, oddechowy, migdałki, tarczyca , dolny odcinek układu moczowego

Płuca Płuca zaczynają rozwijać się z uchyłku prajelita u 26- dniowego zarodka. Okres rzekomogruczołowy trwa do 16 tc ( tworzenie się szerokich rozgałęzień oskrzelowych) Gronisty typ (stadium) płuc- podział i różnicowanie się oskrzelików oraz tworzenie się podobnych do gron wypustek Typ pęcherzykowy (ok. 25-27 tc)- rozrost tkanki podporowej, rozrost płucnych naczyń włosowatych oraz dojrzewanie pneumocytów typu II i I (ich różnicowanie może rozpocząć się około 22 tc)

Surfaktant – kompleks lipoproteinowy, skladnikiem tłuszczowym jest letycyna Biosynteza lecytyny- wczesna synteza (od 22 do 35 tc), późna synteza (od 35 tc.)

Układ krążenia Układ sercowo-naczyniowy jest jednym z pierwszych systemów które podejmują swoją funkcję w życiu wewnątrzmacicznym. Pojedyńczy przewód sercowy tworzy się w 16 dniu życia i podejmuje swoją prace w 24 dniu. Między 6-7 tc rozwija się przegroda która dzieli komorę na dwie jamy, przedsionki rozwijają się w 7 tc. Po 28 tc częstotliwość uderzeń serca wynosi 120-160 na minute (80% saturacji) W 3 tc rozpoczyna się wymiana substancji odżywczych i tlenu między krwią plodu i krążeniem matki, donoszony płód ma około 300 ml krwi

Piąty tydzień ciąży W 5 tygodniu rozwoju zarodka rozpoczyna się formowanie rynienki nerwowej, która powstaje z ektodermalnej grzbietowej płytki nerwowej. Z przedniej części powstaje głowa zarodka z zaznaczonymi związkami twarzy. Pojawiają się również pączki kończyn górnych i dolnych

Szósty tydzień ciąży Dalszy rozwój kończyn Rozwój mózgu, trzustki Tworzenie się soczewki Kształtowanie się jelit

Siódmy tydzień ciąży Długośc około 6 mm, a waga 1g Glowa powiększa się i tworzy się przysadka. Wykształcają się pęcherzyki płucne i powstają dwa przedsionki i dwie komory serca Na związkach kończyn są widoczne dłonie i stopy Rozpoznać można związki gruczolów płciowych płodu

Ósmy tydzień ciąży Płód ma długość ok 15 mm Wątroba wytwarza komórki krwionośne Powstają związki zębów, barwnik w związku oka oraz związki palców dłoni i stóp Już na tym etapie można zaobserwować bijące serce i spontaniczne ruchy płodu

Dziewiąty tydzień ciąży Długość ok. 2 cm Głowa się powiększa i można zaobserwować małą szyję Rozwój soczewki oka dobiega końca Płód zaczyna wykazywać wrażliwość Formujące się paluszki są jeszcze połączone cieńką błoną

Dziesiąty tydzień ciąży Długość ok. 4 cm Zewnętrzne narządy płciowe są już zróżnicowane Kształtują się powieki dziecka, rysy twarzy oraz przegrody zewnętrzne nosa Małżowiny uszne są określonego kształtu Gałki oczne z boków głowy przesuwają się do przodu FHR 40-80

Jedynasty tydzień ciąży Długość około 5 cm i waga 4,5 g Na skórze pojawia się meszek płodowy Plecy się prostują Na oczch pojawiają się powieki i tęczówka Rozwija się zmysł dotyku Kształtują się związki paznokci a skóra i mięśnie grubieją

Dwunasty tydzień ciąży Długość 6 cm, waga 7 g Dobiega końca kształtowanie się płuc, trzustki i tarczycy Zarasta się podniebienie płodu, a jego warz ma proporcje dziecięce Najważniejsze części mózgu są ukształtowane, powstają nowe połączenia nerwowe Można zauważyc zewnętrzne narządy płciowe płodu Zaczyna funkcjonować system odpornościowy płodu

Drugi Trimester Okres od 13 tygodnia do 28 tygodnia ciąży

Trzeci miesiąc ciąży W tym okresie większość narządów jest już ukształtowana. Długość ok. 87 mm a masa ciała 45g Głowa stanowi połowę wielkości płodu. Oczy płodu są szeroko rozstawione, powieki zamknięte, a uszy osadzone nisko W okolicy płytek paznokciowych pojawiają się zagłębienia Rozpoczyna się wydalanie moczu i aktywność ruchowa, wrażliwość na dotyk Można rozróżnić płeć

12 tydzień ciąży

Czwarty miesiąc ciąży Długość wynosi około 140 mm, a masa ciała 200g. Tułów i kończyny rosną znacznie szybciej niż głowa Postępuje proces kostnienia Następuje dośrodkowe przesunięcie się oczu, małżowiny uszne przesuwają się ku górze, zaznaczają się rysy twarzy Pojawiają się brwi i rzęsy W 16 tygodniu rozwoju u płodów żeńskich różnicują się jajniki. Wyraźne ruchy płodu odczuwane przez matkę

16 tydzień ciąży

Piąty miesiąc ciąży Długość wynnosi 190 mm, a masa ciała około 460g. W 18 tygodniu rozwoju ostatecznie wykształca się u płodów żenskich macica i rozpoczna proces udrażniania pochwy 20 tydzień ciąży rozpoczyna się proces zstępowania jąder u płci męskiej. 20 tydzień skóra pokrywa się mazią płodową i pojawia się owłosienie płodowe. Powstają zawiązki zębów W okolicy zamostkowej, okołonerkowej i karkowej rozwija się tkanka tłuszczowa brunatna

20 tydzień ciąży

Szósty miesiąc ciąży Długość wynosi ok. 200 mm, a masa ciała 820-1000g (znaczny wzrost masy płodu) Proporcje ciała zbliżają się do proporcji noworodka, postawa wyprostowana dzięki powiększeniu się narządów trzewnych. W naczyniach pojawia się krew. Skóra jest cienka, przezroczysta różowoczerwona i pomarszczona, całkowicie pokryta przez meszek płodowy i maź Płód zaczyna słyszeć, oczy całkowicie ukształtowane, powieki otwierają się i zamykają.

24 tydzień ciąży Znacznie wzrasta aktywność ruchowa płodu Smółka gromadzi się w jelitach

Trzeci Trymestr: Powstawanie intelektu i osobowości Końcowy etap rozwoju zarodka od 28 t.c do 40 t.c. czyli 7, 8, 9, miesiąc ciąży. Zasadniczą cechą tego okresu jest prawdopodobieństwo przeżycia poza organizmem matki, zwiększające się z każdym dniem trwania ciąży. Podczas tego trimestru waga płodu podwaja się (podczas ostatnich 6 tyg. ciąży – ok. 2250 g) i osiąga długość ok.50 cm.

Płód staje się mniej ruchliwy Płód wytrwale wchłania i magazynuje wapń i żelazo. Skóra stopniowo wygładza się i ciało staje się prawie okrągłe.

Siódmy miesiąc Siedmiomiesięczny płód ma przeciętnie 30 cm i waży 900-1350g. Jest to pierwszy moment w rozwoju płodu, w którym możliwe jest utrzymanie go przy życiu po urodzeniu. Intensywny rozwój układu nerwowego (a szczególnie mózgu) – (oddech,połykanie, temp.) Rozwój ośrodków słuchu, wzroku, powonienia, mowy i ruchu (nadwrażliwość smakowa)

Różnicowanie osobowośći płodu oparta na strukturze i czynności jego układu nerwowego. Powstaje: odruch ssania, odruch poszukiwania pokarmu, odruch Moro, odruch chwytny oraz odruch wykonywania ruchów chodu Puszysty meszek (lanugo), który miesiąc wcześniej pokrywał całą skórę jest teraz ograniczony do pleców i ramion. Płód potrafi się wyprostowac, płakać, ssać kciuk i miewa czkawkę. W siódmym miesiącu jądra zstępują do moszny u większości płodów płci męskiej.

Ósmy miesiąc Płod waży od 1800g do 2200g i ma przeciętnie ok. 33 cm długości. Powstanie podściółki tłuszczowej pod skórą płodu Matowoczerwona skóra nabiera odcienia różowego. Problem – oddychanie, temperatura Płód nie jest jeszcze przygotowany do przyswajania pokarmu z zewnątrz

Ośmiomiesięczny płód jest bardziej podatny na wszelkie zakażenia. Na tym etapie niewiele jest róznic pomiędzy 8- miesięcznym płodem a noworodkiem.

Dziewiaty miesiąc W dziewiątym miesiącu płód waży od 2700g do 3600g i jego długość wynosi ok. 48-51 cm. Płuca są calkowicie rozwinięte i gotowe do pełnienia swojej funkcji Płód jest mniej ruchliwy Masa smółki przesuwa się z jelita cienkiego do grubego. Płod nabywa odporności Wzrost paznokci, nabrzmiałe piersi,

Wytworzenie się barwnika oczu, którego ostateczny odcień powstanie po zetknięciu ze światłem po urodzeniu

Matka Macica obniża się Skurcze przepowiadające Zachodzą zmiany w łożysku Spowalnia się wzrost dziecka

Wady Wrodzone STORCH (syphilis, toksoplazmoza, inne, różyczka, cytomegalia, herpes simplex (opryszczka) Różyczka – Pierwszy trimester Katarakta,wady serca, głuchota, mikrocecefalia, opóźnienie rozwoju umysłowego i somatycznego, zapalenie mózgu, wątroby i płuc Toksoplazmoza – zakażenie pierwotne

Trzeci trimester - gorączke, wstrząsy, microcephaly, powiększenie wątroby i śledziony oraz żółtaczkę Cytomegalia Pierwszy, drugi i trzeci trimester upośledzenie rozwoju psychofizycznego oraz głuchota