TEMPERAMENT

TEMPERAMENT Zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych i emocjonalnych. Temperament jest uzależniony od odziedziczonych (jak i nabytych w okresie życia płodowego, a więc wrodzonych) właściwości układu nerwowego. Typ układu nerwowego jest wrodzony i stosunkowo mało podatny na zmiany, stąd układ nerwowy, ale także hormonalny stanowi fizjologiczne podłoże temperamentu.

Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan zależny od czterech soków organizmu: krwi, flegmy, żółci czarnej i żółtej. Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna). Uważał że poszczególne soki biorą się z następujących organów ciała: krew z serca flegma z głowy żółć z wątroby czarna żółć ze śledziony

Galen, właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n. e Galen, właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.) – rzymski lekarz greckiego pochodzenia, anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu. Galen wykorzystał koncepcję czterech soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu. Cztery pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie. Są to: ●sangwinik (łac. sanguis- krew) ● choleryk (gr. chole- żółć), ● melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć) ● flegmatyk (gr. phlegma, śluz)

sangwinik– człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom. sangwinik– człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu

Temperament a osobowośc ● Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych. ● Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka. ● Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym. ● Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.   Temperament a osobowośc

IWAN PIETROWICZ PAWŁOW Urodzony 14 września 1849 w Riazaniu, zm. 27 lutego 1936 w Leningradzie Rosyjski fizjolog Laureat pokojowej nagrody NOBLA z medycyny 1904 r.

DOROBEK NAUKOWY - twórca teorii o unerwieniu odżywczym serca - stwierdził, że psy wydzielają ślinę nie tylko w trakcie posiłku, ale także w reakcji na bodziec - określił cztery rodzaje układu nerwowego

TEORIA PAWŁOWSKA - Pawłow na podstawie badań nad zachowaniem się zwierząt, stwierdził, że każde zachowanie kierowane jest i regulowane poprzez ośrodkowy układ nerwowy. Postawił hipotezę o istnieniu określonych właściwości układu nerwowego odpowiedzialnych za różnice w zachowaniu się zwierząt oraz ludzi. Wyodrębnił on trzy rodzaje tych właściwości: 1) Siłę procesów nerwowych (pobudzenia i hamowania) 2) Równowagę ich 3) Ruchliwość (występowanie jednego po drugim)

- Pawłow wskazał, iż cztery wydzielone przez niego typy układu nerwowego odpowiadają klasyfikacji Hipokratesa – Galena

CZTERY TYPY UKŁADU NERWOWEGO (TEMPERAMENTU) WG. PAWŁOWA

SANGWINIK Typ silny, zrównoważony, ruchliwy. Jest to człowiek wesoły, pogodny, odporny na trudności życiowe. Widzi świat w jasnych kolorach. Jest wrażliwy, otwarty i nieco popędliwy. Jego przeżycia są słabe, płytkie i nieregularne. Jest on towarzyski i lubiany, ale przez swoją niestałość i niewierność sprawia otoczeniu dużo kłopotu. Szybko roni łzy wzruszenia i przejmuje się, jednak równie prędko zapomina o tym. Dzieci, które można zaliczyć do typu sangwinicznego, odznaczają się ruchliwością. Są bezpośrednie i żywe, mówią głośno, prędko i płynnie. Są aktywne, a zarazem posłuszne i zdyscyplinowane. Łatwo przystosowują się do nowych warunków, są podatne na wpływy środowiska i wychowania. Pawłow uważa go za najdoskonalszy ze wszystkich typów, ponieważ gwarantuje on najbardziej utrzymanie pełnej równowagi między organizmem a sytuacją, w której się znajduje

FLEGMATYK Typ silny, zrównoważony, powolny. Procesy hamowania dominują nad procesami pobudzania. Ma stosunkowo mało zainteresowań, jest bierny, co doprowadza go często do apatii. Przeżycia uczuciowe mogą być głębokie, ograniczają się jednak do wybranych ludzi i przedmiotów. Odznacza się dużą tolerancją. Nie lubi zmian i nowych sytuacji. Na bodźce zewnętrzne reaguje słabo i zwykle oszczędnymi ruchami. Flegmatyk potrafi pracować wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swych uczuć. Dzieci przejawiające właściwości typu flegmatycznego cechuje spokój, powolność ruchów, pewna powaga. Mówią spokojnie, brak im żywej mimiki i gestykulacji. Mają trwałe przyzwyczajenia i dobrze przystosowują się do danego środowiska, ale gorzej znoszą zmianę warunków

CHOLERYK Typ silny, niezrównoważony. Proces pobudzenia przeważa znacznie nad procesem hamowania. Ma trudności z powstrzymywaniem się od czynności wtedy, kiedy zachodzi potrzeba. W trudnych sytuacjach można na niego liczyć. Ma silnie zaakcentowane „ja”. Żądza panowania, upór i niecierpliwość utrudniają kontakty z nim. Można z nim współżyć na zasadzie ustępowania mu. Zewnętrzne reakcje zgodne są z jego wewnętrzną konstrukcją psychiczną – szybkie, silne, a zarazem nieregularne. Dzieci typu cholerycznego są śmiałe, przedsiębiorcze, a także niecierpliwe. Zapalają się szybko i trudno je oderwać od tego, czym się zainteresują. Mówią szybko, głośno, w nierównym tempie. Ich ruchy i gesty są mało skoordynowane. Trudno przystosowują się do otoczenia, są samowolne i trudne do zdyscyplinowania.

MELANCHOLIK Typ słaby. Typ ten trzeba uznać za nieprzystosowany do życia, za łatwo załamujący się i często ulegający. Cechuje go słabość procesów pobudzania i hamowania. Melancholik jest człowiekiem biernym, powolnym. Lęk, kłopoty wypełniają jego psychikę i określają jego zachowanie. Lubi spokój, unika wszelkich hałasów. Cierpi na kompleks niższości. Nie jest człowiekiem towarzyskim, bowiem jego psychika jest za mało skierowana na zewnątrz. Kontakty nawiązuje trudno, ale w stosunku do osób, z którymi się zżyje, jest przywiązany, stały i wierny. Jego uczucia z trudem przedostają się na zewnątrz. U dzieci typu melancholicznego występują reakcje słabe, powolne i spokojne. Dzieci te bywają bierne, niekiedy bardzo wrażliwe. Łatwo się męczą. Mają ubogi zasób słów, mówią mało i cicho.

Podsumowując, Pawłow uważa, że typ układu nerwowego jest fizjologicznym podłożem temperamentu, a jednocześnie stwierdza, że typ układu nerwowego jest wrodzony i mało podatny na działanie środowiska.

REGULACYJNA TERIA TEMPERAMENTU WG. JANA STRELAUA - Urodzony w 1931 r. w Gdańsku - Psycholog - Znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad temperamentem - Autor Regulacyjnej Teorii Temperamentu (RTT)

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU (RTT) - mówi o cechach temperamentu rozumianych jako mechanizmy regulujące poziom pobudzenia jednostki w związku z jej zapotrzebowaniem na stymulację, w relacji z otoczeniem ( temperament jako regulator zachowania). Zgodnie z RTT temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się do formalnych (energetycznych i czasowych) cech zachowania. Choć uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami, to podlega powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczeń osoby. Obejmuje on sześć cech. Dwie z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania oraz cztery dotyczą aspektu czasowego.

Poziom energetyczny opisywany jest przez dwie cechy: - reaktywność - aktywność

Reaktywność: to cecha temperamentu pojawiająca się we względnie stałej i charakterystycznej dla danej jednostki intensywności reakcji. Reaktywność jest determinowana przez następujące czynniki: - wrażliwość sensoryczna (mierzona wielkością bodźca, na który organizm już reaguje); - wrażliwość emocjonalna (mierzona wielkością bodźca emotywnego – bodźca, na który organizm już reaguje emocjami); - odporność emocjonalną (sprawność działania mimo dużego bodźca emotywnego); wytrzymałość:      -       na zmęczenie (mierzona czasem efektywnego działania mimo / bez zmęczenia) -   -   na dystraktory (bardzo silnie zakłócające bodźce np. niska temperatura i hałas).

Aktywność: jest mierzona ilością i zakresem podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej. Osoby wysokoreaktywne podejmują głównie działania pośrednie, które mają je zabezpieczać przed nadmierną ilością stymulacji, niskoreaktywne potrzebują dużej stymulacji i lubią, gdy wokół nich dużo się dzieje. Osoby wysokoreaktywne boją się reagować, taka osoba przeżywa za silnie emocje i fatalnie się czuje. Reakcje na stres, sytuacje stresowe wynikają z niedoboru lub nadmiaru bodźców. Osoby wysokoreaktywne świetnie znoszą stres wynikający z niedoboru bodźców , nuda jest dla nich komfortem psychicznym, kontakty z innymi ludźmi mogą być szalenie trudne, powodujące duże poczucie zagrożenia. Osoby niskoreaktywne świetnie radzą sobie z sytuacją przeciążenia, są wspaniale wydolne.

Aspekt czasowy opisywany jest przez cztery cechy: - Ruchliwość - Szybkość reakcji - Tempo - Trwałość reakcji

Ruchliwość tj. zdolność do przestawiania się z jednej czynności na drugą w zależności od zmian otoczenia (osoby labilne łatwo przenoszą się z jednej czynności na drugą; u osób inercyjnych dana czynność ma tendencję do zalegania). Szybkość reakcji, mierzona czasem utajenia (latencji) reakcji. Jest to czas między zadziałaniem bodźca a reakcją na ten bodziec. Tempo ujawnia się w rytmicznych jednostkach np. ilość słów na minutę – ogólnie: ilość czynności na jednostkę czasu. Trwałość (persederatywność) reakcji – czas trwania reakcji oraz liczba powtarzanych reakcji po zaprzestaniu oddziaływania bodźca

Założenia RTT opisujące specyfikę powstawania temperamentu: - Cechy temperamentu wykazują podatność na zmiany pod wpływem środowiska (spowodowane przez takie czynniki jak różnego rodzaju długo utrzymująca się stymulacja lub deprywacja np. hałas , sposób odżywiania się , klimat ) - Temperament jest pierwotnie biologicznie zdeterminowany, czyli stanowi wynik ewolucji biologicznej 1.- Cechy temperamentu podlegają zmianom o charakterze rozwojowym , w trakcie ontogenezy (czynniki pojawiające się w trakcie dojrzewania organizmu )

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka Zalicza się ona do czynnikowych teorii osobowości. Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych. Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia. Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu.  

. Związek między czterema starożytnymi typami temperamentu a wymiarami, według Eysencka.  

Sangwinik: otwarty i towarzyski   Sangwinicy powinni więc wybierać zawody, które wymagają kontaktu z ludźmi i pozwalają na elastyczność postępowania. W pracy są aktywni, potrafią sprawić bardzo dobre wrażenie. Ten typ bardzo dobrze sprawdza się w zawodzie pilota wycieczek, organizatora przedsięwzięć reklamowych, aktora, śpiewaka, sprzedawcy, ale również przedstawiciela handlowego lub stewardessy. Sangwinicy są najlepszymi pracownikami, gdy mogą swobodnie wyrażać myśli oraz skupiać na sobie uwagę. Nie są jednak dobrymi doradcami, gdyż wolą słuchać, a nie mówić.

Flegmatyk: rutyna bez nudy Flegmatycy z kolei świetnie odnajdują się w dobrze zorganizowanym miejscu pracy, gdzie ich obowiązki są jasno określone. Sprawdzają się w roli mediatora, ponieważ potrafią obiektywnie ocenić sytuację i znajdują proste wyjścia. Posiadają zdolności administracyjne oraz dobrze sprawdzają się w rutynowych zajęciach, które innym wydają się nudne. Dobrym zawodem dla nich jest zawód psychologa klinicznego, socjologa, pracownika naukowego, pisarza, kustosza w muzeum, bibliotekarza, krytyka literackiego itp., ale i akwizytora.  

Choleryk: grunt to wyzwanie Choleryk to urodzony przywódca, jest typowym człowiekiem czynu, ekstrawertykiem, jest ukierunkowany na osiągnięcie celu. Jako pracownik sprawdza się w nieoczekiwanych sytuacjach, uwielbia podejmować wyzwania, jest też typowym pracoholikiem. Najlepiej pracuje, gdy w pełni kontroluje sytuację. Świetnie sprawdza się na stanowiskach kierowniczych, w dziedzinach wymagających silnej kontroli i autorytetu. Jest dobrym organizatorem, świetnie dostrzega praktyczne rozwiązania. Sprawdza się jako przedsiębiorca, dyrektor przedsiębiorstwa, inżynier w przemyśle oraz budownictwie, handlowiec, prawnik, menedżer, dziennikarz, reżyser, policjant.

Melancholik: w ciszy i samotności Melancholicy natomiast posiadają analityczny umysł, są poważni i zdeterminowani. Najlepiej sprawdzają się w pracy, która wymaga zajmowania się szczegółami, prowadzenia notatek, robieniu wykresów, diagramów. Łatwo podporządkowują się regulaminom. To perfekcjoniści, doceniają wagę szczegółów oraz zawsze kończą rozpoczęte zadanie. Najlepiej pracują w pojedynkę, cenią sobie ciszę. Sprawdzą się w zawodzie ekonomisty, bibliotekarza, księgowego, notariusza, konserwatora zabytków, archeologa, meteorologa lub farmaceuty.