Praca domowa Nazwy leku(chemiczne, międzynarodowa, handlowa) 3 przykłady preparatów Stosowanie leków w ciąży- kategorie A-X Mechanizm działania, wskazania dla: Adrenalina, noradrenalina, dopamina, dobutamina, efedryna, atropina, salbutamol, propranolol,

Receptory układu przywspółczulnego (cholinergiczne) i współczulnego (adrenergiczne).

Podział układu nerwowego

Rola układu współczulnego/przywspółczulnego

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA AUN  A. Zwój szyjny górny B. Zwój szyjny środkowy C. Zwój szyjny dolny D. Zwój trzewny E. Zwój krezkowy górny F. Zwój krezkowy dolny

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA AUN 

Układ przywspółczulny Synonimy :parasympatyczny, cholinergiczny Podukład autonomicznego układu nerwowego Dominuje w spoczynku, odnowie, umożliwiając regenerację i gromadzenie energii Działa antagonistycznie do układu współczulnego.

Typy receptorów cholinergicznych (1) Istnieją 2 typy receptorów cholinergicznych : muskarynowe (M). nikotynowe (N)

Podstawowe neuroprzekaźniki: Acetylocholina Nikotyna

Acetylocholina Ogólne informacje : Nomenklatura systematyczna (IUPAC): sól (2-acetoksy-etylo)-trimetylo-ammoniowa Wzór : C7H16NO2 Masa molowa 146,21 g/mol Farmakokinetyka : Okres półtrwania : 2minuty

Acetylocholina (2) organiczny związek chemiczny, ester kwasu octowego i choliny Prekursorem acetylocholiny jest cholina, która przenika z przestrzeni międzykomórkowej do wnętrza neuronów. Pod wpływem impulsu z zakończeń cholinergicznych wydzielana jest Ach, która wiąże się z receptorem ( w zakończeniach postsynaptycznych) i przekazuje informacje do komórki danego narządu Ach jest bardzo szybko rozkładana przez enzym acetylocholinesterazę.

Nikotyna (2) Nikotyna jest agonistą receptorów N występujących w zwojach układu autonomicznego Wystepowanie: tytoń Właściwości fizyczne: oleista ciecz, silnie alkaliczna, bezbarwna, rozpuszczalna w wodzie i tłuszczach, dobrze wchłanialna z błon śluzowych i skóry Farmakokinetyka : 90% wchłaniane w płucach, słabo wiąże się z białkami, łatwo przechodzi przez błony kom., przenika do tkanki tłuszczowej, osiąga wysokie stężenie już po 7- 10 s od wypalenia papierosa, przenika przez łożysko i do mleka matki. Metabolizowana w wątrobie do nieaktywnego metabolitu – kotyniny i wydalana przez nerki.

Nikotyna (4) Duże dawki : - początkowo powodują pobudzenie a poźniej blokowanie receptora cholinergicznego nikotynowego: zmiany percepcji, zmiany postrzegania otoczenia, światłowstręt, zmęczenie, W przypadku poważniejszych zatruć dochodzi do zmniejszenia pola widzenia i pojawiają się halucynacje - zazwyczaj czarno-białe, "wizjonerskie" obrazy. brak energii, ślinotok, wymioty, biegunka

Efekty pobudzenia cholinergicznego Serce Zwolnienie rytmu Hamowanie przewodnictwa przedsionkowo- komorowego Zmniejszenie siły skurczu Ukł. Krążenia Rozszerzenie naczyń krwionośnych Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi Ukł. Oddechowy Skurcz oskrzeli Wzmożenie wydzielania w gruczołach śluzowych Ukł. Pokarmowy Wzmożenie wydzielania soków trawiennych Przyspieszenie perystaltyki Ukł. Moczowy Skurcz mięśni ściany pęcherza moczowego Zwiotczenie zwieracza pęcherza Oko Zwężenie źrenicy Poszerzenie zatoki żylnej twardówki Zmniejszenie ciśnienia płynu śródgałkowego Skóra Wzmożenie wydzielania rzadkiego potu

Układ współczulny Synonim: sympatyczny Funkcja: pobudzenie, aktywacja, „walka”

Podstawowe receptory ukł. współcz.(adrenergiczne) Alfa Beta

Receptory adrenergiczne

Transmitery w układzie współczulnym naturalne aminy katecholowe: adrenalina(epinefryna), noradrenalina(norepinefryna), dopamina

Receptory β- adrenergiczne Receptory β można podzielić na: β1- znajdują się one głównie w sercu i ich pobudzenie prowadzi do wzrostu częstości i siły skurczów serca. β2- pobudzenie tego receptora związane jest głównie z mięśniami gładkimi. Wywołuje rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego, macicy β3- receptor ten znajduje się głównie w tkance tłuszczowej i bierze udział w regulacji przemian tłuszcowych

Receptory α- adrenergiczne Receptory α można podzielić na: α1- receptory mieszczące się głównie w mięśniach gładkich naczyń oraz w innych mięśniach gładkich. Pobudzenie tych receptorów wywołuje skurcz naczyń, skurcz mięśni okrężnych.. Najsilniejszym naturalnym agonistą jest noradrenalina. α2- Pobudzenie ich hamuje uwalnianie noradrenaliny lub innych neuroprzekaźników.

RYC. Zestawienie podstawowych następstw pobudzenia układu autonomicznego

Układ współczulny Układ przywspółczulny Neurotransmiter Adrenalina Noradrenalina Dopamina Acetylocholina Receptor Alfa 1, 2 Beta 1, 2, 3 Muskarynowy Nikotynowy

Leki działające na receptory Cholinergiczne (agoniści receptora Ach= parasympatykomimetyki) Adrenergiczne (agoności receptorów α i β sympatykomimetyki)

Agoniści- definicja Agonista - czynnik współdziałający, o podobnym działaniu do czegoś. Rozumiany również jako substancja łącząca się z receptorem, wywołując reakcję w komórce. Jest przeciwieństwem antagonisty, który łącząc się z receptorem, blokuje go, nie wywołując reakcji. Antagonista blokuje także receptor przed aktywowaniem go przez agonistę. Znane jest także pojęcie częściowego agonisty, który wywołuje reakcję receptora, jednakże nie tak silną jak pełny agonista. Agonista to substancja naturalna (hormon, neurotransmiter) lub sztuczna (narkotyk, lek).

Działanie agonistów Agoniści receptorów adrenergicznych pobudzają, podobnie jak adrenalina i noradrenalina, receptory adrenergiczne. Agoniści receptorów cholinergicznych pobudzają, podobnie jak Ach, receptory muskarynowe

Agoniści receptorów α- adrenergicznych Leki te pobudzają współczulne receptory α. Stosowane są do uzyskania systemowego lub miejscowego efektu zwężenia naczyń. Obecnie stosowane terapeutycznie substancje pobudzają zarówno receptory α1 (leczenie wstrząsu, podciśnienia, napadowego odruchowego częstoskurczu przedsionków), jak i α2 (leczenie nadciśnienia i chorób naczyń obwodowych). Wyróżniamy agonistów: Do leczenia ogólnego Do stosowania miejscowego

Agoniści receptorów α- adrenergicznych 1. Xylometazolina Działa pobudzająco zarówno na receptory α-1 jak i α-2: stosowana miejscowo w obrzęku śluzówek w przypadku niespecyficznego i alergicznego zapalenia spojówek, zatok oraz nosa i gardła (krople do nosa Oxymetazolina,

Leki pobudzające zarówno receptory α i β Efedryna Kurczy naczynia- tabletki na katar z pseudoefedryną (Acatar, Modafen) W preparacie dożylnym działa silnie, ale krótko hipertensyjnie (Efedryna 25mg/ml) Działa stymulująco na OUN! Wskazania: - stany spadków RR - dychawica oskrzelowa

Względnie selektywnym agonistą tego receptora jest dobutamina. Agoniści receptorów β- adrenergicznych o przeważającym działaniu na receptory β1. Względnie selektywnym agonistą tego receptora jest dobutamina. dobutamina

dobutamina Działanie: dodatnio inotropowo, chronotropowo, batmotropowo Zastosowanie: Niewydolność mięśnia sercowego, Obrzęk płuc z niskim RR

Agoniści receptorów β- adrenergicznych o przeważającym działaniu na receptory β1. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na lek schorzenia przebiegające ze zwężeniem drogi odpływu z lewej komory serca (zastawkowe zwężenie aorty, kardiomiopatia przerostowa) migotanie przedsionków – może poprzez przyspieszenie przewodzenia przedsionkowo-komorowego zwiększać częstość akcji komór ostra faza zawału serca wstrząs septyczny i kardiogenny z ciśnieniem tętniczym poniżej 80 mm Hg Działania niepożądane: objawy wynikające z pobudzenia układu współczulnego spadek ciśnienia tętniczego tachykardia zaburzenia rytmu serca reakcje uczuleniowe skurcz oskrzeli

Agoniści receptorów β- adrenergicznych o równie silnym działaniu na receptory β1 i β2. Orcyprenalina, Izoprenalina Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie oskrzeli i pobudza czynność serca, najczęściej stosowana w dychawicy oskrzelowej. Ze wzgl. Na pobudzenie receptorów w macicy- tokoliza Jako działania niepożądane mogą pojawić się: Zaburzenia rytmu serca Napady dusznicy bolesnej Nudności, osłabienie Nadmierne pocenie się.

Orcyprenalina, izoprenalina Zastosowanie: Bradykardia Bloki serca Skurcz oskrzeli (stany astmatyczne)

Systemowe podanie orcyprenaliny jest przeciwwskazane przy: Agoniści receptorów β- adrenergicznych o równie silnym działaniu na receptory β1 i β2. Systemowe podanie orcyprenaliny jest przeciwwskazane przy: nadciśnieniu tętniczym, chorobie wieńcowej serca, zaburzeniach rytmu serca z tachykardią, nadczynności tarczycy,

Selektywni agoniści receptora Β2= Β2-mimetyki Stosowane w chorobach przebiegających ze skurczem oskrzeli- astma, POChP Przedwczesne skurcze macicy szybko i krótkodziałający Salbutamol, nebulizacja2,5-5mg Długodziałające Salmeterol, Formeterol

dopamina Działa za pośrednictwem pobudzenia receptorów D (dopaminergicznych) Efekt zależy od dawki 1-2µg/kg/min=> pobudzenie rec D1=> rozkurcz naczyń nerkowych, wieńcowych 2-5µg/kg/min=> pobudzenie rec β1=> działanie inotropowe, dromo, batmotropowe dodatnie >10µg/kg/min=> pobudzenie rec α1=> skurcz naczyń , wzrost RR

Adrenalina najsilniejszy α i β mimetyk Wskazania: Zatrzymanie akcji serca Zespół małego rzutu Wstrząs anafilaktyczny Stan astmatyczny

Noradrenalina pobudza zarówno α i β receptory, ale zwłaszcza α Wskazania: Znaczne obniżenie RR Wstrząs

Główny mechanizm działania Receptor Główny mechanizm działania Agonista Antagonista α1 A1 w naczyniach- skurcz naczyń, wzrost RR Adrenalina Noradrenalina Fenylefryna Oksymetazolina Prazosyna Terazosyna Doksazosyna Tamsulosyna Alfuzosyna Indoramina Urapidil α2 Idazoksan Johimbina Rauwolscyna Bromokryptyna Chloropromazyna β1 W sercu- wzrost HR Dobutamina Izoprenalina Propranolol Atenolol Karwedilol Metoprolol Nadolol Praktolol β2 W oskrzelach- rozurcz oskrzeli W macicy- rozluźnienie Salmeterol Fenoterol Timolol β3 aktywacja cyklazy adenylanowej, wzrost stężenia cAMP Bunolol Bupranolol

Leki parasympatykomimetyczne: przedstawiciele działanie wskazania przeciwwskazania objawy niepożądane zatrucia

Leki parasympatykomimetyczne - definicja Leki, które bezpośrednio pobudzają receptory postsynaptyczne (agoniści receptorów muskarynowych) lub powodują zwiększenie ilości przekaźnika w wyniku hamowania aktywności acetylocholinesterazy (inhibitory acetylocholinesterazy) Mogą być stosowane jako leki, a niektórych z nich, ze względu na silne działanie toksyczne, używa się jako środków owadobójczych (insekcydy, pestycydy) lub trucizn bojowych

Leki pobudzające bezpośrednio receptory muskarynowe Maja budowę chemiczną zbliżoną do acetylocholiny, co umożliwia im bezpośrednie wiązanie z receptorami i ich pobudzanie Acetylocholina: działa na rec. nikotynowe i muskarynowe, jest bardzo szybko rozkładana przez acetylocholinesterazę Betanechol: działa wybiórczo na rec. Muskarynowe, nie rozkłada go AChE, nie przenika przez barierę krew-mózg

Karbachol: działa na rec Karbachol: działa na rec. nikotynowe i muskarynowe, wzmaga uwalnianie Ach z części presynaptycznej, nie rozkłada go AChE, nie wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do mózgu Metacholina: działa na rec. muskarynowe, słabo na nikotynowe, AChE rozkłada ją powoli Pilokarpina: działa na rec. nikotynowe i muskarynowe, wchłania się z przewodu pokarmowego i wnika do mózgu Muskaryna: ma znaczenie toksykologiczne, występuje w muchomorze plamistym

Leki hamujące aktywność acetylocholinesterazy Wiążą się z ugrupowaniami estrowymi lub anionowymi AChE, hamując jej aktywność, co powoduje zwiększenie stężenia Ach w szczelinie synaptycznej Ze względu na sposób wiązania z enzymem i czas działania substancje te podzielono na odwracalne i nieodwracalne inhibitory AChE

Leki hamujące odwracalnie aktywność acetylocholinesterazy Fizostygmina: naturalny alkaloid występujący w bobie kalabryjskim, wchłania się z przewodu pokarmowego, przenika do OUN Neostygmina: syntetyczny ester kwasu karbaminowego, słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do OUN Pirydostygmina: syntetyczna substancja, ma podobne właściwości do neostygminy, działa jednak słabiej, łagodniej i dłużej niż neostygmina Erdofonium: działanie podobne do neostygminy, po podaniu dożylnym działa w ciągu 30s i trwa ok. 5 minut

Leki hamujące nieodwracalnie aktywność acetylocholinesterazy Organiczne estry kwasu ortofosforowego, dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, błon śluzowych i przez skórę, mogą przenikać do OUN Fluostygmina: właściwości podobne do neostygminy, podanie dospojówkowe w leczeniu jaskry Ekotiopat: działa przez okres 1-4 tygodni Zastosowanie również jako środki ochrony roślin i gazy bojowe Ich właściwości dają silne działanie toksyczne

Zastosowanie leków parasympatykomimetycznych Atonia przewodu pokarmowego: po operacjach jamy brzusznej i w przebiegu chronicznych zaparć: betanechol, karbachol, neostygmina, pirydostygmina Refluks żołądkowo-przełykowy: zwiększenie napięcia zwieracza przełyku: betanechol Atonia pęcherza moczowego: zaleganie moczu: betanechol, karbachol, pirydostygmina, neostygmina Nużliwość mięśni: neostygmina i pirydostygmina, do diagnostyki: erdofonium

Jaskra: dospojówkowo: karbachol i neostygmina, rzadziej pilokarpina i acetylocholina Zaburzenia rytmu serca: leczenie zaburzeń rytmu z częstoskurczem: metacholina Zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa: miejscowo karbachol lub neostygmina Zatrucia: lekami cholinolitycznymi, trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, przeciwhistaminowymi: fizostygmina i pirydostygmina

Przeciwwskazania Nadwrażliwość na inhibitory acetylocholinesterazy, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo zatrucia Dychawica oskrzelowa, ponieważ powodują skurcz oskrzeli i zwiększone wydzielanie śluzu Nadczynność gruczołu tarczowego, ponieważ mogą wywoływać zaburzenia rytmu serca Niewydolność krążenia nie wyrównana, ponieważ działają inotropowo ujemnie

Choroba wrzodowa, ponieważ pobudzają wydzielanie żołądkowe Choroba Parkinsona, bo zwiększają przewodnictwo cholinergiczne w mózgu Stany zapalne lub uszkodzenie gałki ocznej są przeciwwskazaniem do podawania miejscowego do worka spojówkowego

Działania niepożądane Leki o działaniu na receptory muskarynowe: zwężenie źrenic zaburzenia akomodacji łzawienie poty wymioty biegunka skurcze jelit bradykardia zaburzenia rytmu serca duszność

Leki o działaniu na receptory nikotynowe: drżenia mięśniowe skurcze mięśniowe osłabienie mięśniowe

Wpływ na serce i układ krążenia może wystąpić bradykardia i tachykardia ciśnienie tętnicze zwykle wzrasta rozszerzają się naczynia krwionośne skóry

Objawy zatruć Ślinienie Łzawienie Zwężenie źrenic Duszność Bóle kurczowe brzucha Biegunka Rzadkoskurcz Drgawki i śpiączka

Leki parasympatykolityczne

Leki parasympatykolityczne Antagoniści układu parasympatycznego porażają ten układ (receptory) i wyłączają wszystkie narządy spod jego wpływu Leki cholinolityczne Leki antymuskarynowe

Leki parasympatykolityczne Hamujące układ przywspółczulny Alkaloidy tropanu i ich półsyntetyczne analogi Atropina i hioscyjamina 2. Leki cholinolityczne o innej strukturze

Przedstawiciele leków parasympatykolitycznych: Atropina Skopolamina (Hioscyna) Propantelina Dicyklomina Homatropina i eukatropina

Atropina Alkaloid z rośliny Atropa belladonna Racemiczna mieszanina d- i l-hioscyjaminy estru kw. tropowego tropina Pochodna - ipratropium

Atropina Wchłania się z przewodu pokarmowego Łatwo przenika barierę krew-mózg Powoduje silne pobudzenie OUN

Skopolamina Alkaloid podobny do atropiny Występuje w Hyoscyamus niger Eter kwasu tropowego z skopiną W praktyce lekarskiej używane pochodne – bromowodorek hioscyny i butylobromek hioscyny

Propantelina Lek synetyczny pochodną czwartorzędowej aminy, która wykazuje działanie nieselektywne względem receptorów muskarynowych

Działanie parasympatykolityków

Działanie atropiny: Konkuruje odwracalnie z acetylocholiną o dostęp do receptora muskarynowego Bardzo duże dawki blokują działanie acetylocholiny na synapsy zwojowe i na synapsy nerwowo-mięśniowe Przeciwdziała acetylocholinie w OUN W dawkach leczniczych nie działa depresyjnie na OUN

Działanie skopolaminy: Blokuje receptory muskarynowe W dawkach leczniczych działa krócej niż atropina, na OUN działa depresyjnie Przeciwwymiotne – silniejsze od atropiny Słabiej na serce Słabsze działanie spazmolityczne

Działanie propanteliny: Blokuje receptory muskarynowe Duże dawki blokują także płytkę motoryczną m. szkieletowych

Ipratropium Silne działanie w drzewie oskrzelowym => wskazania w stanie astmatycznym

Wskazania do stosowania parasympatykolityków

Wskazania do stosowania atropiny: Do leczenia bradykardii zatokowej lub znacznego stopnia bloku P-K W okulistyce – w celu rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji Do premedykacji – aby zmniejszyć wydzielanie w górnych i dolnych drogach oddechowych Profilaktyka choroby lokomocyjnej Do leczenia kolki nerkowej lub żółciowej – w połączeniu z opioidami W zatruciu inhibitorami esterazy acetylocholinowej i w zatruciu grzybami wywołującymi zespół muskarynowy – stosowana w dużych dawkach

Wskazania do stosowania skopolaminy: W okulistyce – w celu rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji, znacznie silniejsza od atropiny Działanie na serce oraz m. oskrzeli i jelit – znacznie słabsza od atropiny Znakomity lek w chorobie lokomocyjnej

Wskazania do stosowania propanteliny: W skurczach pęcherza moczowego Leczenie mimowolnego moczenia

Przeciwwskazania do stosowania parasympatykolityków

Przeciwwskazania do stosowania: Jaskra Choroba niedokrwienna serca Zaburzenia rytmu z częstoskurczem Przerost gruczołu krokowego Zaparcia, zwężenia przewodu pokarmowego i dróg moczowych Choroby gorączkowe

Objawy niepożądane leków parasympatykolitycznych

Objawy niepożądane: Szybkie tętno Rozszerzenie źrenicy prowadzące do światłowstrętu Zaburzenia akomodacji Suchość w jamie ustnej, błon śluzowych Wzdęcia Zaparcia

Objawy niepożądane: g. Przyśpieszenie rytmu serca h. Zaczerwienienie skóry i. Wzrost temperatury ciała, zwłaszcza u dzieci j. Niepokój, splatanie, dezorientacja, halucynacje

Zatrucia parasympatykolitykami Leczenie zatruć substancjami cholinomimetycznymi, a zwłaszcza inhibitorami acetylocholinesterazy Jako antidotum stosuje się fizostygminę

Parasympatykolityki, poprzez hamowanie ukł Parasympatykolityki, poprzez hamowanie ukł.parasympatycznego, działają jak sympatykomimetyki

Leki hamujące ukł.współczulny sympatykolityki

α - sympatykolityki 1) Agoniści rec. α 2=> pobudzenie tych receptorów na zakończeniach nerwów powoduje hamowanie wydzielania neurotransmiterów Rezerpina, Klonidyna, Metyldopa(podstawowy lek u ciężarnych z nadciśnieniem) Działanie: spadek RR, spadek HR

2) Antagoniści receptora α 1 Prazosyna, doksazosyna, tamsulozyna Działanie: rozszerzenie naczyń => spadek RR - rozluźnienie zwieraczy dróg moczowych- wskazania przy przeroście prostaty

Antagoniści receptora β = β blokery Zwalniają czynność serca Skurcz oskrzeli Wskazania: Nadciśnienie tętnicze Zawał m.sercowego/choroba wieńcowa Tachyarytmie Leczenie objawów abstynencji

przeciwwskazania Bezwzględne: Bradykardia Bloki przewodzenia Dychawica oskrzelowa Zdekompensowana niewydolność krążenia

podział β 1-selektywne: metoprolol, karwewdilol, bisoprolol, nebiwolol Nieselektywne(blokują zarówno β 1, β2, a nawet posiadają komponentę α1lityczną) :reszta: propranolol, celiprolol, acebutolol, betaksolol, pindolol