Marta i Andrzej Bałtruszajtis - zasługi dla rozwoju miasta i skarżyskiej oświaty

Prezentacja multimedialna przygotowana w ramach obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa 2011 pod hasłem „Kamienie milowe w kulturze, nauce, edukacji”.

Andrzej Bałtruszajtis (1881-1941) Dyrektor szkoły, działacz, oświatowy, samorządowy. Przybył do Kamiennej w 1916r. Pełnił tu wiele ważnych funkcji, m.in. był członkiem założycielem Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej. Od 1918 r. walczył o uzyskanie praw miejskich dla Kamiennej.

Andrzej Bałtruszajtis – notka biograficzna Urodził się 3 listopada 1881 r. w Szamaniszkach na Litwie. Naukę rozpoczął w Wejnarach, później Sejnach oraz w Dąbrowie w Szkole Górniczej. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim fizykę, chemię i matematykę pod okiem prof. Augusta Witkowskiego. W dniu wybuchu I wojny światowej poślubił Martę Schuberth – koleżankę ze studiów. W 1916 r. przybył z żoną do Kamiennej. Stał się członkiem Komitetu Obywatelskiego.

Andrzej Bałtruszajtis – notka biograficzna (c.d.) Komisja Szkolna powołała go na dyrektora gimnazjum w 1916 r. Pełnił wiele funkcji oświatowych, został sekretarzem i skarbnikiem. Był zwolennikiem powszechnej oświaty w osadzie. Był pełnym inwencji bojownikiem o prawa miejskie dla Kamiennej. Z Kamienną był związany aż do śmierci, tj. do 28 maja 1941 r. Zmarł po długiej chorobie, przeżywszy 59 lat.

A. Bałtruszajtis jako dyrektor z uczniami gimnazjum (1917r A.Bałtruszajtis jako dyrektor z uczniami gimnazjum (1917r.) oraz z klasą maturalną (1927r.)

Andrzej Bałtruszajtis w różnych okresach życia.

W rodzinnym kręgu

Marta Bałtruszajtis (Schuberth) (1887 – 1962) Dyrektor szkoły, organizatorka tajnego nauczania, działaczka społeczna. Od 1916 r. była nauczycielką chemii w Progimnazjum Komitetu Obywatelskiego w Kamiennej. Pomagała mężowi przygotować wybory do rady miasta w listopadzie 1918 r.

Marta Bałtruszajtis – notka biograficzna Urodziła się 2 lutego 1887r. w Uranowie (dzisiejsze Czechy). Naukę rozpoczęła w 1883 w klasie żeńskiej w Gorlicach, naukę kontynuowała w Wiedniu, a następnie w Krakowie. Studiowała na Uniwersytecie Wiedeńskim oraz Uniwersytecie Jagiellońskim – chemię, fizykę, botanikę. Pracę naukową porzuciła obejmując posadę nauczycielki w gimnazjum w osadzie Kamiennej. Od 1916 r. była nauczycielką chemii w Progimnazjum Filologicznym Komitetu Obywatelskiego w Kamiennej. Pomagała mężowi przygotować wybory do rady miasta w listopadzie 1918 r. jako sekretarz Komisji Wyborczej.

Marta Bałtruszajtis – notka biograficzna (c.d.) Kandydowała do rady miasta, a po ukonstytuowaniu się władz 7 XII 1918 r. została sekretarzem magistratu. W 1924 r. otrzymała polskie obywatelstwo, a w 1929 r. wyróżniona Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. Pomagała mężowi w założeniu Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej w Skarżysku – Kamiennej. Po rezygnacji męża z funkcji dyrektora, zajęła jego miejsce. Jako dyrektor Gimnazjum im. A. Witkowskiego, nadzorowała budowę nowego gmachu. W 1947 r. po 17 latach została pozbawiona pracy w szkole. Zmarła 30 marca 1962 r.

Dom rodzinny Andrzeja i Marty Bałtruszajtis Skarżysko – Kamienna, ul Dom rodzinny Andrzeja i Marty Bałtruszajtis Skarżysko – Kamienna, ul. Żeromskiego 42

Andrzej Bałtruszajtis – inicjator otwarcia szkół zawodowych w Skarżysku-Kamiennej W 1926 r. rozpoczął starania o uruchomienie w Skarżysku - Kamiennej szkół: Trzyklasowej Szkoły Handlowej Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej Szkoły Rzemieślniczo - Przemysłowej Szkoły Dokształcającej Zawodowej

Bałtruszajtis – budowniczym budynku szkolnego Za rozpoczęciem budowy przemawiały liczby – z roku na rok przybywało chętnych do gimnazjum. Bałtruszajtis sprawę zakupu gruntów przedstawił na posiedzeniu rady gminy 21 sierpnia 1921 r. Przejęto plac przy ulicy Szkolnej (obecnie ul. Piłsudskiego). Po zakupie gruntów, Bałtruszajtis podjął starania o przygotowanie planu architektonicznego. Autorem projektu był architekt warszawski – Tadeusz Zieliński. Powołano Komitet Budowy Gimnazjum. W jego składzie byli członkowie Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej, m.in. Andrzej Bałtruszajtis.

Bałtruszajtis – budowniczym budynku szkolnego Za datę rozpoczęcia budowy przyjmuje się 25 kwietnia 1925 r. Ogólny nadzór budowlany należał do Bałtruszajtisa, on zatrudnił firmy budowlane i wykonawców. Była to największa tego typu inwestycja finansowa w mieście. Dużą ofiarnością wykazali się nauczyciele szkoły, dotacje uzyskano z ministerstwa oraz Funduszu Pracy. Budowa szkoły kosztowała około 500 tys. zł. Dwupiętrowy budynek posiadał przestronne sale lekcyjne, szerokie hole, centralnie położone wejście główne, bibliotekę szkolną, salę gimnastyczną, warsztaty stolarskie, założono także ogród szkolny – łącznie 13160 m³. Budynek był już gotowy w roku szkolnym 1929/1930.

Projekt budowlany szkoły oraz Szkoła w budowie (1929 r.)

Budynek Szkoły – 1932 r. Obecnie w tym budynku mieści się II Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza.

Dedykacja dla Dyrektora Na placu szkolnym uczniowie w 1936 r. posadzili dąb wraz z dedykacją wyrytą na kamiennym głazie: „ Niestrudzonemu budowniczemu szkoły – Andrzejowi Bałtruszajtisowi dąb ten – symbol mocy – poświęcają uczniowie 1936”

Działalność A. Bałtruszajtisa w samorządzie lokalnym Od 1916 r. był w składzie Komitetu Obywatelskiego w Kamiennej – zabiegał o prawa miejskie. 24 lutego 1918 r. nastąpiły wybory do Rady Osady Kamiennej – w wyniku głosowania wybrano członków rady gminy – A. Bałtruszajtis znalazł się na pierwszym miejscu. Aktywnie działał w pracach rady – nie opuścił żadnego z 30 posiedzeń Rady Gminy. Jesienią 1918 r. wystąpił z inicjatywą wyborów do rady Miasta. W przygotowaniu wyborów pomagała Bałtruszajtisowi jego żona – Marta.

Działalność A. Bałtruszajtisa w samorządzie lokalnym (c.d.) 10 listopada 1918 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Komisji Wyborczej z Martą Bałtruszajtis jako sekretarzem. W dniu 24 listopada 1918 r. odbyły się wybory do Rady Miejskiej, w wyniku których wybrano członków rady. Wybory zostały jednak w lutym 1919 r. unieważnione. W styczniu 1920 r A. Bałtruszajtis ponownie rozpoczął starania o nadanie praw miejskich dla Kamiennej. Ważną inicjatywę wniósł 15 maja 1920 r. zgłaszając wniosek przeniesienia Sądu Pokoju z Bliżyna do Kamiennej, motywował to tym iż w najbliższej przyszłości Osada zostanie przemianowana na miasto. Startował w wyborach do rady miasta w 1923 r., jednak przed wyborami został z listy skreślony.

Komitet Obywatelski w Kamiennej 1914 - 1917

Andrzej Bałtruszajtis – „ojcem” miasta Ostatecznie, po długich staraniach, Kamienna została miastem 28 grudnia 1922 r. Jest to w jakiejś części zasługa Andrzeja Bałtruszajtisa i jego niezłomnej woli i determinacji w działaniu. Jemu zawdzięcza się szereg inicjatyw „miastotwórczych”.

Miasto Skarżysko-Kamienna

Publikacje znajdujące się w zbiorach PBW Filia Skarżysko – Kamienna: Zemeła Krzysztof. Andrzej Bałtruszajtis. Rzecz o pionierze skarżyskiej oświaty i orędowniku nadania praw miejskich Kamiennej. Skarżysko-Kamienna: PiS Agencja Wydawniczo – Poligraficzna, 2005

Publikacje znajdujące się w zbiorach PBW Filia Skarżysko – Kamienna: Zemeła Krzysztof. Skarżysko-Kamienna – nadanie praw miejskich. Skarżysko-Kamienna: PiS Agencja Wydawniczo – Poligraficzna, 2003