Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja podaje znaczenie terminu. Termin definiowany nazywa się definiendum. Wyrażenie określające znaczenie definiowanego terminu nazywa się definiens. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja podaje znaczenie terminu. Termin definiowany nazywa się definiendum. Wyrażenie określające znaczenie definiowanego terminu nazywa się definiens. Wyrażenie łączące definiendum z definiens nazywa się spójką definicyjną. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja podaje znaczenie terminu. Termin definiowany nazywa się definiendum. Wyrażenie określające znaczenie definiowanego terminu nazywa się definiens. Wyrażenie łączące definiendum z definiens nazywa się spójką definicyjną. Przedmiot, do którego termin się odnosi, nazywa się desygnatem tego terminu. Zbiór desygnatów terminu nazywa się jego zakresem. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja powinna określać znaczenie terminu w taki sposób, aby jednoznacznie wyznaczała jego zakres. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Przykład: Kwadrat to jest prostokąt o równych bokach. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Przykład: Kwadrat to jest prostokąt o równych bokach. Prostokąt jest (nazywa się) kwadratem wtw wszystkie jego boki są równe. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Przykład: Kwadrat to jest prostokąt o równych bokach. Prostokąt jest (nazywa się) kwadratem wtw wszystkie jego boki są równe. Desygnatem terminu „kwadrat” jest każdy kwadrat. Zakresem terminu „kwadrat” jest zbiór wszystkich (i tylko) kwadratów. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Przykład: Kwadrat to jest prostokąt o równych bokach. Prostokąt jest (nazywa się) kwadratem wtw wszystkie jego boki są równe. Desygnatem terminu „kwadrat” jest każdy kwadrat. Zakresem terminu „kwadrat” jest zbiór wszystkich (i tylko) kwadratów. Do treści terminu kwadrat należy m.in. równoboczność. Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji: Pismo jest sposobem wyrażania myśli. Funio wystosował pismo do Dziekana. Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji: Pismo jest sposobem wyrażania myśli. Funio wystosował pismo do Dziekana. Funio wystosował do Dziekana sposób wyrażania myśli. Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji: Pismo jest sposobem wyrażania myśli. Funio wystosował pismo do Dziekana. Funio wystosował do Dziekana sposób wyrażania myśli. Aby mogły pełnić określoną funkcję teoretyczną: 00 = ? Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji: Pismo jest sposobem wyrażania myśli. Funio wystosował pismo do Dziekana. Funio wystosował do Dziekana sposób wyrażania myśli. Aby mogły pełnić określoną funkcję teoretyczną: 00 = ? 0n = 0, n > 0 a0 = 1, a  0 Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji: Pismo jest sposobem wyrażania myśli. Funio wystosował pismo do Dziekana. Funio wystosował do Dziekana sposób wyrażania myśli. Aby mogły pełnić określoną funkcję teoretyczną: 00 = ? 0n = 0, n > 0 a0 = 1, a  0 an  am = an+m Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? § 146. 1. W ustawie lub innym akcie normatywnym formułuje się definicję danego określenia, jeżeli: 1) dane określenie jest wieloznaczne; 2) dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego nieostrości; 3) znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe; 4) ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia. Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Art. 115. § 11. k.k. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Definiowanie terminów

Po co definiować terminy? Art. 115. § 11. k.k. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Art. 182. § 1. k.p.k. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Rodzaje definicji sprawozdawcze: zdają sprawę z faktycznego sposobu użycia wyrażeń przykład: hasła w słowniku Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Rodzaje definicji sprawozdawcze: zdają sprawę z faktycznego sposobu użycia wyrażeń przykład: hasła w słowniku projektujące: nadają znaczenie terminom w określonym celu przykład: terminy naukowe Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Rodzaje definicji sprawozdawcze: zdają sprawę z faktycznego sposobu użycia wyrażeń przykład: hasła w słowniku projektujące: nadają znaczenie terminom w określonym celu przykład: terminy naukowe regulujące: modyfikują (uściślają) znaczenie terminu w określonym celu przykład: terminy prawne zapożyczone z języka potocznego Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja klasyczna per genus proximum et differentiam specificam przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja klasyczna per genus proximum et differentiam specificam przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową A jest to B mające cechę C Kwadrat jest to prostokąt równoboczny Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicja klasyczna per genus proximum et differentiam specificam przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową A jest to B mające cechę C Kwadrat jest to prostokąt równoboczny kwadrat prostokąt równoboczny Definiowanie terminów

Definicje równościowe nieklasyczne Przykład: Do zbóż zaliczamy pszenicę, żyto, jęczmień, owies, kukurydzę, grykę i proso. Definiowanie terminów

Definicje kontekstowe: Definicja kontekstowa to rodzaj definicji równościowej, której definiendum – w odróżnieniu od definicji wyraźnej – obok wyrazu definiowanego zawiera jeszcze inne wyrazy. W definicji kontekstowej wyraz definiowany umieszczony zatem zostaje w definiendum w pewnym kontekście: Pierwiastkiem kwadratowym liczby x jest taka liczba dodatnia y, że iloczyn y przez siebie jest równy x. Definiowanie terminów

Definicje rekurencyjne (indukcyjne) Stosuje się wtedy, gdy zakres definiendum trudno wyznaczyć za pomocą pojedynczego zdania. Definicja rekurencyjna składa się z: z warunku wyjściowego, który wyznacza pewien podzbiór zakresu definiendum oraz warunków rekurencyjnych, które podają reguły rozszerzania podzbiorów zakresu definiendum Definiowanie terminów

Definicje rekurencyjne (indukcyjne) Stosuje się wtedy, gdy zakres definiendum trudno wyznaczyć za pomocą pojedynczego zdania. Definicja rekurencyjna składa się z: z warunku wyjściowego, który wyznacza pewien podzbiór zakresu definiendum oraz warunków rekurencyjnych, które podają reguły rozszerzania podzbiorów zakresu definiendum przykład: Potomkiem osoby x jest każde jej dziecko. Potomkiem osoby x jest też każdy potomek jej dowolnego potomka. Definiowanie terminów

Definicja przez postulaty Stosuje się dla uniknięcia regresu w definiowaniu przez wyróżnienie terminów pierwotnych oraz aksjomatów (postulatów) określających relacje między terminami pierwotnymi definiując je w uwikłaniu. Definiowanie terminów

Definicja przez postulaty Stosuje się dla uniknięcia regresu w definiowaniu przez wyróżnienie terminów pierwotnych oraz aksjomatów (postulatów) określających relacje między terminami pierwotnymi definiując je w uwikłaniu. Przykład: P(A) ≥ 0 P(A  B) = P(A) + P(B), A  B   P(A  A) = 1 Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Za szeroka definicja: Ołówek jest to przyrząd do pisania. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Za szeroka definicja: Ołówek jest to przyrząd do pisania. Za wąska definicja: Ołówek jest to przyrząd służący do pisania, zbudowany z pręcika grafitowego, umieszczonego w oprawce drewnianej, zielonej w żółte paski. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Za szeroka definicja: Ołówek jest to przyrząd do pisania. Za wąska definicja: Ołówek jest to przyrząd służący do pisania, zbudowany z pręcika grafitowego, umieszczonego w oprawce drewnianej, zielonej w żółte paski. Definicja za szeroka i za wąska: Ołówek jest to przyrząd służący do pisania, w oprawce metalowej. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Wykluczanie się zakresów: Empiryzm to poznawanie za pomocą doświadczenia Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Wykluczanie się zakresów: Empiryzm to poznawanie za pomocą doświadczenia Przesunięcie kategorialne Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Wykluczanie się zakresów: Empiryzm to poznawanie za pomocą doświadczenia Przesunięcie kategorialne Mętna definicja: Miłość jest bezrozumnym drżeniem duszy Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Ignotum per ignotum Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Ignotum per ignotum Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Kolistość (błędne koło): Potomkiem osoby a jest jej dziecko lub potomek jej dziecka. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Ignotum per ignotum Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Kolistość (błędne koło): Potomkiem osoby a jest jej dziecko lub potomek jej dziecka. (i) Filozof to osoba, która filozofuje. (ii) Filozofowanie to jest to, czym zajmują się filozofowie. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Ignotum per ignotum Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Kolistość (błędne koło): Potomkiem osoby a jest jej dziecko lub potomek jej dziecka. (i) Filozof to osoba, która filozofuje. (ii) Filozofowanie to jest to, czym zajmują się filozofowie. Regres w nieskończoność: można zablokować za pomocą definicji przez postulaty Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Błędy definiowania Ignotum per ignotum Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Kolistość (błędne koło): Potomkiem osoby a jest jej dziecko lub potomek jej dziecka. (i) Filozof to osoba, która filozofuje. (ii) Filozofowanie to jest to, czym zajmują się filozofowie. Regres w nieskończoność: można zablokować za pomocą definicji przez postulaty lub przez odwołanie się do języka potocznego Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami zwłaszcza w różnych zakresach jej wartości Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami zwłaszcza w różnych zakresach jej wartości pomiar jest uteoretyzowany Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami zwłaszcza w różnych zakresach jej wartości pomiar jest uteoretyzowany skalowanie przyrządu Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami zwłaszcza w różnych zakresach jej wartości pomiar jest uteoretyzowany skalowanie przyrządu odkrywanie nowych metod pomiarowych Definiowanie terminów

Przykład: waga skręceń Henry Cavendish (1798) Źródła: Wikipedia, Z. Kąkol, Notatki do wykładów z Fizyki Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje częściowe Carnapa zdania redukcyjne dla terminów dyspozycyjnych: x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje częściowe Carnapa zdania redukcyjne dla terminów dyspozycyjnych: x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) Obszar nieokreśloności:  ((Q1(x) ∧ Q2(x))  (Q4(x) ∧ Q5(x))) Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje częściowe Carnapa zdania redukcyjne dla terminów dyspozycyjnych: x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) Obszar nieokreśloności:  ((Q1(x) ∧ Q2(x))  (Q4(x) ∧ Q5(x))) Przykład: Q1(x) = Q4(x) = “x jest zanurzone w wodzie” Q2(x) = Q5(x) = “x rozpuszcza się ”; Q3(x) = “x jest rozpuszczalne” Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Definicje częściowe Carnapa zdania redukcyjne dla terminów dyspozycyjnych: x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) Obszar nieokreśloności:  ((Q1(x) ∧ Q2(x))  (Q4(x) ∧ Q5(x))) Przykład: Q1(x) = Q4(x) = “x jest zanurzone w wodzie” Q2(x) = Q5(x) = “x rozpuszcza się ”; Q3(x) = “x jest rozpuszczalne” Możliwe zacieśnienie obszaru nieokreśloności: Dwa przedmioty o tej samej strukturze chemicznej są albo obydwa rozpuszczalne, albo obydwa nierozpuszczalne. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Podział logiczny Podział logiczny zakresu nazwy A to zbiór zakresów nazw B1, …, Bn, podrzędnych względem zakresu nazwy A, parami rozłącznych i takich, że ich suma jest równa zakresowi nazwy A. zakres nazwy A to całość dzielona (totum divisionis) zakresy nazw B1, …, Bn to człony podziału (membra divisionis) Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Podział logiczny Podział logiczny zakresu nazwy A to zbiór zakresów nazw B1, …, Bn, podrzędnych względem zakresu nazwy A, parami rozłącznych i takich, że ich suma jest równa zakresowi nazwy A. zakres nazwy A to całość dzielona (totum divisionis) zakresy nazw B1, …, Bn to człony podziału (membra divisionis) Zasada podziału – własność, z uwagi na odmiany której wyróżnione są człony podziału. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Po co dzielić? Podział logiczny zakresu jakiejś nazwy A jest wtedy wskazany, gdy mamy zdać sprawę z własności przedmiotów A z pewnego punktu widzenia, a przedmioty A z tego punktu widzenia bardzo się różnią. Wtedy wskazane jest wyróżnienie różnych grup w obrębie wszystkich przedmiotów A w taki sposób, by przedmioty należące do tej samej grupy, z interesującego nas punktu widzenia, były do siebie bardziej podobne niż przedmioty wzięte z dwóch różnych grup. Podział taki nazywa się podziałem z tego punktu widzenia naturalnym. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Po co dzielić? Żaden podział nie jest bezwzględnie naturalny; epitet „naturalny” może przysługiwać podziałowi tylko w odniesieniu do pewnego punktu widzenia. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna. Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Po co dzielić? Żaden podział nie jest bezwzględnie naturalny; epitet „naturalny” może przysługiwać podziałowi tylko w odniesieniu do pewnego punktu widzenia. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna. Z punktu widzenia: ze względu na określone potrzeby teoretyczne w biologii ze względu na ewolucyjne pokrewieństwo gatunków w chemii ze względu na własności chemiczne pierwiastków Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Klasyfikacja Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Typologia Przykład: cztery typy osobowości: Sangwinicy optymiści, pogodni, zrównoważeni, racjonalni, popularni Cholerycy ambitni, energiczni, niezrównoważeni Melancholicy bardzo uprzejmi, taktowni, często perfekcjoniści Flegmatycy spokojni, chłodni, nie lubią zmian Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Typologia Kilka szczególnych pojęć typologicznych: typ idealny (Max Weber, 1920), np. wolny rynek Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Typologia Kilka szczególnych pojęć typologicznych: typ idealny (Max Weber, 1920), np. wolny rynek typ przeciętny, np. przeciętny Polak Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Typologia Kilka szczególnych pojęć typologicznych: typ idealny (Max Weber, 1920), np. wolny rynek typ przeciętny, np. przeciętny Polak typy skrajne, np. lewica i prawica (polityczna) Definiowanie terminów

Definiowanie terminów Typologia Kilka szczególnych pojęć typologicznych: typ idealny (Max Weber, 1920), np. wolny rynek typ przeciętny, np. przeciętny Polak typy skrajne, np. lewica i prawica (polityczna) Typologię stosuje się zamiast klasyfikacji wtedy, gdy liczba i całościowa charakterystyka indywiduów, które nie dają się ściśle zaliczyć do żadnego typu jest nieistotna ze względu na aktualne potrzeby teoretyczne. Definiowanie terminów

Klasy społeczne w Polsce (2004) Klasa % Dochód Mienie i model konsumpcji najniższa 4 <0,6 Nic, zasiłki, najniższe renty i emerytury niższa 16,5 <0,9 Mieszkanie kwaterunkowe, szmatex, bez mięsa średnia niższa 42 <2,5 Mieszkanie spółdzielcze, drobne oszczędności, Seicento, supermarket, średnia 26 <7,5 Mieszkanie własnościowe, Lanos, tanie butiki, dużo warzyw, wakacje w Grecji lub Chorwacji średnia wyższa 10 <15 Dom lub duże mieszkanie, Toyota, butiki, ryby/sushi, wakacje w Meksyku wyższa 1,5 30 Duży dom, BMW+Harley Davidson, biżuteria, jacht, Szeszele top ? Rezydencja+dom(y), Mercedes, jacht, samolot Definiowanie terminów