Wielkie problemy geriatryczne Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny

Upadki - epidemiologia W populacji osób mieszkających samodzielnie przynajmniej 1x w roku upada 33% osób > 65 roku życia, 40% > 80.r.ż., a 50% > 90 r. życia. Wśród hospitalizowanych upadki zdarzają się u 20% chorych i aż u 50-67% pensjonariuszy domów opieki. Ponad połowa osób, które doświadczyły upadku zwykle upada ponownie, a dotyczy to szczególnie kobiet i okresu późnej starości.

Upadki - następstwa Urazy - blisko połowa upadków prowadzi do jakiegokolwiek urazu. Ciężkie urazy - 10-15% upadków (rany, oparzenia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe, zgony). Złamania - 5-6% upadków.

Upadki - następstwa Unieruchomienie (złamania, potłuczenia)- zagrożenie powikłaniami: zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna, odwodnienie, infekcje, odleżyny, przykurcze w stawach.

Upadki - następstwa Konieczność hospitalizacji. Zespół poupadkowy – lęk przed kolejnym upadkiem, osłabienie wiary w siebie, niepodejmowanie z obawy przed upadkiem niektórych czynności (np. zakupów, sprzątania) Wtórne upośledzenie aktywności fizycznej. Upadki są przyczyną około 40% przyjęć do domów opieki.

Upadki - przyczyny Czynniki wewnętrzne wynikają z zaburzeń w obrębie organizmu. Są następstwem: inwolucyjnych zmian starczych, występujących chorób przewlekłych, aktualnych ostrych schorzeń, stosowanej farmakoterapii.

Upadki - przyczyny Zmiany inwolucyjne usposabiające ludzi starszych do upadku dotyczą: układu nerwowego narządów zmysłów - wzroku, słuchu, równowagi, czucia powierzchownego i głębokiego.

Zmiany inwolucyjne usposabiające do upadków W układzie nerwowym zwolnienie przewodnictwa nerwowego wydłużenie czasu reakcji, zaburzenie integracji reakcji ruchowych i czuciowych upośledzające zachowanie stałej pozycji środka ciężkości.

Zmiany inwolucyjne usposabiające do upadków upośledzenie ostrości wzroku, obniżenie adaptacji do ciemności i ostrego światła, ograniczenie widzenia obwodowego i przestrzennego, zmniejszenie pobudliwości obwodowej części narządu przedsionkowego, zaburzenia czucia położenia ciała.

Zmiany inwolucyjne usposabiające do upadków Niewydolność mechanizmów kontroli ciśnienia tętniczego po pionizacji - hipotonia ortostatyczna. Zanik komórek mięśniowych Osłabienie siły mięśniowej. Zmiany wzorca chodu mniejsze kroki, spowolnienie, niższe unoszenie stóp nad podłożem itp

Upadki - przyczyny Zaburzenia neurologiczne udar przejściowe ataki ischemiczne parkinsonizm majaczenie mielopatia padaczka i inne choroby napadowe zespół tętnicy podstawnej i tętnic kręgowych choroby móżdżku nadwrażliwość zatoki szyjnej neuropatia obwodowa otępienie

Upadki - przyczyny Zaburzenia sercowo-naczyniowe niedociśnienie ortostatyczne zaburzenia rytmu serca

Upadki - przyczyny Zaburzenia żołądkowo-jelitowe biegunka omdlenia podefekacyjne omdlenia poposiłkowe

Upadki -przyczyny Zaburzenia metaboliczne niedoczynność tarczycy hipoglikemia niedokrwistość hipokaliemia hiponatremia odwodnienie

Upadki - przyczyny Zaburzenia moczowo-płciowe omdlenie pomikcyjne nietrzymanie moczu nykturia

Upadki - przyczyny Choroby narządu ruchu: Choroba zwyrodnieniowa stawów Zniekształcenia stóp Osteoporoza Miopatia proksymalnych grup mięśni

Upadki - przyczyny Zaburzenia psychiczne  depresja lęk

Upadki - przyczyny Choroby narządu wzroku zaćma, jaskra, retinopatia cukrzycowa i nadciśnieniowa

Upadki - przyczyny Upadki mogą być pierwszym, nieswoistym objawem schorzeń ostrych: zawału serca, krwawienia z przewodu pokarmowego, schorzeń infekcyjnych i gorączkowych: zapalenia płuc, dróg moczowych.

Upadki - przyczyny Działania niepożądane leków: występują 2-3-krotnie częściej u starszych osób, stosowanie więcej niż 4 leków znamiennie zwiększa ryzyko upadku. Grupy leków obarczone szczególnym ryzykiem wystąpienia upadków: leki hipotensyjne, leki antyarytmiczne, leki moczopędne.

Upadki – działanie leków Leki moczopędne wywołują hipowolemię, zaburzenia elektrolitowe, zwiększają parcie na mocz, co zmusza pacjenta do częstego i szybkiego udania się do toalety.

Upadki – działanie leków Środki hipotensyjne mogą być przyczyną zaburzeń świadomości, niedociśnienia ortostatycznego senności.

Upadki – działanie leków Leki psychotropowe powodują: Zaburzenia świadomości i rozumowania, Upośledzają przewodnictwo nerwowo-mięśniowego Prowokują zawroty głowy Wywołują senność

Czynniki zewnętrzne upadków Czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe stanowią 30-50% przyczyn upadków. Do większości upadków dochodzi podczas wykonywania prostych czynności jak wstawanie, chodzenie, zwroty, pochylanie się lub sięganie po wyżej położone przedmioty. Tylko 5% upadków zdarza się podczas wykonywania czynności potencjalnie niebezpiecznych, jak wchodzenie na drabinę lub uprawianie sportu.

Zagrożenia domowe Oświetlenie Niewystarczająco jasne Rażące Brak wyłączników przy wejściu do pomieszczeń

Zagrożenia domowe Podłoga Luźno leżące dywaniki Dywany podarte lub pozawijane na brzegach Śliska powierzchnia Progi Przewody elektryczne

Zagrożenia domowe Schody Brak poręczy Nierówne stopnie Zbyt strome lub za długie

Zagrożenia domowe Meble Zbyt słabe, by się na nich wesprzeć Fotele i krzesła bez poręczy Wysoko umieszczone półki i szafki Ustawienie mebli utrudniające przejście

Zagrożenia domowe Łazienka Niski sedes Brak uchwytów Śliska wanna, brodzik

Ryzyko upadku poza domem Czynniki środowiskowe wysokie krawężniki, nierówne i dziurawe chodniki, nieprzystosowane wejścia i schody w budynkach.

Czynniki ryzyka upadków płeć żeńska, wiek niska masa ciała, upadki w przeszłości, zaburzenia chodu, osłabienie siły mięśniowej, stosowanie więcej niż 4 leków, leki moczopędne i psychotropowe,

Ocena ryzyka upadków ustalić częstość upadków, ustalić okoliczności upadku (ich miejsce i wykonywaną wcześniej czynność), określić objawy poprzedzające lub towarzyszące upadkom (np. zawroty głowy, duszność, ból, kołatanie serca, utrata przytomności), w przypadku powtarzających się upadków ustalić czy okoliczności są podobne,

Ocena ryzyka upadków zebrać wywiad dotyczący chorób przewlekłych i stosowanych leków (rodzaj i dawka), zebrać wywiad od świadków upadku, ustalić możliwy udział czynników zewnętrznych.

Ocena ryzyka upadków W badaniu fizykalnym należy uwzględnić: ocenę neurologiczną, badanie wzroku, występowanie zaburzeń rytmu serca, ocenę układu mięśniowo-szkieletowego.

Testy utrzymania równowagi Czteroczęściowy test utrzymania równowagi Test zawiera 4 statyczne zadania o wzrastającym stopniu trudności, wykonywane w pozycji stojącej: stopy razem. stopy razem, przesunięcie prawej stopy do przodu o 1 długości. stopa za stopą, pięta stopy wysuniętej do przodu styka się z palcami stopy drugiej. stanie na jednej, wybranej przez badanego nodze - wymagany czas 10-30 sekund.

Testy utrzymania równowagi Test “wstań i idź”. Obejmuje kolejne zadania zmiana pozycji siedzącej na stojącą, przejście trzech metrów, obrót o 180 stopni, zmiana pozycji ze stojącej na siedzącą.

Testy utrzymania równowagi Test Tinetti uproszczony. przejście z siedzenia do stania, unieruchomienie 5 sekundowe, przejście 3 metrów, obrót o 180 stopni, przejście ze stania do siedzenia.

Testy utrzymania równowagi Skala ocen: badany wymaga pomocy osoby drugiej podczas wykonywania tych czynności - duże ryzyko upadku badany korzysta z pomocy technicznych (laska, kula, balkonik) - średnie ryzyko upadków badany nie potrzebuje pomocy w czasie wykonywania czynności - minimalne ryzyko upadków.

Platforma balansowa Pomiar przemieszczania się środka ciężkości. Pacjent stoi na platformie, na ekranie komputera można śledzić stopień wychylenia i szybkość przemieszczania się środka ciężkości. Pomiar przeprowadza się w czasie stania na obu stopach, jednej stopie, przy oczach otwartych i zamkniętych.

Prewencja upadków – modyfikacja zagrożeń środowiskowych poprawa bezpieczeństwa na schodach właściwe oświetlenie, poręcze, stopnie oklejone jaskrawą taśmą, funkcjonalne urządzenie mieszkania, odpowiednia wysokość stołów, krzeseł, półek, łóżka,

Prewencja upadków – modyfikacja zagrożeń środowiskowych modernizacja łazienki (prysznic, maty antypoślizgowe, uchwyty w sąsiedztwie prysznica i sedesu, sedes umocowany wyżej). wyeliminowanie czynników sprzyjających upadkom (śliska podłoga, przesuwalne dywaniki, wysokie progi), uświadomienie pacjenta i jego rodziny o zagrożeniach i możliwościach zapobiegania.

Prewencja upadków Cechy bezpiecznego obuwia: stabilizacja stawu skokowego, łatwe do założenia i zdjęcia, lekkie, dopasowane do zniekształceń stopy, podeszwy antypoślizgowe.

Prewencja upadków Porady dotyczące bezpiecznych zachowań: unikać nagłych ruchów i zwrotów, nie sięgać po przedmioty położone wysoko, unikać skrętów głowy ku tyłowi i odginania ku tyłowi,

Prewencja upadków Przy obecności hipotonii ortostatycznej: posiedzieć chwilę ze spuszczonymi nogami, wykonać parę ruchów zginania i prostowania stóp w kierunki podeszwowym i grzbietowym, stosować pończochy lub rajstopy uciskowe, dbać o odpowiednie nawodnienie.

Prewencja upadków – postępowanie rehabilitacyjne Ćwiczenia równowagi stanie na jednej nodze, stanie i chodzenie ze stawianiem stóp jedna za drugą, chodzenie na palcach i piętach, przysiady. Ćwiczenia dynamiczne równowagi polegają na rzucaniu i łapaniu piłki, grach zespołowych, korzystnie działa taniec.

Prewencja upadków – ćwiczenia Tai-Chi Chińskie ćwiczenia Tai Chi to ćwiczenia oddechowe i układy ruchowe wykonywane w wolnym tempie. Brak intensywnych ćwiczeń wytrzymałościowych i siłowych Powolny i bardzo dokładnie wykonywany ruch, Unikanie zarówno maksymalnego napięcia mięśni, jak i maksymalnego ich rozluźnienia. Filozofia wewnętrznej harmonii ducha i ciała sprzyja dobremu samopoczuciu.

Postępowanie rehabilitacyjne Kontrolę pozycji stojącej poprawiają ćwiczenia grup mięśniowych zginaczy grzbietowych i podeszwowych stopy oraz mięśni podudzia . Chodzenie na palcach, piętach, zginanie kolan. Ćwiczenia prostowników biodra, kolana, odwodzicieli biodra istotne są dla przemieszczania się, wstawania, marszu

Postępowanie rehabilitacyjne Trening siły mięśniowej jest szczególnie ważny dla dolnych partii ciała, gdyż utrata siły jest w nich większa niż w górnych częściach ciała.

Dziękuję za uwagę