Układ pokarmowy człowieka Hubert Bugaj

Najważniejszym zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych oraz niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestrawione, zbędne resztki pokarmowe podlegają usunięciu (defekacja). W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą: przewód pokarmowy i dwa wielkie gruczoły: wątroba i trzustka

Jama ustna W anatomii człowieka jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę). Dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie: 4 siekacze 2 kły 4 zęby przedtrzonowe 6 trzonowych U dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak trzonowych). Siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania. W trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia. Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.

Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z: błony śluzowej, Przełyk (łac. esophagus, nosiciel pokarmów) - jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia. Rozróżniamy część: szyjną, piersiową, brzuszną. Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm. Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku: zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku. zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów; zwężenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka. Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z: błony śluzowej, utkania podśluzowego błony mięśniowej warstwy okrężnej warstwy podłużnej

Żołądek Żołądek (łac. gaster, ventriculus) to narząd, stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie pokarmu. Komórki główne żołądka wydzielają pepsynogen (nieaktywna forma pepsyny), po uaktywnieniu następuje rozkład białek przez pepsynę. U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego). Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia, napięcia jego ścian oraz pozycji ciała. Długość żołądka: 25-30 cm Szerokość żołądka: 12-14 cm Pojemność: 1000-3000 ml

Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus), otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami. Bocznie od części wpustowej widoczne jest dno żołądka przechodzące w trzon. Obie te części obejmują łukowate dwie krzywizny : lewa większa oraz prawa mniejsza, będąca jakby przedłużeniem ściany przełyku. Trzon żołądka ustawiony jest bardziej pionowo, podczas gdy następująca po nim część odźwiernikowa przebiega raczej poziomo. Otwór końcowy żołądka stanowi odźwierni przechodzący w dwunastnicę. Podział anatomiczny żołądka na trzon i część odźwiernikową odpowiada jego czynnościom : trzon magazynuje pokarm i częściowo trawi, a część odźwiernikowa przesuwa go do dwunastnicy. Ściana żołądka składa się z 3 błon: śluzowej mięśniowej surowiczej zwanej otrzewną

Błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę i pepsynę. Błonę mięśniową tworzą 3 warstwy mięśni, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy. Żołądek unerwiony jest przez włókna nerwowe autonomicznego układu nerwowego.

Jelito cienkie Jelito cienkie ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego odgranicza się tzw. zastawką Bauchina. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe a częściowo i miednicę małą. Jego długość wynosi ok. 7 m, średnica 3—5 cm. Jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, ma długości 25 do 30 cm. Kształt jej jest podobny do litery C. Do górnego odcinka dwunastnicy wpada przewód żółciowy i trzustkowy. Jelito czcze i kręte leży wewnątrz i jest zawieszone na krezce, przez którą dążą nerwy i naczynia. Wspólną cechą w budowie jelita cienkiego jest błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), podśluzowa i śluzowa. Błona śluzowa ma wiele fałdów i kosmków, przez co powierzchnia jej ogromnie się zwiększa. Czasem zdarza się, że położenie narządów wewnętrznych, a więc i układu trawiennego, jest odwrotne, tak więc wątroba będzie po stronie lewej, śledziona po prawej, wyrostek robaczkowy po lewej itd. - nazywamy to situs viscerum inversus.

Jelito grube Jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnicę z kolei dzielimy na: okrężnicę wstępującą okrężnicę poprzeczną (poprzecznica) okrężnicę zstępującą okrężnicę esowatą (esicę). Długość wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna historyczna nazwa to - ślepa kiszka, ła.c. caecum) leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą). Nazwa tego odcinka okrężnicy pochodzi od jej kształtu litery S. Jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę. Esica ma czasem długą krezkę i ulega skrętowi. Skręt esicy jest jedną z postaci niedrożności jelit i jako taki może stanowić stan zagrożenia życia. Niedrożność jelit ze skręcenia (popularnie nazywany "skrętem kiszek" łac..ileus) polega na skręceniu się jelita dookoła osi długiej, powodujące jego zatkanie i dodatkowo uciśnięcie naczyń krwionośnych, co grozi niedokrwieniem, a następnie martwicą części jelita). Esica przechodzi wreszcie w odbytnicę. Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane. Budowa ściany jelita grubego jest podobna do budowy jelita cienkiego.

DWUNASTNICA I TRZUSTKA Trzustka - gruczoł przyłączony do układu trawiennego, produkuje bogaty w enzymy sok, który rozkłada składniki pokarmowe. Stanowi również część układu hormonalnego, produkuje bardzo ważny hormon - insulinę i glikogen. Trzustka jest wydłużonym, stożkowatym narządem umieszczonym poziomo w górnej części jamy brzusznej. Jej największa część nosi nazwę głowy i otoczona jest dwunasticą.

WĄTROBA Wielofunkcyjny gruczoł, część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo. Jej masa u dorosłego mężczyzny wynosi ok. 1500-1700 g., a u kobiety 1300-1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500 - 800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. U ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część znajduje się w prawym podżebrzu. Zajmuje również górną część nadbrzusza i część górną lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Ku górze i przodowi graniczy z przeponą, ku dołowi i tyłowi z jelitami i żołądkiem

ROLA WĄTROBY Filtruje krew neutralizuje toksyny (np. alkohol i inne używki) toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy) węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje) aminokwasy zamienia w tłuszcze magazynuje żelazo i witaminy: A, D,E, oraz niewielkie ilości B12, oraz C, które uwalnia w razie potrzeby wytwarza żółć, która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi (np. albuminę) wytwarza i magazynuje enzymy (np. heparynę) produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C) Substancje nadające się do ponownego wykorzystania zostają zachowane, zbędne - wydalone.

TRZUSTKA Jest gruczołem składającym się zarówno z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej). Trzustka jest położona w jamie brzusznej. Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i nerki lewej. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzwydzielniczej części trzustki uchodzą jako przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga. Komórki wchodzące w skład części trzustki produkującej hormony są zgromadzone w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Liczbę wysp ocenia się na 1-3 milionów, a stanowią one zaledwie około 2% całkowitej masy tego narządu.

Komórki wchodzące w skład wysp trzustkowych : komórki B (beta) - produkują insulinę komórki A (alfa) - produkują glukagon inne typy komórek produkujące somatostatynę Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to : amylaza trzustkowa, trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, lipaza, nukleaza Najczęstsze schorzenia trzustki: ostre i przewlekłe zapalenie trzustki rak trzustki (część zewnątrzwydzielnicza) i hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (wyspiaki) torbiel trzustki kamica przewodów trzustkowych Chorób o znaczeniu ogólnoustrojowym takich jak cukrzyca i mukowiscydoza nie zalicza się do chorób tego narządu. Chorobami trzustki zajmuje się gastroenterologia.  

Trzustka