Komórki układu odpornościowego – podział, klasyfikacja CD Elżbieta Jeżewska Katedra i Zakład Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Składniki układu odpornościowego W odpowiedziach immunologicznych uczestniczą różne komórki oraz różne wydzielane przez nie cząsteczki rozpuszczalne. Pochodzenie: pluripotencjalne kom. macierzyste szpiku kostnego - linia limfoidalna -- limfocyty - linia mieloidalna – fagocyty (monocyty, makrofagi, neutrofile) oraz inne komórki Leukocyty zajmują centralną pozycję we wszystkich odpowiedziach immunologicznych. Inne komórki tkankowe uczestniczą poprzez wysyłanie sygnałów do limfocytów i reagowanie na cytokiny uwalniane przez limfocyty T i makrofagi

Komórki układu odpornościowego Leukocyty -1 Limfocyty (stanowią 20% leukocytów) - 2 subpopulacje : komórki T i komórki B swoiste rozpoznanie antygenów/patogenów (zapoczątkowują nabyte reakcje immunologiczne) Kom. NK (LGL) - zabijają komórki docelowe (zakażone przez wirusy, komórki nowotworowe) na drodze nieswoistej - niszczą także kom. docelowe opłaszczone swoistymi p-ciałami IgG Dojrzewanie: grasica – limfocyty T szpik kostny – limfocyty B i kom. NK

Płytki krwi – rola mediatorów zapalnych Leukocyty -2 Granulocyty - kwasochłonne (eozynofile) – zdolność wiązania i niszczenia pozakomórkowych pasożytów - zasadochłonne (bazofile) – nadwrażliwość typu I - obojętnochłonne (neutrofile wielopłatowe) – fagocytoza, zabijanie mikroorganizmów Monocyty, makrofagi - fagocytoza, prezentowanie antygenu (APC) komórkom T Komórki tuczne -udział w nadwrażliwości typu I, czynnościowo podobne do bazofili Płytki krwi – rola mediatorów zapalnych

Limfocyty T - T (H) pomocnicze – współdziałają z kom. B pomagając im dzielić się, różnicować i produkować p– ciała - współdziałają z jednojądrzastymi fagocytami w niszczeniu wewnątrzkomórkowym patogenów - rola cytokin - T (c) cytotoksyczne – rozpoznają i niszczą kom. gospodarza zakażone wirusami, patogenami Rozpoznanie antygenu przez kom. T zachodzi przy udziale markerów na kom. gospodarza, dzięki swoistemu receptorowi kom. T (TCR).

Klasyfikacja CD CD (cluster differentiation) – kompleks różnicowania Układ CD - tym symbolem i odpowiednią cyfrą oznaczone są struktury powierzchniowe komórek - Markery głównych linii występują wyłącznie na danych liniach komórkowych (CD3 tylko na kom. T) - Markery różnicowania CD1 – tylko na kom. dojrzewających w grasicy - Markery aktywacji CD25 – tylko na kom. stymulowanych przez IL-2 Markery powierzchniowe mogą być grupowane w „rodziny” ( immunoglobuliny, integryny, selektyny, proteoglikany)

Limfocyty B (stanowią 5 – 15% krążących limfocytów) Powierzchniowe immunoglobuliny jako swoiste receptory dla antygenu Każda komórka B posiada genetycznie zaprogramowaną informację o strukturze receptora powierzchniowego dla jakiegoś swoistego antygenu Po rozpoznaniu w/w antygenu kom. B mnożą się i różnicują do kom. plazmatycznych, które produkują przeciwciała

Komórki NK (natural killers) (stanowią 15% leukocytów krwi) Markery komórek NK: - CD56 - CD16 przy braku CD3 (CD3ˉ)

Fagocyty jednojądrzaste Typy komórek i ich funkcje: - makrofagi/monocyty fagocytujące – usuwanie antygenu - komórki prezentujące antygen (APC) – pobranie, przetworzenie i prezentacja antygenu komórkom T

Granulocyty wielojądrzaste i komórki tuczne Granulocyty krwi prawidłowej to 60-70% wszystkich leukocytów. Posiadają zdolność migracji, chemotaksji, adhezji, diapedezy, fagocytozy. Neutrofile – ponad 90% krążących granulocytów Markery czynnościowe: -C5aR – rec. dla czynników chemotaktycznych powodujących przyleganie do kom. śródbłonka za pośrednictwem selektyn i ich ligandów -CR1(CD35) – hamuje aktywację dopełniacza -CR3(CD11b) –ścisła adhezja leukocyta do ligandów aktywowanych kom. śródbłonka -LFA-1(CD11a) –adhezja -VLA-4(CD49d) –adhezja i migracja komórek -FcγRII(CD32) i FcγRIII(CD16) –fagocytoza

(stanowią 2 – 5% leukocytów) Eozynofile (stanowią 2 – 5% leukocytów) Rola w odporności przeciw robakom pasożytniczym opłaszczonym IgG lub IgE - degranulacja eozynofilów poprzez fuzję ziarnistości wewnątrzkom. z błoną plazmatyczną - uwolnienie do przestrzeni: - toksyn - histaminazy, sulfatazy i histaminy powodujących: -stłumienie odpowiedzi zapalnej -zahamowanie migracji granulocytów do miejsca inwazji

Bazofile i komórki tuczne (stanowią 0,2% leukocytów) Komórki tuczne – brak w krążeniu Rola w odporności przeciw pasożytom Degranulacja ziarnistości bazofili i komórek tucznych wywoływana przez alergeny, poprzez receptory powierzchniowe komórek – FcεR1 dla IgE – uwalnianie histaminy i innych mediatorów - pozytywna rola w odporności przeciw pasożytom

Płytki krwi - Rola w krzepnięciu krwi - Uczestniczenie w odpowiedzi immunologicznej – w zapaleniu – poprzez uwalnianie czynników aktywujących dopełniacz i substancji zwiększających przepuszczalność komórek śródbłonka, co powoduje przyciąganie leukocytów. Markery czynnościowe: - rec. dla IgG (FcγRII) - rec. dla IgE (FcεRII – CD23) - rec. dla czynnika VIII - CD41 (kompleks GpIIb/IIIa) – wiązanie do fibrynogenu, fibronektyny - CD42 (kompleks GpIb/GpIx) – rec. dla czynnika Willebranda - CD51 – rec. dla vibronektyny

Immunologia. Red. M. Jakóbisiak, Literatura Immunologia. Red. M. Jakóbisiak, Wydawnictwo Naukowe. PWN SA Warszawa 2002 Immunologia. Roitt L., Brostoff, Male, Wyd. II polskie Słowiński Verlag. PZWL 2000