WULKANY, TRZĘSIENIA ZIEMI, POWODZIE GIMNAZJUM MŁYNKOWO POTĘGA ŻYWIOŁÓW WULKANY, TRZĘSIENIA ZIEMI, POWODZIE GIMNAZJUM MŁYNKOWO

CO TO JEST WULKAN? Wulkany to góry w kształcie stożka z kraterem (otworem) na szczycie, z którego mogą wydobywać się gazy i płynna skała zwana magmą. Ziemia składa się z trzech warstw: skorupy , płaszcza i jądra. Skorupa jest najbardziej zewnętrzna warstwą skal. Skorupa kontynentalna ma grubość 30-50 km, a skorupa oceaniczna zaledwie 5 km. Skorupa ziemska, choć wydaje się być lita skałą-składa się z gigantycznych płyt litosfery, które spoczywają na płaszczu górnym. Płaszcz górny tworzy płynna, gorąca skała zwana magmą, która jest w ciągłym ruchu. Ciśnienie w płaszczu wypycha magmę na powierzchnię. Wybuchy wulkaniczne powstają wówczas, gdy magma z głębi Ziemi znajduje drogę, przez szczeliny w skorupie ziemskiej i wydostaje się na powierzchnię, zazwyczaj przy brzegach płyt litosfery, które nazywany granicami płyt litosfery.

CZYNNE CZY WYGASŁE? Czynne wulkany to takie, które ciągle wybuchają. Pojawiają się głównie na krawędziach litosfery - tam powstaje nowa skorupa, a stara jest niszczona. Na świecie jest około 500 czynnych wulkanów z czego 20-30 wybucha każdego roku. Wygasły wulkan to taki, który nie wybuchł od tysięcy lat. Jednak nawet uważane za wygasłe wulkany mogą nagle wybuchnąć.

KIEDY WULKAN WYBUCHA W pewnym sensie wulkany są zaworami bezpieczeństwa w skorupie ziemskiej, które uwalniają ciśnienie gazów nagromadzonych pod powierzchnią Ziemi. Siła erupcji wulkanu zależy od rodzaju magmy i od ilości gazów w niej zawartych. Magma, która powstaje podczas rozdzielania się płyt litosfery, jest płynna. Gazy, które się w niej znajdują, mogą się uwalniać stopniowo, nie powstaje więc gwałtowny wybuch. Jednak kiedy płyty litosfery się zderzają, powstająca magma jest dużo gęstsza i bardziej lepka. Gazy w niej uwięzione uwalniają się z trudnością, dlatego wybuchy są gwałtowne , z ogromną chmurą pary i pyłu wysoką na setki metrów. Rozpalona lawa wylewa się z krateru wulkanu z szybkością do 180m\s tak długo, jak pozwala na to ciśnienie . Po takich gwałtownych wybuchach często cały wulkan zapada się do pustej komory magmowej. Powstaje wtedy owalne zagłębienie zwane kalderą.

ZMIENIAJĄC KRAJOBRAZ Jednym z najprostszych sposobów, w jaki wulkany zmieniają krajobraz, jest tworzenie nowych skał. Skała powstała ze stwardniałej magmy lub lawy nazywa się skałą wylewną. Ciemna płynna lawa wypływająca ze szczelin twardnieje w skałę wylewną zwaną bezaltem. Lawa z wulkanów andezytowych jest jaśniejsza, ponieważ zawiera duże ilości krzemianów. Jeżeli w lawie uwięziony gaz, twardnieje ona w pumeks, który jest bardzo lekką skałą wypełnioną bańkami gazu. Granit jest twardą, ziarnistą skałą wylewną, która powstaje, kiedy magma zastyga w głębi skorupy ziemskiej.

CO TO JEST TRZĘSIENIE ZIEMI? Trzęsienie ziemi jest gwałtownym zaburzeniem równowagi we wnętrzu Ziemi. Ciągły ruch na styku płyt litosfery wytwarza pod powierzchnią wzrost ciśnienia i powstawanie naprężeń. Skały są rozciągliwe do pewnego punktu i mogą absorbować te naprężenia przez setki, a nawet tysiące lat. W końcu jednak pękają w najsłabszym punkcie, uwalniając ogromne naprężenie. Potężne ilości energii uwalnia się w postaci fal sejsmicznych, emitowanych na zewnątrz od punktu pęknięcia skał. Obszar w skorupie Ziemi, gdzie powstają fale sejsmiczne, nazywa się ogniskiem trzęsienia-hipocentrum. Miejsce na powierzchni bezpośrednio nad ogniskiem to epicentrum.

ZIEMIA DRŻY Ziemia składa się z trzech oddzielnych warstw: skorupy, płaszcza i jądra. Skorupa ziemska składa się z gigantycznych płyt, które stale się poruszają. Płyty pływają w gorącej płynnej skale (magmie), w górnym płaszczu Ziemi. Ciśnienie w płaszczu wypycha magmę przez skorupę wzdłuż grzbietów śródoceanicznych. Kiedy magma stygnie i twardnieje, tworzy się nowa dno oceaniczne- te obszary są znane jako granice rozbieżne. W strefach subdukcji (inaczej granicach zbieżnych) dno oceaniczne ulega zniszczeniu - płyty zderzają się i krawędź jednej z nich jest wciągana do płaszcza Ziemi. Przy trzecim typie granic, uskoku transformacyjnym, płyty ślizgają się względem siebie, tak że uskok nie jest ani rozbieżną, ani zbieżną granicą. Ruchy płyt litosfery w trzech różnych typach styków mogą powodować trzęsienia ziemi.

ZACZYNA SIĘ TRZĘSIENIE ZIEMI Na krótko przed trzęsieniem ziemi ciśnienie rosnące w warstwach skał pod powierzchnią sprawia, że na ścianach i chodnikach pojawiają się pęknięcia. Kiedy skały w końcu pękają, z ogniska trzęsienia ziemi emitowane są pierwsze fale sejsmiczne. Fale te przechodzą przez skorupę ziemską. Dzielą się na dwa typy: fale podłużne i poprzeczne. Fale, które poruszają się wyłącznie po powierzchni ziemi, to fale powierzchniowe lub długie. Fale podłużne przechodzą przez lite skały, lawę wulkaniczną, wodę, a nawet powietrze z prędkością do 8km\s. Po falach podłużnych następują fale poprzeczne, które poruszają się wolniej ok.6km\s. Kiedy pierwsze drgania docierają na powierzchnię, niektóre przekształcają się w fale powierzchniowe, które powodują najbardziej dotkliwe wstrząsy. W epicentrum ziemia zaczyna się gwałtownie ruszać. Pierwsze drgania mogą trwać raptem 30-60 sekund, ale wkrótce pojawiają się kolejne, gdyż poruszone skały ustawiają się w nowych pozycjach.

CO TO JEST POWÓDZ? Powódź to zalanie przez wodę terenów, które w normalnych warunkach są suche. Najczęściej i najbardziej niebezpieczne są powodzie wywołane przez tzw. anomalia pogodowe. Burze tropikalne, w zależności od miejsca występowania nazwane tajfunami, huraganami lub cyklonami, wzbudzają na morzach potężne fale sztormowe. Fale te pędzą w kierunku wybrzeży, by w końcu w nie uderzyć.

WODY ŚWIATA Zasoby światowej wody stale krążą w procesie zwanym obiegiem wodnym. Ciepło promieni słonecznych sprawia, że z powierzchni oceanów, jezior, rzek i strumieni woda paruje do atmosfery. Para unosi się w powietrze i skrapla, tworząc chmury. Kropelki wody z chmur spadają z powrotem na Ziemię w postaci deszczu lub śniegu, z czego większość trafia do oceanów. Około 1\10 opada do strumieni i rzek na lądzie, by w końcu i tak trafić do oceanów. Ten naturalny obieg wody ulega rozmaitym wahaniom. Deszcze burzowe i nagłe zmiany klimatyczne powodują powstawanie nadmiaru wody na powierzchni skorupy ziemskiej, której nie jest w stanie przyjąć system wód podziemnych; takich ilości nie może też przyswoić roślinność, gleba ani atmosfery.

WYLEWY RZEK Wezbrane rzeki powodują więcej powodzi niż sfalowane sztormem oceany. Wiele rzek wylewa nawet dwa razy w roku, najczęściej na wiosnę. Jedną z przyczyn wylewu rzek jest nagłe topnienie lodu i śniegu z pobliskich wzgórz i gór. Masy wody, nie mogąc przeniknąć przez zamarznięty grunt w głąb, spływają do rzek, powodując ich wzbieranie i wywołując powódź. Kolejną przyczyną są duże opady w ciągu krótkiego czasu. Rzeki w Azji, dotąd spokojne, często wylewają po obfitych opadach w porze monsunowej, zmieniając się w szalejące strumienie błota. Od stuleci topniejący śnieg z Alp powoduje wylewy rzeki Pad w północnych Włoszech. Naniesione przez powodzie osady z gór sprawiły, że gleby wzdłuż Padu są niezwykle żyzne. Jednocześnie ta sama rzeka stanowi w wyniku jej wezbrań poziom wód w kanałach weneckich stale rośnie.

ZAGROŻONE MIASTA Wiele nadmorskich miast zbudowanych jest na obszarach zagrożonych zalaniem. Spore części stolicy Wielkiej Brytanii, Londynu, w tym metro i doki portowe, położone są na lub poniżej poziomu morza. W styczniu 1953 roku przepływająca przez Londyn Tamiza wezbrała prawie metr ponad poziom przypływu i rozerwała w kilku miejscach wały ochronne. Aby zmniejszyć ryzyko powodzi, niedaleko ujścia rzeki, w Woolwich, w 1984 roku zbudowano tamę. Składa się ona z sześciu półkolistych, stalowych wrót, które można zamknąć automatycznie, gdy podnosi się poziom wody w rzece.

KONIEC

Bibliografia: Potęga żywiołów J.Walker, J.Dineen, Wyd. SAMP Edukacja i Informacja, Warszawa 2004 www.wikipedia.org