Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro- ekonomii, :)… 1

1 R Y N E K P I E N I Ą D Z A

3 1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA

4 PIENIĄDZ PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WAR- TOŚCI i ŚRODKIEM PRZE CHOWYWANIA OSZCZĘD- NOŚCI. Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky dawno temu w niektórych stanach USA, papierosy w obozach jenieckich, monety i banknoty w Polsce…

5 KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE PIENIĄ- DZA)

6 ŚRODEK WYMIANY Gospodarka pieniężna Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się dwuetapo- wa… Więc maleją KOSZTY TRANSAKCYJNE i rozwija się ry- nek.

7 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy- kład.

8 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy- kład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystar- czy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pienią- dze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej- szenie się kosztów transakcyjnych?

9 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przyk- ład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast w gospodarce pieniężnej wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej- szenie się kosztów transakcyjnych? W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej spotkać kogoś chcącego zawrzeć transakcję. Odpowiednimi kandydatami są wszyscy potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie tylko ci potrzebujący jabłka, którzy mają rybę. W drugim etapie transakcji partnerami Piotra stają się potrzebujący pieniędzy posiadacze ryby. W rezultacie, w gospo- darce pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem, jedna po drugiej, dwóch transakcji etapowych jest mniejszy niż wysiłek niezbędny do zawarcia odpowiedniej transakcji barterowej.

10 MIERNIK WARTOŚCI Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel. Dobro Gospodarka pieniężna Gospodarka naturalna APAPA A/B; A/C; A/D BPBPB B/C; B/D CPCPC C/D DPDPD

11 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile cen jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?

12 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile cen jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 cen: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. Co najmniej, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?

13 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile cen jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 cen: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. Co najmniej, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę? Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie ceny. Może się np. zdarzyć, że bezpośredni stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C) różni się od stosunku ustalonego w sposób pośredni (B/C wynika- jący z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia handel.

14 ŚRODEK OSZCZĘDZANIA Łatwiej jest przechowywać wartość…

15 Zatem, dzięki istnieniu pieniądza W GOSPODARCE MALEJĄ KOSZTY TRANSAKCYJNE i ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOS- PODAROWANIA. Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.

16 Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wy- nikające z nich korzyści POŚREDNIE. 1. Pieniądz ułatwia SPECJALIZACJĘ, sprzyja ROZWOJOWI RYNKU, i wzmaga KONKURENCJĘ (efektywność!).

17 Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE. 2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i efektów projek- tów inwestycyjnych. Taki RACHUNEK EKONOMICZNY ułatwia EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektyw- ność!).

18 Powiedzmy, że spośród wielu projektów inwestycyjnych chcemy wybrać najlepszy. Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φ i, (grec. fi) równa się: E i – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sanda- łów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką) N i – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów ben- zyny, godzina pracy hydraulika) Φi=Φi= Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i ustalenie współ- czynników efektywności rozważanych projektów byłoby trudne lub niemożliwe.

19 ZADANIE a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu Geant, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo- stać włączone do M 1 lub M 2 ? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ- kiem oszczędzania? Dlaczego?

20 a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu Geant, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo- stać włączone do M 1 lub M 2 ? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ- kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech- nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M 1 lub M 2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas- tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk- tu (a)?

21 a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu Geant, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo- stać włączone do M 1 lub M 2 ? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ- kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym stopniu. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech- nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M 1 lub M 2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas- tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk- tu (a)? BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU. Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje takie bony, tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...

22 Ważne cechy substancji pieniądza: TRWAŁOŚĆ, RZADKOŚĆ, PODZIELNOŚĆ, JEDNORODNOŚĆ.

23 Pieniądz może być: -TOWAROWY -SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money) - BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy)

24 Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodar- ce i odpływający w bok strumień oszczędności, S… Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia SYSTEM FI- NANSOWY, czyli m. in. RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY FINANSOWI. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z 2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM BANKI

25 Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – bezpoś- rednio – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje. Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np. BANKI, fundusze wspólnego inwestowania (ang. mutual funds)] pomagają oszczędzającym i inwestującym w uzgodnieniu planów.

26 BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze, płacąc właś- cicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wy- nagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu.

Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R) do ulokowanych weń wkładów płatnych na żądanie (D) (r=R/D) Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w mln gb) Przyjrzyjmy się uproszczonemu przykładowi bilansu banku…

28 Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK CENTRAL- NY… Bank centralny w imieniu państwa dba o jakość pienią- dza, prowadzi politykę pieniężną, wpływając na wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność.

29 Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1.M 0 = R+C 2.M 1 = C + D 3.M 2 = M 1 + małe wkłady terminowe 4.M 3 = M 1 + wszystkie wkłady terminowe 5.Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money), czyli inne bardzo płynne aktywa… R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) C – Gotówka w obiegu poza kasami banków D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe) ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE?

30 DYGRESJA W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży pieniądza: M 1, M 2, M 3, L. (Rekompensatą za ich malejąca płynność jest coraz wyższe oprocen- towanie). M 1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M 1 : 4 190$/os.). M 2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich tran- sferu na rachunek czekowy), małe (do $) wkłady terminowe (ich wy- cofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udzia- ły w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M 2 : $/os.). M 3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M 3 : $/os.). L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla małych ciułaczy; bo- ny skarbowe krótsze niż 12 miesięcy) Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotów- ki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługi- wały zatem płatności w szarej strefie i za granicą). KONIEC DYGRESJI W praktyce granice oddzielające pieniądz od niepieniądza i poszcze- gólne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek.

31 KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich… g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!) r = R/D = 0,1 (Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wy- maga 1 gb rezerwy gotówkowej). W obiegu pojawia się oto 1000 gb dodatkowej gotówki: ktoś znalazł skarb i ulokował go w Bank of Hypothetia, który przystąpił do kre- acji pieniądza…

32 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWAPASYWA , , ……………………………………………… …………………………………………………………….... Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234.

33 AKTYWAPASYWA , , ……………………………………………… …………………………………………………………….... Ile pieniądza powstało po zakończeniu 2. cyklu kreacji pieniądza w Bank of Hypothetia? Tyle: C + D 1 = 849,6 gb D 2 = 1212,4 gb A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na naszych oczach zrobił 849,6 gb ,4 gb = 2062 gb środka płatniczego!

34 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są one w stanie stworzyć z 1000 gb gotówki nieoczekiwanie pojawiającej się w obie- gu? A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – ceteris paribus - M1 wzrośnie o ΔM1=Kp ΔM0!

35 MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to liczba, która in- formuje, o ile – ceteris paribus – MOŻE * wzrosnąć podaż pieniądza M 1 pod wpływem zwiększenia się podaży pien- niądza M 0 o ΔM * Warunkiem jest, ze g i r się nie zmienią.

36 Pora na analizę działania rynku pieniądza. Towarem jest tu środek płatniczy M 1. Po kolei omówimy: 1.PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na rynku pienią- dza. 2.POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku pieniądza. 3.RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie STOPY PROCENTOWEJ. 3. RYNEK PIENIĄDZA

37 PODAŻ PIENIĄDZA Podażą pieniądza steruje bank centralny… Operacje otwartego rynku Stopa dyskontowa stopa rezerw minimalnych M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r)

38 OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Stopa dyskontowa stopa rezerw minimalnych M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r)

39 STOPA REZERW MINIMALNYCH Operacje otwartego rynku Stopa dyskontowa STOPA REZERW MINIMALNYCH M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r)

40 STOPA DYSKONTOWA Operacje otwartego rynku S TOPA DYSKONTOWA stopa rezerw minimalnych M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r)

41 inin M MSMS A/ 0 inin M B/ 0 Podaż pieniądza i jej zmiany W naszym prostym modelu oferowana w gospodarce ilość środka płatniczego, M 1, nie zależy zatem od poziomu stopy procentowej. Przecież wśród zmiennych decydujących o wielkości M 1 nie ma sto- py procentowej [M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r)].

42 POPYT NA PIENIĄDZ Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe i firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np. nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów oszczędnościo- wych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatnicze- go (KASY TRANSAKCYJNEJ).

43 POPYT NA PIENIĄDZ Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M 1 … Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza: -Transakcyjny -Przezornościowy -Portfelowy

44 MB M 0 Otóż krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang. marginal benefit), MALEJE… Np. zmiany wielkości produkcji w gospodarce zmieniają popyt na pieniądz.

45 A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M 1. Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra- ta wartości (siły nabywczej) M 1.

46 A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M 1. Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra- ta wartości (siły nabywczej) M 1. Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang. marginal cost), jest proporcjonalny do nominalnej stopy procentowej i stały. M MC* 0 MC Wielkość MC jest wprost proporcjonalna do i n =i r +π

47 Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z trzymania kolejnych porcji środka płatniczego, MB 1, ze stałym kosztem krańcowym ich trzymania, MC, wyznacza zapotrzebowanie na środek płatniczy, M D. Na rysunku wynosi ono M 1. MB, MC MB 1 0 MDMD M1M1 MC 1

48 Jak się okazuje, zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost propor- cjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y, i odwrotnie pro- porcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, i n. MB, MC MB 1 0 MDMD MB 2 M2M2 M1M1 MB, MC 0 MDMD MB M1M1 M2M2 MC* MC 1 MC 2 Popyt na pieniądz i jego zmiany

49 A zatem, w powyższym układzie współrzędnych zmiany nominalnej stopy procentowej, i n, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, M D, a zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia ca- łej tej linii. inin 0 MDMD MDMD M1M1 M2M2 0 MDMD M1M1 M2M2 inin B A B/ A/ A B

50 W gospodarce powstaje taka cena środka płatniczego, M 1, czyli sto- pa procentowa, i n, której poziom zapewnia zrównanie się zapo- trzebowania na M 1 z zaoferowana ilością M 1. Dzieje się to na rynku pieniądza. inin 0 M MDMD M*M* E MSMS RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA I POWSTAWANIE STOPY PROCENTOWEJ

51 Np., po zmniejszeniu się popytu na pieniądz z M D1 do M D2 przy stopie procentowej zapotrzebowanie na pieniądz jest mniejsze od zaoferowanej na rynku ilości pieniądza (M 2 <M*). M 1 jest za dużo i ludzie zamieniają nadwyżki M 1 na papiery wartościowe, więc np. cena obligacji wzrasta, co oznacza, że obniża się stopa zysku od przeznaczonego na ich zakup kapitału. Banki odnotowują wzrost wkładów oszczędnościowych i mogą sobie pozwolić na zmniejszenie ich oprocentowania. inin 0 M M D1 M*M* E MSMS M2M2 M D2 MDiMDi

52 inin 0 M M D2 M*M* E MSMS M1M1 M D1 Po zwiększeniu się popytu na pieniądz z M D1 do M D2 przy stopie procentowej chętni chcą trzymać więcej środka płatniczego, niż pozwala na to zaoferowana w gospodarce ilość środka płatniczego (M 1 >M*). Spada wtedy cena papierów wartościowych i rośnie stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno. Również banki podwyższają oprocentowanie. MDiMDi

53 Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M 1 do M 2 (np. sprze- daje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, i n 1, ludzie chcą trzymać M 1 środka płatniczego. Jed- nak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M 1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe. Tanieją obligacje (i akcje), czyli rośnie stopa procentowa. Także banki podnoszą oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofy- waniu wkładów oszczędnościowych.

54 Bank centralny zwiększa podaż M 1 (np. skupuje bony skarbowe). Przy i n 1 ludzie chcą trzymać M 1 pieniądza. Okazuje się jednak, że niektórzy mają M 1 za dużo, więc zamieniają M 1 na papiery wartościowe i wkłady oszczędnościowe. Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i akcje), czyli spada stopa procentowa. W obliczu napływu wkładów oszczęd- nościowych także banki obniżają oprocentowanie. MSiMSi 0 M D M M 1 M 2 M S M S 1 i n 1 i n * E 1 E 2 i n

55 Ta TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓRA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of intrest) wyjaśnia powstawanie bardzo krótkoterminowych stóp pro- centowych na rynku międzybankowym. Od nich zależą z kolei śred- nioterminowe i długoterminowe stopy procentowe.

56 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

57 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? Zasób pieniądza wielkiej mocy, M 0, wynosi w tej gospodarce (R + C) = =9000 gb. Podaż środka płatniczego, M 1, równa się (C+D)= =18000 gb. (Wkłady czekowe, D, w bankach są dziesięciokrotnie większe od równych 1000 rezerw gotówkowych banków, R, i wynoszą gb). Parametry: r oraz g wynoszą – od- powiednio - r = R/D = 1000/10000 = 0,1 oraz g = C/D = 8000/10000 = 0,8. A zatem, mnożnik kreacji pieniądza jest równy 2.

58 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.

59 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C/D = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k p = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

60 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C/D = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k p = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?

61 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C/D = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k p = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? W opisywanej sytuacji wielkość M 0 nie zmienia się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a przecież M 0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży pieniądza wynosi M 1 =M 0k p = 9000 gb 2,5 = gb.

62 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C/D = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k p = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? c) W opisywanej sytuacji wielkość M 0 nie zmienia się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a przecież M 0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży pieniądza wynosi M 1 =M 0k p = 9000 gb 2,5 = gb. d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dla- czego banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie stworzyły po prostu gb nowych depozytów (D)?

63 Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M 0 =9000 gb. M 1 = gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M 1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy- cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. k p = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? M 0 nie zmienia się. d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dlacze- go banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie stworzyły po prostu gb nowych depozytów (D)? M 1, zwiększyło się do gb. Proporcja C/D odpowiada nowemu parametrowi g, który jest równy 0,5. Zatem: C+D=22500 gb i C/D =0,5. Zatem: C=7500 gb a D=15000 gb. Zatem, banki stworzyły dodatkowo 5000 gb pieniądza bankowego. Banki komercyjne nie mogły stworzyć aż gb depozytów (D) w oparciu o 2000 gb gotówki (C ), która do nich wpłynęła. Właściciele dodatkowych depozytów (D) muszą zwiększyć także ilość posiadanej gotówki (C). Przecież ich zachowanie opisuje stały parametr g=C/D. A zatem, kiedy D zwiększa się, wzrosnąć musi także C. Kreacji dodatkowych depozytów (D) towarzyszy od- pływ gotówki z banków. Zmniejsza to możliwość kreacji przez banki komercyjne dodatkowych depozytów. W rezultacie powstaje tylko 5000 gb nowego pieniądza bankowego.

64 Zadanie e) Czy po zakończeniu kreacji pieniądza stosunek gotówki w ban- kach (R) do depozytów (D) odpowiada minimalnej stopie rezerw. e) Tak. Skoro C = 7500, to R = Przecież w obiegu jest 9000 gb gotówki. Ponieważ D = , więc R/D = 1500/15000 = 0,1.

65 ANEKS W praktyce banki centralne zamiast zmieniać M 1, aby wyznaczyć i n i w ten sposób wpłynąć na AE PL w gospodarce, często działają odwrotnie, ustalając WPROST i n za pomocą operacji otwartego rynku. M 1 dostosowuje się wtedy do ustalonego przez bank cen- tralny poziomu i n (EBC: stopa refinansowa, FED: stopa dyskonto- wa).

66 DYGRESJA U schyłku XX w. doszło do wielu INNOWACJI FINANSOWYCH. Np.: 1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły przynosić wysokie odsetki. 2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków właścicielom ak- cji i obligacji, które nabrały w ten sposób płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie, bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z rachunków oszczęd- nościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat). W efekcie pieniądz i niby pieniądz stały się bliskimi substytu- tami, a gospodarstwa domowe mogły je szybko i wygodnie zamieniać na siebie. Skutkiem były silne wahania popytu na pieniądz, M 1, i – przy stałej podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało prowadzenie skutecz- nej polityki stabilizacyjnej, czyli minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, Y E, od potencjalnej wielkości produkcji, Y p. Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M 2 (zamiast M 1 ). Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano M 3. To nie rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi, umoż- liwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej). W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce, próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach pięćdziesiątych XX w.). KONIEC DYGRESJI 66

67 JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i n ? Oto przykład: Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego po- ziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo po- życzek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro- centowa, i, wróciła do poziomu i*.

68 JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i n ? Oto przykład: Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego po- ziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo po- życzek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro- centowa, i, wróciła do poziomu i*. W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np. bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościo- we (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po odpowiednio wyższej cenie. (To się nazywa transakcja repo; ang. repurchasing agreement). Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu. (To się nazywa stopa re- po). (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.

69 ZADANIE 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda- wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne- mu kredyt na 14 dni?

70 ZADANIE 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda- wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne- mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe- ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między- bankowym?

71 ZADANIE 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda- wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne- mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe- ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między- bankowym? 14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego?

72 ZADANIE 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda- wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne- mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe- ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między- bankowym? 14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego? W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, gdyż nie będzie to opła- calne.