w placówkach oświatowych One są wśród nas dzieci z cukrzycą w placówkach oświatowych dr n.med. Agnieszka Szypowska Oddział Kliniczny Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii, WUM

Epidemiologia i patogeneza

Epidemiologia Populacja 0-14lat 1.9 mld: IDF Diabetes Atlas 2011 cukrzyca typu 1 - 490.1tys, nowe rozpoznania 77.8tys, roczny wzrost zachorowań 3% IDF Diabetes Atlas 2011 EURODIAB 1989-2003,17 krajów Europy: wzrost zachorowań 3.9%, <5r.ż. 5.4% (4.8-6.1%), 5-9 lat 4.3% (4.8-6.1%), 10-14 lat 2.9% (2.5-3.3%) Europa 2020r 24.4tys dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą Patterson Lancet 2009

Cukrzyca przejściowa noworodków Cukrzyca typu 1 Choroba z autoagresji, chorują dzieci, konieczne leczenie insuliną Cukrzyca przejściowa noworodków Występuje po porodzie, trwa 1-3 miesiące Cukrzyca noworodkowa Niemowlęta do 6 miesiąca życia, defekt wrodzony podjednostki Kir6.2 kanału potasowego w komórkach beta Na slajdzie pokazane są różne typy cukrzycy. Najczęstsza u dzieci i ludzi młodych jest cukrzyca typu 1, choroba spowodowana zaburzeniami funkcji układu odporności (układu immunologicznego). Własny układ immunologiczny pacjenta niszczy własne komórki beta produkujące insulinę. Osoby chore na cukrzycę typu 1 wymagają stałej podaży insuliny Dla okresu niemowlęcego charakterystyczna jest cukrzyca przejściowa noworodków, która kończy się pełnym powrotem do zdrowia. Spowodowana jest niedojrzałością komórek beta i pojawia się u dzieci z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrastania oraz u wcześniaków Do 6 miesiąca życia dzieci mogą zachorować na cukrzycę noworodkową spowodowaną jedną mutacją w konkretnym genie, w tym wypadku jest to gen dla podjednostki Kir6.2. kanału potasowego w komórkach beta. Konieczne jest badanie genetyczne. Dzieci leczone są lekami doustnymi.

Cukrzyca Cukrzyca typu 2 Cukrzyca MODY Cukrzyca wtórna 90% chorych na cukrzycę to osoby z cukrzycą typu 2, głównie dorośli, choruje coraz więcej dzieci. Insulinooporność, względny lub całkowity niedobór insuliny, zwykle osoby z otyłością. Cukrzyca MODY Defekt genetyczny. Zachorowania kilku członków rodziny w trzech kolejnych pokoleniach. Cukrzyca wtórna Choroby trzustki, polekowa, w przebiegu innych chorób, np. zapalenie trzustki, glucagonoma, kortykosteroidy mukowiscydoza Cukrzyca ciężarnych Cukrzyca objawiająca się w czasie ciąży, ustępująca po porodzie. Wymaga leczenia dietą, u części ciężarnych włącza się insulinę. Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą chorobą, dotyczy około 90% chorych na cukrzycę. Na cukrzycę typu 2 chorują przede wszystkim dorośli ale występuje też u dzieci. Na skutek nadwagi lub otyłości rozwija się oporność na insulinę i dochodzi do uszkodzenia komórek beta. Zwykle początkowo chorych leczy się dietą, zwiększoną aktywnością fizyczną i lekami doustnymi, po pewnym czasie wymagają podaży insuliny. Cukrzyca MODY (Maturity Onset Diabetes in Youth) jest to choroba spowodowana genetycznym (wrodzonym) uszkodzeniem komórki beta, która produkuje insulinę. Charakterystyczne dla niej są zachorowania kilku członków rodziny w trzech kolejnych pokoleniach. Konieczne jest badanie genetyczne. Cukrzyca wtórna występuje w przebiegu innych chorób, w wyniku których doszło do uszkodzenia trzustki. Przykładem jest uszkodzenie trzustki u osób chorujących na mukowiscydozę. Cukrzyca wtórna może również być spowodowana zaburzeniami wydzielania innych hormonów lub stosowaniem leków np. sterydów. Cukrzyca objawiająca się w czasie ciąży i ustępująca po porodzie - wymaga leczenia dietą, u części ciężarnych włącza się insulinę Należy pamiętać, że cukrzyca oznacza różne choroby, które wymagają różnego leczenia.

Cukrzyca typu 1 Geny Cukrzyca typu 1 - najczęstsza choroba przewlekła u dzieci Choroba z autoagresji - własny układ odporności niszczy własne komórki beta w trzustce wydzielające insulinę Przy rozpoznaniu cukrzycy ok. 80% komórek beta jest zniszczonych - brak insuliny Choroby autoimmunologiczne Środowisko Układ immunologiczny Cukrzyca typu 1 jest najczęstszą chorobą przewlekłą u dzieci, przyczyna zachorowania nie jest całkowicie jasna, wiąże się z predyspozycją genetyczną do chorób z autoagresji i wpływem czynników środowiskowych. Z nieznanych do końca przyczyn u dzieci dochodzi do nadmiernej aktywacji układu odporności (układu immunologicznego), który niszczy własne komórki beta dziecka produkujące insulinę. W momencie rozpoznania cukrzycy ok. 80% komórek beta jest już całkowicie zniszczonych co powoduje znaczny niedobór insuliny. 6

Zaburzenie równowagi pomiędzy limfocytami Th1, Th2, (Treg, Th17) prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 1

Stadia rozwoju cukrzycy typu 1 Rozwój cukrzycy typu 1 Wydarzenie wywołujące? Stadia rozwoju cukrzycy typu 1 Genetyczna predyspozycja Jawne zaburzenia immunologiczne Jawna cukrzyca Prawidłowe wydzielanie insuliny Sukcesywny spadek wydzielania insuliny Glukoza prawidłowa Komórki beta C-peptyd obecny Na skutek zadziałania jakiegoś czynnika została zapoczątkowana reakcja immunologiczna, we krwi pojawiają się przeciwciała typowe dla procesu niszczenia komórek beta trzustki. Stopniowo zmniejsza się liczba komórek beta, mogą pojawiać się pojedyncze przecukrzenia. W końcu dochodzi do zniszczenia około 80% komórek beta i ujawnia się cukrzyca. Okres od zapoczątkowania reakcji immunologicznej do objawów choroby nazywa się prediabetes, może on trwać różnie długo nawet wiele lat. Brak c-peptydu Wiek

Etiopatogeneza cukrzycy typu 1 Czynniki genetyczne Bliźnięta monozygotyczne 30-55% ryzyka Dziedziczenie wielogenowe Największe znaczenie- układ HLA na chromosomie 6 Allele II klasy HLA odpowiadają za 35-40% ryzyka genetycznego (związek z HLA-DR4 i DR3-DQ2) Geny chroniące DR15-DQ6 Inne geny (nie HLA) Krętowski A. Cukrzyca typu 1 Otto –Buczkowska 2006

Etiopatogeneza cukrzycy typu 1 Czynniki środowiskowe Infekcje wirusowe Niedobór witaminy D Teoria higieny Teoria akceleracji Żywność: Związki toksyczne (m.in.N-nitrozo-pochodne) Wczesne karmienie mlekiem krowim Gluten Stres Zipris D Clinical Immunology 2009

Insulina

Odkrycie insuliny Insulina została odkryta w 1922 roku przez Fredericka Bantinga i jego asystenta Charlesa Besta W 1923 roku za odkrycie insuliny Banting otrzymał Nagrodę Nobla.

Budowa insuliny Hormon peptydowy Insulina zbudowana jest z łańcucha alfa i beta połączonych mostkami siarczkowymi

Działanie insuliny Insulina łączy się z receptorem insuliny powodując Wychwyt glukozy Spalanie glukozy Syntezę glikogenu Wychwyt aminkwasów Syntezę białek Spadek spalania tłuszczów Syntezę kwasów tłuszczowych Transport jonów Syntezę DNA Wydłużenie życia komórek

W obecności insuliny – glukoza przedostaje się do komórek Glukoza jest rozprowadzana przez naczynia krwionośne po całym organizmie Insulina łącząc się z receptorem na błonie komórkowej umożliwia przejście glukozy przez błonę komórkową do wnętrza komórki Dzięki temu komórka otrzymuje paliwo glukozowe i zachodzą w niej wszystkie procesy życiowe

Brak insuliny – glukoza nie przedostaje się do wnętrza komórek Spalanie tłuszczu – chudnięcie aceton zakwasza organizm Nasilone pragnienie, wielomocz Brak glukozy w komórce -Brak insuliny powoduje, że błona komórkowa jest szczelna i nie przepuszcza glukozy do wnętrza komórki -We krwi i płynie śródtkankowym wzrasta stężenie glukozy -Komórka pozbawiona dopływu paliwa glukozowego spala tłuszcz -Jednocześnie wydala nadmiar glukozy z moczem, dlatego odczuwamy nasilone pragnienie i oddajemy duże ilości moczu

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy typu 1 Objawy początkowe zwiększone pragnienie częste oddawanie dużej ilości moczu moczenie nocne chudnięcie zapach acetonu z ust skurcze w nogach zakażenia drożdżakami ogólne osłabienie

Objawy cukrzycy typu 1 Objawy kwasicy ketonowej wymioty ból brzucha odwodnienie przyspieszony, pogłębiony oddech zaburzenia świadomości śpiączka cukrzycowa

Żywienie i dawkowanie insuliny

Zasady zdrowego żywienia

Zasady leczenia cukrzycy typu 1 Obliczanie wymienników Ważenie wszystkich produktów Obliczanie wymienników węglowodanowych 1 WW = 10g węglowodanów = 40kcal Obliczanie wymienników białkowo-tłuszczowych 1 WBT = 100kcal z białka i tłuszczu 1g węglowodanów = 4kcal 1g białek = 4kcal 1g tłuszczu = 9kcal Obliczenie dawki insuliny Przelicznik insulina/wymiennik x wymienniki

Oblicz WW i WBT w karpatce Przelicznik insulina/wymiennik – 1,5j/ww Nazwa Ilość [g] Wartość energetyczna [kcal] Węglowodany [g] karpatka 100 400 50 70 ? WW? WBT? Insulina?

Insulina podawana jest za pomocą pompy lub penów

Czym dysponujemy obecnie? Urządzenia do podawania insuliny wstrzykiwacze typu pen pompy insulinowe Urządzenia do pomiaru glikemii Glukometry Systemy ciągłego pomiaru glikemii (CGM) Urządzenia zintegrowane Pompa + glukometr + CGM

Naśladujemy wydzielanie insuliny u zdrowego człowieka U zdrowego człowieka insulina wydzielana jest automatycznie, jej stężenie jest dopasowane do aktualnego zapotrzebowania. Insulina wydzielana jest do każdego posiłku W nocy i w okresie międzyposiłkowym wydzielane są niewielkie ilości insuliny tylko na zapotrzebowanie podstawowe

Insulina bazowa: insulina NPH podawana rano i przed snem o godz. 22.00 Model insulinoterapii w oparciu o insulinę regular i NPH I i II śniadanie Obiad i podwieczorek I i II kolacja Insulina posiłkowa: Insulina ludzka krótko działająca (regular) podawana 3 x na dobę do głównych posiłków Insulina bazowa: insulina NPH podawana rano i przed snem o godz. 22.00 W zależności od potrzeb i trybu życia poszczególnych osób, można zastosować różne schematy funkcjonalnej insulinoterapii. Np. trzy razy na dobę podajemy insulinę ludzką (regular) do śniadania, obiadu i kolacji (każda dawka pokrywa dwa posiłki) oraz 2 razy insulinę bazową - rano i przed snem. Kolejne rysunki przedstawiające różne możliwości podawania insuliny posiłkowej. W zależności od rodzaju posiłku, trybu dnia można do posiłków podać insulinę ludzką lub analog szybko działający: 3 x insulina ludzka krótko działająca do 6 posiłków Do każdego posiłku analog insuliny szybkodziałający W zależności od potrzeb analog insuliny szybkodziałający lub insulina ludzka Insulina bazowa - insulina ludzka o przedłużonym działaniu lub analog insuliny długo działający 28 28

Insulina bazowa: analog długo działający Przykład podawania insuliny w funkcjonalnej insulinoterapii Śniadanie Obiad Podwieczorek Kolacja Insulina posiłkowa: analog szybko działający podawany do każdego posiłku Insulina bazowa: analog długo działający Analog szybko działający do każdego posiłku. 29 29

Pompa insulinowa Napływ glukozy z wątroby na zapotrzebowanie podstawowe BAZA – 24h wlew insuliny (zaprogramowana co godzinę dawka insuliny), wymodelowany indywidualnie Napływ glukozy z posiłku BOLUS Bolus prosty na WW Bolus przedłużony na WBT Bolus złożony na WW + WBT

Różne bolusy - większa swoboda w jedzeniu WBT WW WW + WBT

Co oznacza złe wyrównanie cukrzycy ?

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Glikemia na czczo i przed posiłkami: 70-110 mg/dl (3,9-6,1 mmol/l) Glikemia 2 godziny po posiłku: < 160 mg/dl (7,8-8,9 mmol/l) Hemoglobina glikowana HbA1c (%): ≤ 6,5%

Hemoglobina glikowana a średnie glikemie* Hemoglobina glikowana (HbA1c): Stałe połączenie hemoglobiny z glukozą Ocenia średnie stężenie glukozy z 2-3 miesięcy poprzedzający pomiar (czas życia erytrocytów) Im wyższa HbA1c, tym większe ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy HbA1c mg% 6 135 7 170 8 205 9 240 10 275 11 310 Hemoglobina jest białkiem wchodzącym w skład krwinek czerwonych, hemoglobina przenosi tlen. W czasie przecukrzenia hemoglobina, podobnie jak inne białka naszego organizmu, łączy się z glukozą. Ta reakcja nazywa się glikacją białek, prowadzi do zmiany struktury białka. Hemoglobina połączona z glukozą nazywa się hemoglobiną glikowaną (HbA1c). Hemoglobina glikowana nie przenosi tlenu. Za pomocą HbA1c ocenia się średnie stężenie glukozy z 2-3 miesięcy poprzedzających pomiar. 2-3 miesiące jest to czas życia krwinek czerwonych (erytrocytów). Wiadomo jest, że im wyższa HbA1c, tym wyższe średnie glikemie i większe ryzyko rozwoju późnych powikłań cukrzycy. Hemoglobina *J.W. Naskalski, B. Solnica „Cukrzyca” pod red. J. Sieradzki, Via Medica, 2006

Relatywne ryzyko powstawania powikłań cukrzycowych w zależności od poziomu hemoglobiny glikowanej Retinopatia Nefropatia Ciężka nieproliferacyjna retinopatia Neuropatia Na wykresie przedstawiono różnymi kolorami wzrost występowania późnych powikłań cukrzycy w zależności od wzrostu średniej wartości HbA1c. Staramy się aby HbA1c była poniżej 6,5%. Wyraźnie widać, że od HbA1c 7,5-8% częstość powikłań gwałtownie rośnie. Dlatego ważne jest, aby uzyskać bardzo dobre wyrównanie cukrzycy. Mikroalbuminuria HbA1c

Zespół Mauriaca J.Pickup Textbook of diabetes 1991;870- 873

Mikroangiopatia cukrzycowa ŚLEPOTA

Nefropatia cukrzycowa DIALIZY

Stopa cukrzycowa AMPUTACJA

Niedocukrzenie

Niedocukrzenie (hipoglikemia) Każdy poziom cukru we krwi poniżej 70mg% wymaga podania dodatkowej porcji glukozy, niezależnie od występowania lub braku objawów Przyczyny niedocukrzenia Za mało jedzenia (np. nie zjedzony lub zapomniany posiłek) Za dużo insuliny (np. pomylona dawka) Wysiłek fizyczny Alkohol

Niedocukrzenie Wyrzut glukozy do krwi z glikogenu wątrobowego pod wpływem hormonów, powoduje przecukrzenie po niedocukrzeniu tzw efekt z odbicia lub zjawisko kontrregulacji Hormony uwalniające glukozę zmagazynowaną w wątrobie pod postacią glikogenu wątrobowego: Adrenalina Glukagon Kortyzol Wątroba Glikogen wątrobowy Glukoza

Objawy niedocukrzenia – występują nagle Bladość Tachykardia Zimny pot Drżenie rąk Nogi jak z waty Gorsze widzenie Ból brzucha Głód Nagła zmiana zachowania - agresja/wesołkowatość „Absence” Ból głowy Splątanie Zaburzenia pamięci

Postępowanie w niedocukrzeniu Glikemia >60mg% Dodatkowy posiłek ok. 10-20g węglowodanów (owoc, kanapka) Glikemia <60mg% Cukier, glukoza oraz dodatkowy posiłek węglowodanowy ok. 10-20g węglowodanów Najszybciej wchłania się glukoza Podaję glukozę, po 15 min mierzę cukier, jeżeli jest niski ponownie porcja glukozy i kontrola cukru

Ciężkie niedocukrzenie Utrata przytomności z drgawkami NIC DOUSTNIE Postępowanie Zmierzyć poziom cukru we krwi Podać GlukaGenHypokit domięśniowo Wezwać pogotowie ratunkowe Kontrola poziomu cukru po 15min Powikłania – obrzęk mózgu Objawy: wymioty, ból głowy Konieczne leczenie szpitalne

Przecukrzenie, kwasica ketonowa

Przecukrzenie Podać insulinę Pić wodę Konieczne umożliwienie wyjścia do toalety Może boleć głowa GLIKEMIA > 300mg% podaj insulinę PENEM Nie należy podawać insuliny pompą insulinową – podejrzenie niedrożności zestawu. Długotrwałe przecukrzenie oznacz aceton w moczu 48

Kwasica ketonowa - mechanizm powstawania Długotrwały brak dopływu insuliny Brak glukozy w komórce Brak insuliny powoduje, że błona komórkowa jest szczelna i nie przepuszcza glukozy do wnętrza komórki We krwi i płynie śródtkankowym wzrasta stężenie glukozy Komórka pozbawiona dopływu paliwa glukozowego spala tłuszcz Jednocześnie wydala nadmiar glukozy z moczem, dlatego odczuwamy nasilone pragnienie i oddajemy duże ilości moczu Spalanie tłuszczu - chudnięcie Nasilone pragnienie Aceton, ketony Zwiększone oddawanie moczu Zapach acetonu Mocz: cukier, aceton Krew: wysokie stężenie glukozy 49

Kwasica ketonowa Objawy kwasicy ketonowej: Ból brzucha Nudności Wymioty Wysoki cukier Aceton w moczu/krwi Odwodnienie Przyspieszony, pogłębiony oddech (Kussmaula) Zaburzenia świadomości Śpiączka cukrzycowa Objawy znacznego niedoboru insuliny i zakwaszania organizmu są często mylone z objawami zatrucia pokarmowego lub infekcji przewodu pokarmowego. Powoduje to opóźnienie wdrożenia prawidłowego leczenia i konieczność hospitalizacji. Zawsze jeżeli jest wysoki cukier, złe samopoczucie, ból brzucha wymioty trzeba sprawdzić aceton. 50

Kwasica ketonowa - postępowanie Podać insulinę, zawsze penem, dwa razy tyle co na dawkę korekcyjną Pić wodę z cytryną, z przerwami, po łyku Pompa insulinowa: Sprawdzić czy podaje insulinę Wymienić wkłucie z drenem i strzykawką Czasowa zmiana bazy 200% na 4 godziny Sprawdzić poziom cukru po 1,5-2 godzinach Ponowna korekta, aż do wyrównania Posiłek po normalizacji glikemii Nasilone wymioty, bez możliwości nawodnienia doustnego → natychmiastowa hospitalizacja 51

Wysiłek fizyczny

Zalety uprawiania sportu* Zwiększenie wrażliwości na insulinę → mniejsze dobowe zużycie insuliny Lepsze wyrównanie cukrzycy Zmniejszenie masy ciała Poprawa gospodarki lipidowej Obniżenie ciśnienia tętniczego Korzystny wpływ na serce i naczynia obwodowe Zmniejszenie procesów krzepnięcia Wzrost aktywności układu antyoksydacyjnego Poprawa samopoczucia i nastroju Regularne uprawianie sportu jest jednym z kluczowych elementów leczenia cukrzycy. Wysiłek fizyczny powinien być na stałe włączony w codzienny plan zajęć diabetyka. *I. Ponikowska, P. Adamczyk „Cukrzyca typu 1” pod red. E. Otto-Buczkowska 53

Wysiłek fizyczny Wysiłek długotrwały, trening (wysiłek tlenowy): Powoduje obniżenie glikemii w trakcie i po wysiłku, nawet do kilkunastu godzin po ćwiczeniach (regeneracja glikogenu mięśniowego Korzystny wpływ dla osób z cukrzycą utrzymuje się do 72 godzin po wysiłku Krótkotrwały wysiłek fizyczny (> 90% VO2max), bardzo intensywny, wysiłek beztlenowy (podnoszenie ciężarów) może prowadzić do hiperglikemii i ketozy; Istnieją różne rodzaje wysiłku fizycznego. Wysiłek aeorobowy, czyli tlenowy np. jazda na rowerze, bieganie jest bardzo korzystny dla chorych na cukrzycę. Energia jest pobierana ze spalania glukozy, tłuszczu. Tego typu wysiłek zwiększa wrażliwość na insulinę (ułatwia kontrolę glikemii), ma działanie podobne do leków antydepresyjnych. Należy ćwiczyć minimum 30 minut, 3x w tygodniu. *I. Ponikowska, P. Adamczyk „Cukrzyca typu 1” pod red. E. Otto-Buczkowska 54

Optymalne wartości glikemii: 100 – 180 mg/dl National Athletic Trainer’s Association Position Statement: Managment of the Athlete with type 1 diabetes mellitus Optymalne wartości glikemii: 100 – 180 mg/dl

Insulina a wysiłek fizyczny Mięśnie w trakcie pracy zużywają glukozę i insulinę Glikemia powyżej 250 mg% oznacza niedobór insuliny w organizmie → konieczna dawka korekcyjna insuliny Wysiłek fizyczny przy wysokich glikemiach (czyli bez insuliny) powoduje zakwaszenie organizmu Mocz: cukier i aceton Krew: wysoka glikemia Do obniżania poziomu cukru służy insulina, nie wysiłek fizyczny. Ćwicząc przy wysokiej glikemii bez insuliny zmuszamy mięśnie do pracy „na głodzie”. Nie uzyskamy dobrych wyników sportowych, samopoczucie będzie złe, dodatkowo ze spalonego tłuszczu powstaną ketony. 56

Wysokie glikemie a wysiłek fizyczny Glikemia powyżej 250 mg% wymaga przed wysiłkiem fizycznym dawki korekcyjnej insuliny Glikemia powyżej 300 mg% → należy sprawdzić czy nie ma acetonu w moczu Nie ćwicz gdy glikemia powyżej 300 mg% i obecny aceton w moczu → należy podać insulinę, pić wodę z cytryną, znormalizować glikemię 57

Wysiłek fizyczny - postępowanie Wysiłek fizyczny długotrwały wymaga w zależności od natężenia wysiłku: Pomiar glikemii w trakcie wysiłku co 30-60 minut Dodatkowe porcje węglowodanów przed i w trakcie wysiłku i w razie potrzeby dodatkowe porcje insuliny Po wysiłku → pomiar glikemii, dodatkowy posiłek Obniżenie dawki insuliny Jeżeli wysiłek wieczorem → kontrola glikemii w nocy 58

Co zabrać ze sobą na wycieczkę? Zawsze trzeba zabrać pen z insuliną i zapasowe igły, również, jeżeli insulina podawana jest pompą Glukometr + paski testowe Zapasowy osprzęt do pompy insulinowej Glukozę lub cukier Kanapki Wodę GlukaGen HypoKit Na wycieczce powinna być osoba przeszkolona w zasadach postępowania w ciężkim niedocukrzeniu Nie powinno się zabierać soków gdyż są ciężkie, bardzo ważna jest woda. Należy pamiętać o zabraniu ze sobą pena z insuliną i igłą, często zapominają o tym osoby stosujące ciągły podskórny wlew insuliny. 59

Co oznacza rozpoznanie cukrzycy

Rozpoznanie cukrzycy organizacja życia na nowo dawkowanie insuliny bezsenne noce lęk przed hipoglikemią ROZPOZNANIE CUKRZYCY bunt zapewnienie opieki w domu problemy w pracy zapewnienie opieki w szkole problemy finansowe DEPRESJA zapewnienie opieki w przedszkolu

Zgłaszane problemy – małe dzieci Brak pomocy w opiece nad dzieckiem, matka siedzi pod klasą Brak pielęgniarki Oczekiwania pomocy: mierzenie cukry (odczytaniu pomiaru) podanie insuliny (zwykle kontakt tel. z rodzicem, dziecko samo podaje insulinę) dopilnowanie, aby dziecko zjadło posiłek znajomość objawów niedocukrzenia, reakcja przygotowanie do wysiłku fizycznego (pomiar cukru, dokarmienie…)

Zgłaszane problemy - nastolatki Lęk przed oznaczaniem glikemii w szkole, dzieci przestają mierzyć cukry lęk przed reakcją rówieśników lęk przed reakcją nauczyciela Brak miejsca gdzie dziecko może podać insulinę Brak pielęgniarki szkolnej Nieznajomość problemu niedocukrzenia nakaz pracy umysłowej w trakcie niedocukrzenia zakaz zjedzenia dodatkowego posiłku w trakcie lekcji Zakaz wychodzenia do toalety w trakcie lekcji Lekcje wychowania fizycznego zwalnianie z lekcji WF nakaz ćwiczenia przy hipo/hiperglikemii Proponowanie indywidualnego toku nauczania z powodu braku opieki w szkole Na stołówce szkolnej – brak pomocy w zważeniu posiłku

Co oznacza dla dziecka z cukrzycą szkoła? Miejsce, w którym: spędza 1/3 doby lub więcej przyswaja wiedzę uczy się otwartości na świat zawiera przyjaźnie uczy się zaradności

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ