Naturalne i sztuczne metody antykoncepcji Gimnazjum Miejskie nr 1 w Sławnie pod kierunkiem Anety Światek

Antykoncepcja to (anti conceptio - przeciw poczęciu) – wszelkie działania mające na celu zapobieganie niezaplanowanemu poczęciu dziecka w trakcie stosunku płciowego.

Na poziomie praktycznym sprowadza się ona do postawienia pytania: Jak najlepiej zapobiegać ciąży, której w tym momencie życia się nie pragnie? Jaki jest najlepszy środek antykoncepcyjny?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) idealny środek antykoncepcyjny powinien być: Skuteczny w stu procentach. Całkowicie bezpieczny dla zdrowia. Prosty w stosowaniu. Akceptowany we wszystkich kulturach. Odwracalny.

Nie ma takiego środka!! Zatem najlepszą metodą antykoncepcyjną będzie taka, którą prawidłowo dobrano dla konkretnej pary, a ona chce i potrafi ją stosować.

Statystycznie skuteczność metody wyrażona jest indeksem (wskaźnikiem) Pearla, który w 1932 r. opracował metodę mierzenia i porównywania skuteczności kilku metod. Wskaźnik Pearla oznacza liczbę ciąż w ciągu roku na 100 kobiet stosujących daną metodę. Im niższy wskaźnik tym skuteczniejsza metoda. Jeżeli wartość wskaźnika jest mniejsza od 1, to metoda zaliczana jest do bardzo skutecznych.

Metody antykoncepcji dzielimy na: Naturalne – oparte na fizjologii cyklu Sztuczne: - mechaniczne, - chemiczne, - hormonalne.

Metody naturalne – wykorzystują biologiczny rytm płodności u kobiety: Wykorzystuje się cykliczność dni płodnych i niepłodnych. Na podstawie badań eksperymentalnych i obserwacji klinicznych ustalono takie dni w przebiegu cyklu płciowego kobiety.

Owulacja (jajeczkowanie) dzieli cykl płciowy kobiety na jeden okres płodny i dwa okresy niepłodne: I faza – niepłodność przedowulacyjna II faza – okres płodności III faza – niepłodność poowulacyjna

Metody naturalne polegają na samodzielnym określaniu dni płodnych na podstawie: Obliczeń - Metoda kalendarzykowa, Zmian temperatury ciała kobiety – metoda termiczna Obrazu śluzu szyjki macicy – metoda owulacji Billingsa

Metoda kalendarzykowa oparta jest na odpowiednich założeniach i prostych obliczeniach. Założenie 1: Statystycznie jajeczkowanie przypada na 14 dzień od końca cyklu, czyli długość cyklu minus 14 dni (N-14) Założenie 2: Czas życia plemników szacuje się na 72 godziny (3 dni). Ponieważ mogą się zdarzyć odstępstwa, przyjmuje się poprawkę ±2 dni, co zatem daje 5 dni. Wynika stąd, ze faza względnej bezpłodności kończy się 5 dni przed spodziewanym jajeczkowaniem, zatem 19 dni do końca cyklu (N – 19) Założenie 3: Komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez 2 dni. Wynika stąd, ze po uwzględnieniu dwudniowej poprawki faza względnej bezpłodności poowulacyjnej zaczyna się 10 dni od końca cyklu (N-10)

Jeżeli cykle są regularne (co najmniej 12 ostatnich Jeżeli cykle są regularne (co najmniej 12 ostatnich!!!), to podział cyklu ze względu na możliwość zapłodnienia przedstawia się następująco: Źródło: W. Sokoluk. Wychowanie do życia w rodzinie. WSIP. 2003. s.151 Przykładowo: Jeżeli długość Twojego cyklu wynosi 28 dni czyli N = 28 to faza płodna trwa od 9 (28-19) do 18 (28 – 10) dnia cyklu Jeżeli długość Twojego cyklu wynosi 30 dni czyli N = 30 to faza płodna trwa od 11 (30-19) do 20 (30 – 10) dnia cyklu

Ponieważ opieranie się wyłącznie na statystyce bywa zawodne, a długość cyklu może się zmienić np. podczas infekcji, choroby, podróży czy stanu emocjonalnego, warto stosując metody naturalne opierać się na kilku metodach jednocześnie i oprócz metody kalendarzykowej stosować dodatkowo inną metodę.

Metoda termiczna Polega na mierzeniu temperatury spoczynkowej, mierzonej najlepiej zaraz po przebudzeniu z przynajmniej 6-godzinnego snu, bez wstawania z łóżka, tym samym termometrem, w jamach ciała (pod językiem, w pochwie lub odbycie) przez 5 min, i zanotowana na karcie. W dniu owulacji temperatura podnosi się, najczęściej o 0,2 - 1ºC. Wynika stąd zasada. Jeżeli w ciągu 28/48 godzin temperatura wzrośnie o minimum 0,2 ºC i przez trzy kolejne dni nie obniży się do poziomu z dni poprzedzających wzrost, oznacza to, że jajeczkowanie odbyło się i zaczyna się faza bezpłodności poowulacyjnej.

Przykład wykresu podstawowej temperatury ciała PCC Źródło: W. Sokoluk. Wychowanie do życia w rodzinie. WSIP. 2003. s.152 Najczęstsze błędy: nieprzestrzeganie reguł stosowania, pomyłki w interpretacji spowodowane wzrostem temperatury ciała spowodowane innymi czynnikami niż owulacja)

Metoda owulacji Billingsa Oparta jest na założeniu, ze w zależności od fazy cyklu zmieniają się własności śluzu produkowanego przez szyjkę macicy. W fazie płodnej śluz jest przezroczysty, rzadki (przypomina białko jaja kurzego). Przesuszony, krystalizuje się w charakterystyczny wzór podobny do liści paproci. Jego wydzielanie może dawać odczucie wilgotności i śliskości w obrębie narządów płciowych. Znikniecie i niepojawienie się tego śluzu przez 3 dni kończy fazę płodną i rozpoczyna fazę bezpłodną. Są do nabycia proste zestawy zawierające miniaturowy mikroskop i szkiełko, na którym umieszcza się kroplę śluzu i po przeschnięciu obserwuje się rodzaj krystalizacji.

Skuteczność metod naturalnych Metoda Kalendarzykowa – Indeks Pearla 10-40 (najczęściej 14) Metoda termiczna - Indeks Pearla 6-20 Badanie śluzu - Indeks Pearla 7-20

Do metod naturalnych niekiedy zalicza się również stosunek przerywany.  Metoda zapobiegania ciąży, polegająca na celowym szybkim wycofaniu penisa z pochwy na krótko przed zbliżającym się wytryskiem nasienia (ejakulacją). W efekcie nasienie – i zawarte w nim plemniki – nie trafiają do pochwy. Skuteczność tej metody jest bardzo niska – indeks Pearla wynosi 30, gdyż w preejakulacie (wydzielinie śluzowej pojawiającej się w cewce moczowej u mężczyzny podczas podniecenia) znajdują się często żywe i zdolne do zapłodnienia plemniki. Poza tym wielu mężczyzn, zwłaszcza młodych, nie posiada umiejętności kontroli wytrysku.

Metody sztuczne antykoncepcji skierowane są na: 1. Uniemożliwienie zapłodnienia poprzez: ● zahamowanie jajeczkowania w jajnikach, ● unieruchomienie plemników lub zablokowanie im drogi, ● zabijanie plemników. 2. Uniemożliwienie implantacji – zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w macicy. fot. kobieta.dlastudenta.pl

Środki mechaniczne – uniemożliwiają kontakt plemnika z komórką jajową: Kapturki i błony dopochwowe Prezerwatywy dla mężczyzn Wkładki domaciczne Prezerwatywy dla kobiet

Prezerwatywa Jest mechanicznym środkiem antykoncepcyjnym stosowanym przez mężczyzn. Zakłada się ją na penisa w stanie erekcji bezpośrednio przed stosunkiem płciowym. Wskaźnik Pearla 7-11 fot. antykler.frix.pl Prezerwatywa chroni także przed niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, takimi jak: kiła i rzeżączka oraz wirus HIV

Skuteczność stosowania prezerwatyw zależy od: doświadczenia partnera założenia prezerwatywy przed kontaktem z narządami płciowymi partnerki unikania mechanicznego uszkodzenia prezerwatywy unikania stosowania środków zwilżających na bazie oleju (który niszczy gumę) stosowania nowej prezerwatywy przed kolejnym stosunkiem stosowania prezerwatywy dobrej jakości

Kapturki naszyjkowe: Kapturki są wykonane z tworzywa sztucznego. Pokryty kremem plemnikobójczym krążek zakłada się do pochwy na 2 godziny przed stosunkiem, wyjmuje 6 - 12 godzin po stosunku. Indeks Pearla - 7 fot. ginekolog.pl

Prawidłowego zakładania uczy lekarz lub położna, także dobierają odpowiedni rozmiar tak, aby szczelnie osłaniały szyjkę macicy. Skuteczność krążków i kapturków wzrasta do 90%, jeśli kobieta jednocześnie używa któregoś ze środków plemnikobójczych.

Błony dopochwowe – diafragmy: fot. ginekolog.pl Jest to kopułka z delikatnej gumy rozpięta na sprężystym pierścieniu. Wkładając błonę do pochwy, należy mocno ją zgiąć, a następnie wsunąć tak głęboko, by dotarła do wylotu szyjki macicy. Diafragmę zdejmuje się ok. 10 godzin po odbytym stosunku. Dobrze jest użyć dodatkowo środka plemnikobójczego. Wskaźnik Pearla – 4 (diafragma + krem plemnikobójczy)

Prezerwatywa dla kobiet - femidom Przeznaczona dla kobiet prezerwatywa chroni przed niechcianą ciążą i chorobami przenoszonymi drogą płciową Nie zdobyła sobie wielkiego uznania ze względu na wyższą cenę i dość skomplikowany sposób zakładania fot. priam.it fot. femalecondomthai..com

Wkładka wewnątrzmaciczna- spirala zakładana jest przez lekarza do wnętrza macicy, decyzję o użyciu tej metody podejmuje lekarz jej działanie trwa od roku do 5, a nawet do 12 lat uniemożliwia zagnieżdżenie zarodka w ściance macicy dodatek miedzi ma działanie plemnikobójcze środek antykoncepcyjny polecany raczej dla dojrzałych kobiet, które mają już dzieci Wskaźnik Pearla – 0,6 - 3 fot. prozdrowia..pl fot. grzenda..pl

Metody chemiczne: Pianki Żele plemnikobójcze plemnikobójcze Globulki dopochwowe

Pianki i żele plemnikobójcze Dostępne w aptekach bez recepty środki w postaci żelu lub pianki. Wprowadza się je do pochwy za pomocą specjalnego aplikatora przed planowanym stosunkiem. Do ich zalet należy stosunkowo niska cena, łatwość stosowania, miejscowe działanie nie mające skutków ubocznych dla całego organizmu, nie wpływają na jakość doznań seksualnych. Wadą jest dość niska skuteczność, rzadko zdarzają się przypadki uczulenia na składniki preparatu. Wskaźnik Pearla – 7 - 30

Globulki i tabletki dopochwowe Mają takie samo działanie plemnikobójcze jak żele i pianki. Należy je jednak umieścić w pochwie nieco wcześniej (5-15 minut przed stosunkiem – według dołączonej ulotki) aby zdążyły się rozpuścić. Dla podniesienia skuteczności środków plemnikobójczych zaleca się łączenie ich z inną metodą antykoncepcyjną np. z prezerwatywą. Wskaźnik Pearla – 7 - 30

Metody hormonalne Pigułki antykoncepcyjne Zastrzyki i implanty Plastry Tabletka „po stosunku”

Pigułki antykoncepcyjne Popularne „pigułki” to nazwa obejmująca zarówno tabletki jednofazowe, dwufazowe, trzyfazowe jak i tzw. minipigułki. Wszystkie one działają na cztery sposoby uniemożliwiając zajście w ciążę: hamują owulację czyli wydzielanie komórki jajowej z jajnika spowalniają ruchy rzęsek w jajowodzie, więc nawet gdy dojdzie do zapłodnienia, zarodek nie dotrze na czas do macicy i obumrze zagęszczają śluz w szyjce macicy tak, że utrudnia poruszanie się plemników czynią ścianę macicy nieprzystępną dla zarodka, więc gdy dojdzie do zapłodnienia i zarodek dotrze do macicy, nie może się w niej zagnieździć fot. mamzdrowie.pl

Tabletki dwu- i trzyfazowe Opakowanie tych tabletek zawiera 2 lub 3 rodzaje pigułek, które należy zażywać we wskazanej kolejności. Dostarczają one różne dawki hormonów zależnie od dnia cyklu. Zawartość hormonów w tych tabletkach jest wyższa więc skutecznie hamują owulację, mają też jednak większy ogólny wpływ na organizm kobiety Wskaźnik Pearla 0,2-0,8

Tabletki jednoskładnikowe – minipigułki Wszystkie tabletki opakowaniu mają taką samą zawartość, więc kolejność zażywania jest dowolna. Minipigułki zawierają minimalną dawkę hormonów więc ich działania uboczne są również mniejsze. Bardzo istotne jest ich regularne zażywanie. Hamowanie owulacji jest mniej skuteczne a większego znaczenia nabierają pozostałe działania antykoncepcyjne. Wskaźnik Pearla 0,9-2,9

Zasady zażywania tabletek: pigułki zawsze powinien dobrać i przepisać lekarz zażywanie należy rozpocząć w pierwszym dniu miesiączki codziennie o tej samej porze należy zażywać kolejną tabletkę jeśli kobieta zapomni przyjąć tabletkę w danym dniu, powinna przyjąć ją najszybciej jak to możliwe i przyjąć także tabletkę normalnie przypadającą na dany dzień po skończeniu opakowania robi się 7-dniową przerwę, w czasie której następuje krwawienie (minipigułki nie wymagają robienia przerwy)

Plastry antykoncepcyjne Ich działanie jest analogiczne do działania pigułek, związki antykoncepcyjne wnikają jednak do organizmu przez skórę. Plaster nakleja się raz na np. tydzień, nie trzeba więc pamiętać o codziennym zażywaniu pigułek. Za każdym razem powinno się naklejać plaster w innym miejscu (producent podaje na ulotce miejsca gdzie należy naklejać plaster). fot. zdrowiefit.pl fot. antykoncepcja.pl

Zastrzyki i implanty Środki antykoncepcyjne można przyjmować także w formie zastrzyków lub implantów, czyli malutkich zbiorniczków wszczepianych pod skórę i uwalniających hormony (w Polsce nie stosowane). Ich działanie jest długoterminowe, jednak w przypadku działań niepożądanych trudno jest natychmiast wycofać środek z organizmu. fot. polscott24.com

Tabletka „po stosunku” fot. medme.pl Przepisywana przez lekarza w wyjątkowych sytuacjach, gdy doszło do stosunku bez zabezpieczeń (np. gwałt). Powstrzymuje owulację (jajeczkowanie) lub uniemożliwia zagnieżdżenie się zarodka w macicy. Powinna być zastosowana do 72 godzin po stosunku (im wcześniej tym lepiej). Ze względu na dużą dawkę hormonów nie powinna być stosowana często i zastępować zwykłą antykoncepcję.

Stosując antykoncepcje hormonalną musisz wiedzieć, że: Stosując jakikolwiek lek należy się liczyć z możliwością wystąpienia działań niepożądanych Środki hormonalne mogą powodować: bóle głowy, bóle piersi, dolegliwości żołądkowe, zmiany ciężaru ciała, spadek zainteresowania seksem – zwykle objawy te z czasem ustępują Istnieje szereg przeciwwskazań do ich stosowania: nie poleca się stosowania środków hormonalnych u kobiet z zaburzeniami krążenia krwi, chorobami wątroby, rakiem piersi lub narządów rodnych

Stosując antykoncepcje hormonalną musisz wiedzieć, że: Tylko minipigułki można przyjmować podczas karmienia piersią Długotrwałe przyjmowanie środków hormonalnych zwiększa ryzyko zachorowania na choroby zakrzepowe krwi i zawały serca (zwłaszcza u osób palących, po 35 roku życia nie należy łączyć hormonów z paleniem) Długotrwałe przyjmowanie środków hormonalnych zwiększa ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe piersi i szyjki macicy – dotyczy to głównie pigułek 2- i 3-fazowych przyjmowanych przez młode kobiety przez 5 i więcej lat. Zmniejsza się natomiast ryzyko raka jajników i macicy.

Bibliografia: Wiesław Sokoluk. 2003. Wychowanie do życia w rodzinie. Poradnik metodyczny dla nauczycieli. WSIP. Warszawa. institutoprovider-it.com.br pl. wikipedia.org piram.it condomania.it prozdrowie.pl