opracowanie: st.chor.szt. Piotr PASTERNAK Operacja "Wisła" geneza i przebieg opracowanie: st.chor.szt. Piotr PASTERNAK Dowództwo 1.BR OP

Akcja "Wisła" (Operacja "Wisła") – wspólna nazwa akcji militarnej wymierzonej w struktury Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz akcja przesiedleńcza dokonana w celu usunięcia wybranych grup ludnościowych, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, jak również rodzin mieszanych polsko-ukraińskich, głównie z terenów Polski południowo-wschodniej (Rzeszowszczyzna i Lubelszczyzna), na tzw. Ziemie Odzyskane, która miała miejsce w dwa lata po zakończeniu II wojny światowej.

Akcja przeprowadzona została przez formacje wojskowe (Ludowe Wojsko Polskie), policyjne (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Milicję Obywatelską, Wojska Ochrony Pogranicza, Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej) i agendy cywilne (Państwowy Urząd Repatriacyjny).

Przyczyny zorganizowania akcji Pod koniec II wojny światowej walki pomiędzy UPA a jednostkami Ludowego Wojska Polskiego oraz polskiego podziemia niepodległościowego (AK, NSZ, jako konsekwencje rzezi wołyńskiej) na terenie południowo-wschodniej Polski nie ustały, a nawet się nasiliły. Władze polskie twierdziły, że wysiedlenie ludności ukraińskiej ma służyć zwalczeniu ukraińskiej partyzantki, oraz że ludność ukraińska stanowiła dla OUN - UPA bazę zaopatrzenia i schronienia, a przede wszystkim zaplecze dla uzupełniania się nowymi ludźmi

Bezpośrednim powodem (propagandowym) do rozpoczęcia akcji była śmierć generała Karola Świerczewskiego w dniu 28 marca 1947 roku. Generał zginął w zasadzce w miejscowości Jabłonki koło Baligrodu w Bieszczadach, gdy udawał się na inspekcję posterunku wojskowego w Cisnej.

W styczniu 1947 jednostki LWP stacjonujące w południowo-wschodniej Polsce otrzymały rozkaz sporządzenia wykazów rodzin ukraińskich, które nie zostały przesiedlone w latach 1944-1946. W lutym gen. Stefan Mossor zaproponował plan przesiedlenia Ukraińców na Ziemie Odzyskane

Przeciwnik Wedle szacunków z dokumentów dowództwa GO "Wisła" Ukraińska Powstańcza Armia dysponowała na dzień 1 kwietnia 1947 roku siłami zbrojnymi w liczbie 2 402 ludzi, łącznie z obsadą terenową w liczbie 720 ludzi. Dysponujących bronią i aktywnych w walce członków UPA oszacowano na 1 772 ludzi

KUREŃ SOTNIA CZOTA RÓJ ŁANEK Kureń (kurin) składał się z 2-3 sotni, niekiedy w kureniach istniały samodzielne czoty Żandarmerii Polowej, ciężkich karabinów maszynowych, moździerzy, zwiadu konnego. W skład pocztu (sztabu) kurina wchodzili: szef sztabu (adiutant), wychowawca polityczny, szef batalionu (buńczucznyj), kapelan, lekarz, a w UPA-Północ także referent Służby Bezpieczeństwa (Służba Bezpeky – SB). Funkcję zastępcy dowódcy kurina pełnił jeden z dowódców sotni. W sotni istniał poczet dowódcy, składający się pracownika politycznego (politwychownyk), szefa sotni (buńczucznyj), sanitariusza, łączników, niekiedy także z roju Wojskowej Żandarmerii Polowej, zwiadowców czy pododdziału ciężkiej broni piechoty. Teoretycznie sotnia powinna liczyć 163 osoby, jednak do lata 1944 występowały sotnie składające się nawet ze 180-200 ludzi. Od jesieni 1944 sotnie liczyły 100-130 osób, a od 1946 o połowę mniej.

Wykonawcy Do przeprowadzenia akcji przeznaczono cztery dywizje piechoty (6, 7, 8, 9 DP), jedną dywizję KBW oraz trzy dodatkowe pułki (piechoty, samochodowy i saperski). Akcję wspierała dodatkowo 3 DP. Łącznie dało to ponad 20 tysięcy żołnierzy. Oprócz tego wspomagać akcję miały oddziały WOP, Milicja Obywatelska, ORMO i UBP. Sowieci wyznaczyli do akcji po swej stronie jedną dywizję pancerną, specjalne oddziały antypartyzanckie oraz oddziały Wojsk Pogranicznych NKWD do blokowania granicy. Czechosłowacy utworzyli specjalną grupę operacyjną oraz oddali do polskiej dyspozycji środki transportu do pomocy w przegrupowaniu polskich wojsk.

Podstawową sprawą było przygotowanie list osób przeznaczonych do wysiedlenia. Początkowo wykazy przygotowywały jednostki wojskowe, wspomagając się informacjami z urzędów gmin, a przede wszystkim z UB. Działania te były utrzymane w tajemnicy. Ludność ukraińska próbowała unikać znalezienia się na listach i wysiedlenia na różne sposoby. Zaopatrywano się w fałszywe dokumenty tożsamości, starano się o metryki rzymskokatolickie w celu potwierdzenia polskości, bowiem jednym z głównych kryteriów kwalifikacji do wysiedlenia było wyznanie religijne. Osoby wyznania grecko-katolickiego i prawosławnego, niezależnie od faktycznego pochodzenia etnicznego, traktowano jako Rusinów.

Przesiedlenia objęły ok Przesiedlenia objęły ok. 140 tysięcy osób pozostałych po wyjazdach na Ukrainę oraz po wywózkach w głąb ZSRR po podpisaniu umowy o wymianie ludności między Polską a radziecką Ukrainą w latach 1944-1946, a zamieszkujących Polesie, Roztocze, Pogórze Przemyskie, Bieszczady, Beskid Niski, Beskid Sądecki i tzw. Ruś Szlachtowską.

Instrukcja przewidywała 2 godziny na spakowanie się i opuszczenie domów. W tym czasie niemożliwością było spakowanie dorobku swego życia, ograniczeniem były też przepisy, nakazujące zmieszczenie całego dobytku maksymalnie na 2 wozach konnych. Nie pozwalało to na załadowanie większych narzędzi, mebli, zapasów ziemniaków i zboża. Z konieczności zostawiano też część zwierząt hodowlanych.

Mapa obrazująca przebieg akcji „Wisła”

Konsekwencją akcji było częściowe wyludnienie obszarów Roztocza, Pogórza Przemyskiego, Bieszczadów i Beskidu Niskiego oraz zniszczenie dziedzictwa kulturowego tych regionów. Przestało całkowicie istnieć co najmniej kilkadziesiąt miejscowości. Akcja wiązała się też z nieuchronną utratą dobytku ruchomego i nieruchomości przesiedleńców oraz w większości przypadków znacznym pogorszeniem warunków bytowania, jak również z całkowitą dezorganizacją życia rodzinnego.

•W 1990 Akcję "Wisła" potępił Senat Rzeczypospolitej Polskiej. •W 2002 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski wyraził ubolewanie z powodu przeprowadzenia tej akcji. •W styczniu 2007 Światowy Kongres Ukraińców zażądał od Polski oficjalnych przeprosin za akcję "Wisła", jak również wypłacenia odszkodowań dla jej ofiar. •24 lutego 2007, Przemyśl Konferencja naukowa poświęcona akcji "Wisła", przyczyny, przebieg, konsekwencje. •27 lutego 2007 Prezydent Polski Lech Kaczyński i Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko we wspólnym oświadczeniu potępili akcję "Wisła" i stwierdzili, że była ona sprzeczna z podstawowymi prawami człowieka.

LITERATURA: Wydawnictwa zwarte: Wiesław Wróblewski (red. nauk.) – „Działania Militarne w Polsce Południowo-Wschodniej” Warszawa 2000 str. 393-437; Strony www: www.irekw.internetdsl.pl/akcja_wisla www.pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_Wisła

Dziękuję za uwagę