W Y K Ł A D P I E R W S Z Y CZYM JEST PRAWO?

POJĘCIE ‘PRAWO’ MOŻE OZNACZAĆ: PRZYWILEJ DO JAKIEGOŚ DOBRA MATERIALNEGO (PRAWO DO POSIADANIA) PRZYWILEJ DO JAKIEGOŚ DOBRA NIEMATERIALNEGO (PRAWO DO ISTNIENIA) – ang. RIGHT ZBIÓR PRZEPISÓW NORMUJĄCYCH WSZELKIE KWESTIE ZWIĄZANE ZE SPOŁECZEŃSTWEM I PAŃSTWEM – ang. LAW REGUŁĘ STWORZONĄ PRZEZ KOGOŚ SŁAWNEGO (ARCHIMEDES, MURPHY) USTALONE REGUŁY POSTĘPOWANIA (ZWYCZAJ - CUSTOM)

DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI PRAWO pozytywne CZŁOWIEK USTALONE ZASADY KONSTYTUCJA U.S.A. „Nie może być posłem ten, kto nie ukończył 25 lat życia i nie był od lat 7 obywatelem USA oraz ten, kto nie był w chwili wyboru mieszkańcem stanu, z którego go wybrano” naturalne BÓG REGUŁY PONADCZASOWE DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI „Wszyscy ludzie są równi, zostali wyposażeni przez swego Stwórcę w niezbywalne prawa, takie jak prawo do życia, do wolności i prawo do szczęścia”

PRAWO publiczne prywatne RELACJE MIĘDZY INSTYTUCJAMI RZĄDOWYMI ORAZ INSTYTUCJAMI RZĄDOWYMI I OBYWATELAMI np. prawo konstytucyjne, administracyjne, karne prywatne RELACJE I SPORY POMIĘDZY OBYWATELAMI np. prawo cywilne

Orenthal James Simpson Proces karny: niewinny Proces cywilny: odszkodowanie Orenthal James Simpson

PRAWO materialne proceduralne TWORZY, DEFINIUJE I OKREŚLA GRANICE PRAW I OBOWIĄZKÓW np. prawo cywilne, karne proceduralne OKREŚLA REGUŁY, NA PODSTAWIE KTÓRYCH ROZSTRZYGANE SĄ NARUSZENIA PRAW I OBOWIĄZKÓW np. proces cywilny, karny

PRAWO wewnętrzne międzynarodowe zespół norm prawnych obowiązujących w ramach jurysdykcji danego państwa PAŃSTWA UNITARNE PAŃSTWA ZŁOŻONE międzynarodowe zespół norm prawnych obowiązujących między podmiotami stosunków międzynarodowych ROLA ZWYCZAJU NORMY IUS COGENS

hipoteza + dyspozycja + sankcja NORMA hipoteza + dyspozycja + sankcja NORMA indywidualna generalna imperatywna dyspozytywna

NORMA PRAWNA „Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.” (art. 178a § 1 kodeksu karnego) „Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, zawiadomienie pisemne uważa się za doręczone, gdy zostało wręczone osobiście adresatowi albo dostarczono je do jego siedziby albo miejsca jego zwykłego pobytu lub na wskazany przez niego adres pocztowy.” (art. 1160 § 1 kodeksu postępowania cywilnego) „Sąd uznaje, że obywatel X naruszył przepisy stanu Oregon i tym samym zostaje skazany na 15 lat pozbawienia wolności” (wyrok sądu stanowego)

SYSTEM PRAWNY UPORZĄDKOWANY ZBIÓR NORM PRAWNYCH OBOWIĄZUJĄCYCH NA DANYM TERYTORIUM W DANYM CZASIE UPORZĄDKOWANIE: TREŚCIOWE FORMALNE HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA SYSTEM PRAWNY POWINIEN BYĆ ZUPEŁNY (LUKA KONSTRUKCYJNA, AKSJOLOGICZNA I LOGICZNA)

FUNKCJE SYSTEMU PRAWNEGO W SPOŁECZEŃSTWIE OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI OBYWATELSKICH OKREŚLENIE GRANIC DZIAŁANIA OBYWATELI WYZNACZENIE KOMPETENCJI WŁADZY PAŃSTWOWEJ ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA I STABILNOŚCI ZAWAROWANIE SPRAWIEDLIWOŚCI ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH STRZEŻENIE WARTOŚCI SPOŁECZNYCH (WOLNOŚĆ v. BEZPIECZEŃSTWO; INTERES PRYWATNY v. INTERES SPOŁECZNY)

CZY PRAWO JEST ZAWSZE DOBRE ? SEDITION LAWS – RZĄDY FEDERALISTÓW ARTYKUŁ I KONSTYTUCJI – HANDEL NIEWOLNIKAMI POPRAWKA II DO KONSTYTUCJI – PRAWO DO NOSZENIA BRONI PRAWA JIMA CROWA – POŁUDNIE v. AFRO-AMERYKANIE RED SCARE I McCARTHYZM ROE v. WADE 1973 - ABORCJA PRAWO HOMOSEKSUALISTÓW DO PRYWATNOŚCI GRUTTER v. BOLLINGER 2003 – AFFIRMATIVE ACTION

PRAWO W SYSTEMIE WŁADZY TWORZENIE PRAWA: KREOWANIE NORM PRAWNYCH (PROCES LEGISLACYJNY) STOSOWANIE PRAWA: CZYNIENIE UŻYTKU Z KOMPETENCJI PRZYZNANYCH PRZEZ PRAWO (DZIAŁANIA EGZEKUTYWY) INTERPRETACJA PRAWA: USTALENIE ZNACZENIA I ZAKRESU DZIAŁANIA NORMY PRAWNEJ (SĄDOWNICTWO – WYKŁADNIA)

OD CZEGO ZALEŻY SYSTEM PRAWNY ? OD SYSTEMU POLITYCZNEGO ? SYSTEM PARLAMENTARNO GABINETOWY v. SYSTEM PREZYDENCKI OD FORMY TERYTORIALNEJ PAŃSTWA ? - PAŃSTWO UNITARNE v. PAŃSTWO ZŁOŻONE OD WPŁYWU CZYNNIKÓW POLITYCZNYCH ? NACHODZENIE NA SIEBIE PRAWA I POLITYKI

OD CZEGO ZALEŻY SYSTEM PRAWNY ? OD REŻIMU POLITYCZNEGO ? DEMOKRACJA v. NIEDEMOKRACJA OD POZYCJI PAŃSTWA W STOS MNR. ? - PAŃSTWO UNITARNE v. PAŃSTWO ZŁOŻONE OD ŚWIATOPOGLĄDU LUDZI ? KONSERWATYZM v. LIBERALIZM

SYTUACJA W EUROPIE KONTYNENTALNEJ CESARZ JUSTYNIAN I JEGO DZIEŁO (CORPUS IURIS CIVILIS) „ODKRYCIE” PRAWA RZYMSKIEGO (GLOSATORZY) FORMALNA I MATERIALNA RECEPCJA PRAWA STWORZENIE PODWALIN SYSTEMU PRAWA KONTYNENTALNEGO (CYWILNEGO)

SYSTEM PRAWA ŚREDNIOWIECZNEJ ANGLII Prawo anglosaksońskie – średniowieczne metody sądzenia, partykularyzm prawa, rola dooms Zwyczaj (custom) – zróżnicowanie ze względu na długość obowiązywania oraz lokalizację Common law – system prawa ukształtowany w Anglii w XIII w. oparty na wyrokach sądowych mających za podstawę zwyczaj, tradycję i precedens Sądy westminsterskie – sądy królewskie zajmujące się sprawami cywilnymi, karnymi i skarbowymi, wykształcone z instytucji królewskich w XIV wieku

SYSTEM PRAWA ŚREDNIOWIECZNEJ ANGLII Equity – prawo słuszności, wytworzone w Sądzie Kanclerskim Stare decisis – precedensy zyskują istotną rolę w systemie prawa, wprowadza się regułę niezmieniania raz ustanowionych decyzji przez sądy Ława przysięgłych – staje się charakterystycznym elementem procesów sądowych w średniowiecznej Anglii Brak recepcji prawa rzymskiego – Anglicy znaleźli swój sposób na ujednolicenie prawa i stworzyli system odmienny od europejskiego (kontynentalnego)

KODYFIKACJA PRAWA Yearbooks (1283-1536) Abridgements (XVI w.) Henry Bracton „O prawach i zwyczajach Anglii ksiąg pięć” (XIII w.) - Edward Coke „Instytucje praw Anglii” (XVI w.)

PRAWO W KOLONIACH Podstawowe funkcje prawa brytyjskiego w koloniach: służenie interesom Korony rozstrzyganie konfliktów pomiędzy kolonistami Elementy utrudniające wykształcenie prawa amerykańskiego: sądownictwo brytyjskie jako instancja odwoławcza orzekanie w oparciu o brytyjskie precedensy brak wykształconych prawników działalność gubernatorów mianowanych przez Koronę zróżnicowanie społeczne (religia, kultura, prawo)

KOLONIALNE SĄDOWNICTWO TAJNA RADA W LONDYNIE (Privy Council)   RADA (Council) - często najwyższa instancja sądownicza GUBERNATOR (Governor) - mianuje sędziów SĄDY HRABSTW (County Courts) SĘDZIOWIE POKOJU (Justices of the Peace)

PRAWNICY W KOLONIACH Body of Liberties (1641-1648) – pierwsza wzmianka na terenie kolonii o reprezentantach przed sądem Pierwsza szkoła prawa na terenie kolonii – Litchfield, Connecticut (1783 lub 1784) oraz katedra prawa - College of William and Mary, Virginia (1779)

WILLIAM BLACKSTONE 1765 - 1769 1723 – 1780

PRZEPISY ODRZUCONE: PRZEPISY PRZEJĘTE: prawo do bezpieczeństwa ustrój państwowy (monarchia, kompetencje głowy państwa) kompetencje parlamentu struktura władzy struktura terytorialna charakter konstytucji (prawo pisane/niepisane) instytucje primogenitury i majoratu PRZEPISY PRZEJĘTE: prawo do bezpieczeństwa prawo do wolności osobistej prawo do własności część instytucji prawa karnego (podział przestępstw, kara śmierci) elementy prawa procesowego (double jeopardy, jury) definicje pojęć prawniczych rola sądów (precedensy)

KONWENCJA KONSTYTUCYJNA OBAWY KOMPROMISY ustrój monarchiczny zbyt silna egzekutywa zbyt silna legislatywa zbyt silna judykatywa przewaga którejś z władz utrata kompetencji stanów dominacja dużych stanów republikańska forma władzy Prezydent zależny od Kongresu dwie izby Kongresu jeden Sąd Najwyższy system kontroli i równowagi federalizm (poprawka X) zasada równości reprezentacji

KONSTYTUCJA 1787: siedem artykułów: * art. I - władza ustawodawcza * art. II – władza wykonawcza * art. III – władza sądownicza * art. IV – władza federalna * art. V – zmiana konstytucji * art. VI – supremacja konstytucji * art. VII – ratyfikacja konstytucji wejście w życie: wrzesień 1787-lipiec 1788 rola The Federalist Papers (Madison, Hamilton, Jay)

SYSTEM PRAWA AMERYKAŃSKIEGO 5 6