KARTOGRAFIA I GIS W GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ KARTODIAGRAMY

Definicja Kartodiagramem nazywamy sposób przedstawienia dowolnego zjawiska za pomocą diagramów rozmieszczonych na mapie i wyrażających bezwzględną wielkość ilościową zjawiska występującego w odpowiedniej jednostce odniesienia Za pomocą kartodiagramu można wyrazić rozmaity zakres i rodzaj zjawiska – od przedstawienia jednego tylko rodzaju zjawiska lub faktu do jednoczesnego przedstawienia kilku zjawisk, jak też ich wewnętrznych składników czy struktury

Kształty diagramów Diagramy są najczęściej figurami geometrycznymi, których wielkość (wysokość, powierzchnia, objętość) wyraża przedstawianą wartość.

Kształty diagramów W zależności od stosowanej figury geometrycznej wyróżnia się kartodiagramy: słupkowy - wysokość słupka jest proporcjonalna do prezentowanych wielkości; powierzchniowe (np. kołowy, kwadratowy, itp.) – powierzchnia figury jest proporcjonalna do odpowiednich wielkości; objętościowe (np. sześcienny, kulisty) – objętość figury jest proporcjonalna do prezentowanych wielkości.

Kształty diagramów Wzajemne relacje wielkości najlepiej prezentują diagramy słupkowe, są one jednak niedogodne ze względu na wielkość tych figur. Mniej miejsca zajmują diagramy powierzchniowe, a zwłaszcza objętościowe, jednak wówczas zróżnicowanie między diagramami największym i najmniejszym nie jest tak łatwo czytelne. Diagramy objętościowe są dogodne do prezentacji danych o dużej rozpiętości. Jednakże wizualna ocena diagramów powierzchniowych, a tym bardziej objętościowych, jest dość trudna – wartości przedstawione takimi diagramami wydają się mniejsze niż są w rzeczywistości Różne rodzaje diagramów prezentujących jednakowe wartości statystyczne: A – słupki, B – diagram powierzchniowy kwadratowy, C – diagram powierzchniowy kulisty, D – diagram sześcienny, E – diagram kulisty

Kształty diagramów Na mapach poglądowych, nie wymagających dużej precyzji, z powodzeniem stosowane są również znaki niegeometryczne, na przykład symboliczne, literowe czy obrazkowe

Kształty diagramów Czasem na mapach umieszczane są nie osobne diagramy, a wykresy obrazujące bardziej zaawansowane charakterystyki zjawisk: ich przebieg, wielkość, czas trwania, prawdopodobieństwa itp. Wykresy rejestrujące zmienność różnych wskaźników ilościowych, np. w czasie wykonuje się zwykle w kartezjańskim układzie współrzędnych lub w układzie biegunowym. W kartografii czasem ten typ prezentacji określa się jako osobna metoda wykresów lokalizowanych

Kształty diagramów Osobną grupę stanowią kartodiagramy liniowe, różniące się zarówno charakterem jednostek odniesienia, jak i sposobem przedstawienia rzeczywistego przebiegu prezentowanego zjawiska. W kartografii często ten typ prezentacji wyodrębnia się jako samodzielną metodę znaków ruchu

Lokalizacja diagramów Diagramy umieszczane są na mapie w konkretnym miejscu występowania opisywanego zjawiska (kartodiagramy punktowe) lub w środku obszaru, np. jednostki administracyjnej, do którego odnoszą się te dane (kartodiagramy powierzchniowe)

Skale wartości Kartodiagramy mogą ukazywać wielkość zjawisk zarówno wg zasady ciągłej skali wartości, jak i skokowej. Odpowiednio do użytej skali można też określać typ kartodiagramu: ciągły oraz skokowy Kartodiagram ciągły przedstawia charakterystyki liczbowe wszystkich elementów odniesienia wg ich indywidualnych wielkości. W efekcie na mapie żadna wielkość teoretycznie nie powtarza. Również wszystkie podziały wewnętrzne (w diagramach strukturalnych) odzwierciedlają indywidualne wartości statystyczne w poszczególnych miejscach na mapie.

Skale wartości Kartodiagram skokowy można uważać za generalizację kartodiagramu ciągłego, będącą wynikiem grupowania szeregu liczbowego. Zamiast wielu diagramów o różnej wielkości pojawi się ich na mapie tyle samo, ale o ograniczonym zróżnicowaniu wielkości. Notowania indywidualne zastąpione są kilkoma przedziałami klasowymi. Konsekwentnie podziały wewnętrzne diagramów również powinny wyrażać nie wartości procentowe, lecz ograniczoną liczbę prostych części figury, np. 1/2, 2/3, 1/4, 3/5. Im diagram jest mniejszy, tym jego wewnętrzny podział powinien być dokonany na mniej części.

Skale wartości Zarówno skala ciągła, jak i skokowa może być absolutną lub umowną. Przy absolutnej skali współmierność znaków jest ściśle proporcjonalna do ilościowej charakterystyki (wielkości) przedstawianych obiektów. Skala taka jest bardzo poglądowa, lecz niedogodna wówczas, gdy skrajne wartości kartowanych obiektów znacznie różnią się między sobą. W tym przypadku trzeba albo przyjąć dla większych obiektów zbyt duże znaki, albo dla małych zupełnie mikroskopijne.

Skale wartości Dlatego przy dużych różnicach skrajnych wartości kartowanych obiektów stosuje się umowną współmierność wg wybranego postępu wyrażającego ogólną tendencje zmian wielkości.

Typy kartodiagramów Kartodiagram prosty Kartodiagram prosty nie zależne od kształtu geometrycznego przedstawia jedno tylko zjawisko lub fakt, podając tylko położenie i wielkość zjawiska.

Typy kartodiagramów Kartodiagram prosty Należy w miarę możności tak dobrać wielkość diagramów, aby uniknąć wzajemnego ich nakładania się. Gdy jednak nie jest to możliwe, wtedy stosuje się zasadę, zgodnie z którą im mniejszy diagram, tym dokładniej powinien być pokazany w całości. Diagram największy może być skryty pod diagramami mniejszymi. Zawsze jednak każdy z diagramów musi mieć łatwo czytelny i mierzalny parametr, określający jego wielkość

Typy kartodiagramów Kartodiagram złożony Kartodiagram złożony przedstawia kilka zjawisk lub faktów jednocześnie. Każde zjawisko jest wtedy przedstawione za pomocą innego rodzaju diagramu, np. jedno przez diagram kwadratowy, drugie – za pomocą diagramu kołowego, trzecie – heksagonu, albo też za pomocą takiego samego diagramu, lecz o innym kolorze lub deseniu.

Typy kartodiagramów Kartodiagram złożony Zwykle przedstawiany zespół zjawisk jest tak dobierany, aby miały one wszystkie jedną miarę wielkości, a więc wspólną legendę. Ten typ kartodiagramów złożonych nazywany jest kartodiagramem jednomiernikowym. Jednocześnie nie jest błędem stosowanie różnych miar dla poszczególnych zjawisk (kartodiagram wielomiernikowy).

Kartodiagram strukturalny Typy kartodiagramów Kartodiagram strukturalny Kartodiagram strukturalny Ukazuje jedynie różnice strukturalne reprezentowanych zjawisk Wszystkie diagramy są jednakowej wielkości. Czytelnik mapy może wówczas skoncentrować uwagę wyłącznie na układach strukturalnych i łatwiej odczytuje udział poszczególnych elementów

Typy kartodiagramów Kartodiagram strukturalny W przypadku, gdy jedna figura prezentuje 100% zjawiska, mamy wtedy do czynienia z kartodiagramem strukturalnym zwartym. Natomiast, gdy każda z oznaczonych jednostek jest określona przez swój udział w całości przedstawianego obszaru lub gdy elementy strukturalne przedstawione są przez odpowiednie zbiory diagramów można mówić o kartodiagramie strukturalnym rozdzielonym

Typy kartodiagramów Kartodiagram strukturalny Różne rodzaje diagramów strukturalnych. Każdy diagram prezentuje pewny ośrodek przemysłu o trzech gałęziach

Kartodiagram sumaryczny Typy kartodiagramów Kartodiagram sumaryczny Kartodiagram sumaryczny odpowiada takiemu zbiorowi diagramów umiejscowionych na mapie, z których każdy ukazuje globalną wielkość w mierze naturalnej oraz wewnętrzną strukturę. Są to więc diagramy przedstawiające zarówno ogólną masę (sumę) przedstawianego zjawiska, jak i poszczególne elementy składające się na tę sumę

Typy kartodiagramów Kartodiagram sumaryczny

Kartodiagramy porównawcze Typy kartodiagramów Kartodiagramy porównawcze Kartodiagramy porównawcze są to dwa nałożone na siebie diagramy, przy czym jeden z nich jest stałej wielkości i przedstawiony zwykle w postaci konturu. Drugi z diagramów jest zmienny zależnie od miejsca, w którym się znajduje. Kontur diagramu niezmiennego prezentuje zwykle średnią danego obszaru, wielkość optymalną, wielkość wyjściową bądź perspektywiczną. Pozwala to na prześledzenie w każdym miejscu odchyleń od jednej z wymienionych wyżej wartości

Kartodiagram dynamiczny Typy kartodiagramów Kartodiagram dynamiczny Kartodiagram dynamiczny Pokazuje zmienność wielkości zjawiska w czasie. Powstaje przez umieszczenie wykresów liniowych lub słupków w odpowiednich miejscach na mapie

Typy kartodiagramów Kartodiagram dynamiczny Przykłady nakładania diagramów

Typy kartodiagramów Kartodiagram liniowy W kartogramach liniowych istnieją dwa zasadnicze rodzaje prezentowania wartości zjawiska: w pierwszym rodzaju elementem odniesienia jest jedynie kierunek (kartodiagramy wektorowe) w drugim linia jest odbiciem rzeczywistego przebiegu prezentowanego zjawiska (kartodiagramy wstęgowe)

Typy kartodiagramów Kartodiagram liniowy wektorowy Kartogram wektorowy zasięgowy buduje się w ten sposób, że z danego ośrodka lub ośrodków kreśli się proste linie do innych ośrodków, z którymi istnieją określone związki. Pęk takich linii wskazuje na zasięg terytorialny tych związków. Dodatkowo każda z linii może być rozróżniana grubością, odpowiednio do natężenia zjawiska istniejącego na danym kierunku

Typy kartodiagramów Kartodiagram liniowy wektorowy Kartogram wektorowy potokowy obrazują wektory nie mające wspólnego punktu przyłożenia. Składa się ten kartodiagram z potoku lub pęku strzałek odpowiednio zlokalizowanych i skierowanych. Długości i grubości strzałek są odpowiednie do wyrażonej tymi cechami wartości zjawiska

prosty jednokierunkowy dwukierunkowy Typy kartodiagramów Kartodiagram liniowy wstęgowy Kartogramy wstęgowe zachowują w miarę wiernie przebieg linii, wzdłuż której przemieszcza się dane zjawisko. Wielkość liczbowa tego zjawiska jest odpowiednią grubością wstęgi. Prezentowane w ten sposób mogą być zarówno zjawiska pojedyncze oraz kilka zjawisk jednocześnie, jak też ich struktura wewnętrzna prosty jednokierunkowy dwukierunkowy złożony

Typy kartodiagramów Kartodiagram liniowy wstęgowy strukturalny porównawczy

Literatura Ratajski L., 1989: Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej. PPWK, Warszawa. Saliszczew K.A., 2002: Kartografia ogólna. PWN, Warszawa. Kraak M.-I., Ormeling F., 1998: Kartografia: Wizualizacja danych przestrzennych. PWN, Warszawa.