NUKAT – czy doszliśmy do ściany? Agnieszka Kasprzyk Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Centrum NUKAT 18 marca 2013, Warszawa

NUKAT rośnie od ponad 10 lat…

Skatalogowane pozycje… Od 0 do ponad 2,5 mln rekordów bibliograficznych (średnio 20 tys. miesięcznie) W tym podczas scalania w ramach projektu NUKAT – AUTOSTRADA INFORMACJI CYFROWEJ 200 tys. rekordów istniejących lokalnie przejęte automatycznie jako nowe i 90 tys. wprowadzone ręcznie jako nowe Niemal wszystkie typy zbiorów bibliotecznych (z wyjątkiem rękopisów i obiektów muzealnych) Jedyne dane bibliograficzne przejęte zbiorczo przed projektem AUTOSTRADA to opisy bibliograficzne z CKTCz. W projekcie AUTOSTRADA automatyczne scalanie tylko danych zawierających ISBNy

Centralna informacja o zbiorach… Od zera do ponad 8,5 mln symboli centralnej informacji o bibliotekach udostępniających skatalogowane pozycje (średnio 100 tys. miesięcznie) W tym podczas scalania w ramach projektu NUKAT – AUTOSTRADA INFORMACJI CYFROWEJ - ponad 1 mln 260 tys. symboli = równoznaczne z zamianą ponad 1 mln 260 tys. opisów w katalogach lokalnych na wersje z NUKAT-u wraz z uporządkowaniem związanych rekordów khw Na potrzeby użytkowników zamieniamy symbole na nazwy bibliotek. Nazwy te są linkami do kopii rekordów NUKAT w katalogach lokalnych. W ten sposób można szybko i w łatwy sposób sprawdzić dostępność danej pozycji w danej bibliotece.

CKHW… Wzrost z 700 tys. rekordów haseł wzorcowych opisu bibliograficznego oraz rekordów haseł wzorcowych i rozwiniętych JHP KABA do prawie 3 mln w ciągu 10 lat Udostępniamy także pełną kopię JHPBN oraz kopie rekordów MeSH dla haseł przedmiotowych MeSH zastosowanych w rekordach bibliograficznych NUKAT Centralna Kartoteka Haseł Wzorcowych tworzona przez 10 lat poprzedzających uruchomienie NUKATu, została włączona do bazy katalogu centralnego wraz z jego uruchomieniem.

Biblioteki NUKAT… Do współtworzenia NUKAT-u w roku 2002 przystąpiły biblioteki budujące wcześniej CKHW Brak szczegółowych danych o liczbie bibliotek niewspółpracujących z katalogiem centralnym, ale korzystających z danych NUKAT w sposób pośredni, nierejestrowany (przez KaRO, schowek na stronie www NUKAT, bazę WorldCat, katalogi bibliotek współpracujących z NUKAT-em) Ponad 4-krotny wzrost liczby bibliotek współtworzących NUKAT z 27 bibliotek w roku 2002 do 120 w roku 2012

Usprawnienia współpracy… Liczne usprawnienia mechanizmu współkatalogowania (automatyzacja procesów wprowadzania, kontroli, dystrybuowania i melioracji danych) - przy niezmienionym stanie osobowym Centrum NUKAT i zwiększającej się liczbie wprowadzanych danych (z średnio 10 tys. rek. bib i 10 tys. rek. khw na miesiąc w roku 2002 do 20 tys. rek. bib. i 20 tys. rek. khw na miesiąc w roku 2012)

Jakość sprzętu i oprogramowania… Utrzymanie na satysfakcjonującym poziomie technicznym platformy sprzętowo-softwarowej katalogu NUKAT dzięki: grantowi Fundacji Mellona dofinansowaniu z projektu AUTOSTRADA stosunkowo niedawno ustabilizowanemu funduszowi SPUB

Projekty międzynarodowe… udostępnianie danych bibliograficznych z NUKAT do wyszukiwania przez Google (Google Books oraz Google Scholar) udostępnianie rekordów khw do wykorzystania w systemie wirtualnej międzynarodowej kartoteki haseł wzorcowych VIAF udostępnianie rekordów bibliograficznych do wykorzystania w największym katalogu centralnym świata WorldCat Większa widzialność i rozpoznawalność danych z polskich bibliotek

Projekty krajowe… automatyczne i półautomatyczne scalanie danych bibliograficznych z katalogów lokalnych z bazą NUKAT w ramach projektu NUKAT - Autostrada Informacji Cyfrowej rozbudowa CKHW o rekordy khw dla nazw wydawców i zastosowanie tych haseł w opisach zasobów bibliotek w ramach projektu SYNAT tworzenie statystyki publikacji zagranicznych w zbiorach bibliotek współpracujących z NUKAT na zamówienie Stowarzyszenia Autorów i Wydawców "Polska Książka" Scalanie w projekcie AUTOSTRADA - data wydania, tytuł, ISBN Od 40 do 75% scalonych danych lokalnych Wykaz dla SAiW „Polska Książka” na potrzeby szacowania opłat repartycyjnych dla wydawców zagranicznych

Więcej niż baza danych… To sztab zawodowców (bibliotekarze, informatycy, administratorzy bazy) i wypracowane przez nich narzędzia i procedury, standardy i spójność danych To użytkownicy katalogu centralnego, wciąż nie do końca nam znani, bez których nawet najbardziej wartościowe dane są martwe To efekt dobrze zorganizowanej współpracy, sukces koncepcyjny i organizacyjny, którego nie wolno zaprzepaścić

Rozwój – tak, ale… Rozwój jest zauważalny, ale czy spełnia nasze oczekiwania? I jakie właściwie są nasze oczekiwania? Lub raczej oczekiwania użytkowników katalogu centralnego?

Wielcy nieobecni… Dlaczego NUKAT jest budowany tylko przez 1/10 uprawnionych bibliotek? Są to ostrożne szacunki na podstawie danych z BN, prawdopodobnie jest to nawet mniej niż 1/10. brak świadomości? brak woli? brak zachęty ze strony bibliotek już współpracujących? brak możliwości technicznych? Biblioteka Narodowa, Centralna Biblioteka Wojskowa, Główna Biblioteka Lekarska, Biblioteka Śląska, Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego, Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego, Biblioteki Politechnik, Biblioteki PAN, Wojewódzkie Biblioteki Publiczne…

Aż czy zaledwie… Czy w NUKAT jest aż 2,5 mln czy zaledwie 2,5 mln rek. bib.? Dlaczego biblioteki nie prowadzą aktywniejszej retrokonwersji? Użytkowników mocno rozczarowuje niekompletność bazy Skanowanie katalogów kartkowych to tylko częściowe udogodnienie w dostępie do danych bibliograficznych Dane bibliograficzne w Polsce wciąż są rozproszone pomiędzy katalog centralny, katalogi lokalne i katalogi kartkowe - sytuację poprawiło tylko nieznacznie scalenie części danych lokalnych z wybranych katalogów z bazą NUKAT w ramach projektu AUTOSTRADA. Nie podjęto dotąd próby oszacowania liczby danych wymagających scalenia, a ujętych jedynie w katalogach kartkowych.

Informacja to nie wszystko… Dlaczego nie podejmujemy prób zbudowania na bazie katalogu NUKAT tego, co oczywiste - centralnego systemu wypożyczeń międzybibliotecznych? W przypadku publikacji papierowych to logiczne i funkcjonalne przedłużenie informacji o bibliotekach udostępniających te publikacje. Nawet w przypadku całkowitego zarzucenia wydawnictw papierowych na korzyść elektronicznych pozostaje olbrzymia liczba już istniejących zbiorów bibliotecznych, które nieprędko zostaną zdigitalizowane, a ich digitalizacja i tak nie rozwiąże potrzeby dotarcia do informacji o nich (wydobycie sensownych danych bibliograficznych z treści publikacji to olbrzymia praca dodatkowa).

Omfalos czy węzeł w sieci… Użytkownicy informacji chętniej korzystają z narzędzi i źródeł kompleksowych, a nie wybiórczych NUKAT nie zapewnia informacji na poziomie wydawnictw niesamoistnych (artykułów, rozdziałów w pracach zbiorowych) ani - w dużej mierze - informacji o zbiorach bibliotecznych dostępnych online. Informacje te są jednak dostępne z innych źródeł Konieczne jest zintensyfikowanie prac takich, jak te prowadzone przez FBC, nad zintegrowaniem katalogu centralnego z pokrewnymi źródłami danych (bibliografiami zawartości, bazami czasopism elektronicznych, bibliotekami cyfrowymi)

Dwa grzyby w barszcz… Dlaczego zgadzamy się na nieekonomiczne, równoległe do działania bazy NUKAT tworzenie przez Bibliotekę Narodową katalogów centralnych oraz drugiej kartoteki haseł wzorcowych? Propozycja współpracy w tym zakresie złożona BN przez Centrum NUKAT pozostaje wciąż bez praktycznych wdrożeń, a nawet rozmów i prac merytorycznych z powodu braku odzewu ze strony BN. Zaś zgodnie z informacją na stronie www książnicy narodowej katalogi centralne książek i czasopism zagranicznych oraz czasopism polskich w zbiorach bibliotek polskich są nadal na bieżąco aktualizowane. Tymczasem z punktu widzenia użytkownika najekonomiczniej byłoby doprowadzić do integracji tych danych (zarówno khw, jak i opisów) oraz kontynuowania ich tworzenia tylko w jednej bazie centralnej. Dlaczego bibliotekarskie ciała opiniotwórcze milczą w tej sprawie?

Dane do recyklingu… Dlaczego dane z NUKAT nie są szeroko wykorzystywane w środowisku pozabibliotecznym? Co pewien czas z Centrum NUKAT kontaktują się kolejne firmy bądź instytucje, które rozważają różnorakie wykorzystanie danych bibliograficznych z katalogu centralnego, jednak do tej pory współpraca w tym zakresie jest nikła brak świadomości? brak możliwości technicznych? brak jasnych zasad udostępniania danych? Ekspertyza w zakresie możliwości odpłatnego udostępniania danych z NUKAT zamówiona przez Centrum NUKAT w ramach projektu SYNAT powinna choćby częściowo rozwiać te wątpliwości - oczekujemy na jej opublikowanie.

Cukierek bez papierka… Dlaczego dane w katalogu centralnym są tak słabo "wzbogacone" ? Użytkownik może trafić co najwyżej na skan okładki lub sporadycznie na link do wersji online. - brak możliwości technicznych? - brak jednolitego, łatwo dostępnego źródła wartości tego typu? - brak chęci i/lub czasu opracowujących wydawnictwa? Czy jest możliwa współpraca pod tym kątem pomiędzy wydawnictwami, księgarniami i bibliotekami? Czy da się wykorzystać rodzący się tu pomysł na mariaż nauki z biznesem - znane są firmy dostarczające tego typu "dane dodatkowe" (Syndetics, Bowker, Nielsen), są to jednak firmy zagraniczne, które nie dysponują obecnie wartością dodaną dla publikacji polskich.

Na drugim końcu kabla… Ile właściwie użytkownicy bibliotek wiedzą o katalogu centralnym, jego zastosowaniu i swoich możliwościach wpływania na rozwój tej bazy? Ile my wiemy o użytkownikach NUKAT-u? Ilu ich jest, skąd się wywodzą, co im odpowiada, co przeszkadza, czego brak doskwiera im najbardziej? Zasadne jest przeprowadzenie badań w tym zakresie i poszerzenie w odpowiedni sposób świadomości użytkowników. Profesjonalne badania tego typu powinna przeprowadzić specjalizująca się w nich instytucja/firma.

Wycisnąć więcej… Kiełkuje także pytanie, czy dla bibliotek NUKAT to tylko opisy i rekordy khw? Do czego jeszcze może przydać się katalog centralny (analiza zbiorów, gromadzenie, zarządzanie zbiorami)? Mamy sygnały, że można bazę NUKAT wykorzystywać do monitorowania kompletności egzemplarza obowiązkowego. Niewątpliwie nawiązanie szerszej współpracy z wydawcami przyniosłoby korzyści obu stronom (eo, CIP i baza nowości wydawniczych), jednak współpraca ta musi być wspierana i animowana przez odpowiednie ciała. Zaznacza się tu wyraźnie brak udziału książnicy narodowej.

Stanąć na ramionach olbrzymów… Inicjatywy takie jak NUKAT, aby być efektywne, muszą stać na ramionach olbrzymów – bez ich wsparcia będziemy dreptać w kółko. Wołamy o większe zainteresowanie i wsparcie ze strony Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencji Dyrektorów Bibliotek Akademickich Szkół Polskich, Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych, Biblioteki Narodowej, Krajowej Rady Bibliotecznej, Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, instytutów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Polskiej Akademii Nauk, Fundacji Nauki Polskiej, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Narodowego Centrum Nauki…

Czy stoimy przed ścianą? Czy zatem doszliśmy już do ściany? Jeszcze nie, ale, jak pokazują to poprzednie slajdy, zbliżamy się do niej w dość niebezpieczny sposób. Pora poszukać w niej drzwi lub zastanowić się, w którym miejscu je zamontować

Śmiało podążać tam… Wskazane byłoby opracowanie strategii rozwoju katalogu centralnego na następne lata z uwzględnieniem wszystkich wspomnianych powyżej osiągnięć i zagrożeń. Strategia ta winna być elementem szerszej strategii budowania krajowego systemu informacji jako zaplecza dla edukacji, nauki i kultury. Nie powinna to być jednak wyłącznie inicjatywa Centrum NUKAT. Katalog centralny należy postrzegać jako wspólne przedsięwzięcie środowiska bibliotekarskiego, które angażuje się w jego rozwój i przyszłość zamiast dostrzegać w nim jedynie magazyn gotowych rekordów. Jak się ma 21 wiek i nasze uczestnictwo w UE i społeczeństwie informacyjnym do tego, że wciąż istnieją w Polsce biblioteki jednostek naukowych, w których nie ma dostępnych online komputerowych katalogów ich zbiorów, że funkcjonują u nas jednostki naukowe lub badawcze, które w ogóle nie uważają za słuszne i potrzebne dysponować zapleczem informacyjnym zwanym tradycyjnie biblioteką?

Aby dotrzeć do celu… Niewątpliwie o powodzeniu takiej akcji zadecyduje zaangażowanie wszystkich zainteresowanych, zrozumienie celowości i możliwości rozwijania oraz zastosowania tego typu bazy oraz konsekwentna współpraca nad wypracowaniem skutecznej strategii, także tej ogólnej Czy możemy być pewni, że zmierzamy ku systemowi informacji o wysokiej jakości, informacji zintegrowanej, uporządkowanej , ponadresortowej (POL-on, Wirtualna Biblioteka Nauki, SYNAT)? Warto też wykorzystać doświadczenia zebrane przez innych (OCLC, DBC, Rero…) Konieczne jest też zweryfikowanie poprawności kursu, który obierzemy, przez odbiorców końcowych oferowanych przez nas zasobów

Czy warto? Krąży opinia, że nie warto, bo już „za chwilę” „wszystko będzie dostępne online” Odpowiadam: - po pierwsze, jak długa jest ta chwila? - po drugie, skąd ta pewność, że wszystko? - po trzecie, w jakim zakresie będzie dostępne online? - po czwarte, ale tak naprawdę po pierwsze – zależy, czym stanie się katalog centralny „za chwilę” dzięki nam…

nukat@uw.edu.pl – zapraszamy do dyskusji i współpracy Agnieszka Kasprzyk Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Centrum NUKAT