Zajęcia 2 Wstęp do filozofii nauki Metodologia ekonomii Zajęcia 2 Wstęp do filozofii nauki Dominika Milczarek

Ewolucja metod wyjaśniania Indukcyjna koncepcja nauki (XIX w.); Standardowy pogląd na teorie –pozytywizm logiczny (pocz. XX w.) Hipotetyczno-dedukcyjny model wyjaśniania naukowego; Obalenie poglądu standardowego w latach 60-tych - podejście Poppera, Polanyi’ego, Kuhna, Lakatosa, Feyerabenda. Indukcyjna koncepcja nauki Stuart Mill Pozytywizm logiczny 1920-1950 - Koło Wiedeńskie Pozytywizm logiczny – kierunek filozoficzny XIX i XX w. Pojmujący naukę jako badanie faktów oparte na metodach nauk przyrodniczych, głoszący hasła usunięcia z myślenia naukowego wszelkiej metafizyki, wskazywał na społeczne uwarunkowanie i konsekwencje nauki.

Model hipotetyczno-dedukcyjny Wszystkie wyjaśnienia naukowe mają wspólną strukturę logiczną. Zawierają: explanans: prawo uniwersalne i warunki początkowe (graniczne); explanandum. Model używa tylko reguł logiki dedukcji. Prawa uniwersalne są hipotezami (a nie wynikiem indukcji). Nazywana przez krytyków: Model wyjaśnienia przez odwołanie się do prawa wyższego rzędu. Explanans – zbiór przesłanek, z którego przy pomocy reguł logiki dedukcyjnej wyprowadzane jest explanandum – twierdzenie odnoszące się do pewnego zdarzenia. Przykład prawa uniwersalnego: za każdym razem gdy zachodzą zjawiska typu A, zachodzą jednocześnie zjawiska typu B. Artykuł Crala Hempela i Petera Oppenheima (1965) Dedukcja – wyprowadzanie sądów szczegółowych z sądów ogólnych. Logika dedukcyjna to wyprowadzanie pewnych zdań z określonych innych zdań.

Model hipotetyczno-dedukcyjny Teza o symetrii – istnieje doskonała symetria logiczna pomiędzy naturą wyjaśnienia i naturą prognozy. Wyjaśnienie jest późniejsze w stosunku do zjawisk a prognoza wcześniejsza. Krytyka: model hipotetyczno-dedukcyjny wyklucza wielką część tego co można uważać za naukę. W przypadku wyjaśnienia wychodzimy od wyjaśnianego zjawiska i znajdujemy co najmniej jedno prawo uniwersalne, które wraz z zespołem warunków początkowych, jest logiczną przesłanką jego stwierdzenia. W przypadku prognozy punkt wyjścia stanowi prawo uniwersalne i zespół warunków początkowych. W oparciu o nie wyprowadzamy logiczne stwierdzenie odnoszące się do nieznanego zjawiska. Prognoza stosowana jest głównie by stwierdzić czy fakty potwierdzają dane prawo. Wyjaśnienie jest „retrospektywną prognozą”. Krytyka: prognoza nie musi zakładać istnienia wyjaśnienia (wystarczy zwykła korelacja). Przykład – teoria grawitacji Newtona Wyjaśnienie nie musi pociągać za sobą prognozy. Przykład: teoria ewolucji Darwina, psychologia głębi Freuda, teoria samobójstwa Durkheima, wyjaśnienia historyczna. Krytyka normatywnej, preskrypcyjnej funkcji modelu. Blaug broni model wyjaśnienia naukowego przez odwołanie się do prawa wyższego rzędu: „jeśli rozumieniu nie towarzyszy zdolność do formułowania predykcji, powinniśmy spytać czy dzieje się tak dlatego, że nie jesteśmy w stanie zgromadzić wszystkich istotnych informacji o warunkach początkowych, jak ma to miejsce w przypadku ewolucji biologicznej, czy też jest tak, ponieważ oferowane wyjaśnienie w żaden sposób nie opiera się na ogólnym prawie, ani nawet na pewnego rodzaju luźnej generalizacji, tak jak ma to miejsce w przypadku tak wielu wyjaśnień historycznych.” (1995, s. 46).

Współczesne podejścia metodologiczne Według Marka Blauga (1995): Karl Popper - metodologia agresywna Charakter normatywny: jak powinna wyglądać właściwa praktyka naukowa Thomas Kuhn - metodologia defensywna Uzasadnianie rzeczywistej praktyki naukowej Imre Lakatos – kompromis Paul Feyerabend – łagodzenie agresywnych cech poppeperyzmu Karl Popper – (1902-?) przedstawiciel neopozytywizmu, w metodologii nauk wyróżniał dwa kierunki: indukcjonizm i antyindukcjonizm, którego był rzecznikiem. W metodologii nauk społecznych występuje przeciwko zasadzie historyzmu (zwłaszcza przeciwko historyzmowi marksistowskiemu, przecząc możliwości wykrywania prawidłowości rozwoju i kształtowania się struktury społeczeństw).

Idea falsyfikacjonizmu Wywodzi się od słowa „falsyfikacja” (z łac. falsum – fałsz) Dla teorii naukowych nie należy szukać potwierdzenia (weryfikacji) lecz kontrprzypadków, mogących badanej teorii zaprzeczyć.

Idea falsyfikacjonizmu Przy użyciu danych obserwacyjnych nie można udowodnić prawdziwości teorii lub określić prawdopodobieństwo, że teoria jest prawdziwa. Można jedynie wykazać jej fałszywość. Przykład: „Nieczarny kruk został zaobserwowany w miejscu x i czasie t”.

Czym jest nauka? Falsyfikacjonista rozumie naukę jako zbiór hipotez, które stawia się na próbę po to, aby prawidłowo opisać lub wyjaśnić zachowanie pewnego aspektu świata.

Własności hipotez Hipoteza musi być falsyfikowalna Hipoteza jest falsyfikowalna, jeżeli istnieje logicznie możliwe zdanie lub zdania obserwacyjne, które są z nią niezgodne, to znaczy takie, które jeżeli okazałyby się prawdziwe, to mogłyby sfalsyfikować hipotezę. Przykład: „Deszcz nigdy nie pada w środy” „Pada albo nie pada”, „Może spotkać cię szczęście w zakładach sportowych”.

Własności hipotez Powinna informować o faktycznym sposobie zachowania się świata Własność ta wyklucza tym samym pewne sposoby zachowania świata, które są możliwe, ale faktycznie nie zachodzą Przykład: „Wszystkie planety poruszają się po elipsach wokół Słońca” Jest to przykład zdania naukowego, ponieważ mówi, że planety poruszają się po elipsach, a wyklucza, że poruszają się po orbitach.

Własności hipotez Sformułowana w sposób jasny i precyzyjny Jeżeli teoria jest sformułowana tak niejasno, że nie wiadomo, o czym informuje, wówczas wszelkie wyniki obserwacji i eksperymentów można uznać za zgodne z tą teorią i bronić jej przed falsyfikacją im bardziej falsyfikowalna jest teoria, tym jest lepsza.

Własności dobrej teorii Dobra teoria to taka, która: zawiera twierdzenia o świecie o bardzo dużym zasięgu, dzięki temu jest falsyfikowalna w wysokim stopniu i zarazem nie ulega falsyfikacji, ilekroć poddawana jest sprawdzaniu. Przykład: a) „Mars porusza się po elipsie wokół Słońca.” b) „Wszystkie planety poruszają się po elipsach wokół Słońca.”

Własności dobrej teorii Popper: „Falsyfikacjoniści wolą śmiały domysł mający na celu rozwiązanie pewnego interesującego problemu, nawet (i zwłaszcza) wtedy, gdy okazuje się on fałszywy, niż jakąkolwiek listę prawdziwych, ale nieistotnych banałów… w ten sposób zyskujemy możliwość uczenia się na własnych błędach oraz dowiadujemy się wiele o prawdzie i zbliżamy do niej.”

Podnoszenie stopnia falsyfikowalności oraz modyfikacje ad hoc AD HOC - nie akceptowalne przez falsyfikacjonistów, Dołączenie dodatkowego postulatu lub zmiana już istniejących, która nie posiada żadnych sprawdzalnych konsekwencji. Rezultatem takiej modyfikacji jest zmniejszenie poziomu falsyfikowalności. Nie-AD HOC – akceptowalne modyfikacje, prowadzą do nowych sprawdzianów oraz zwiększają poziom falsyfikowalnosci hipotezy. Przykład: „Chleb jest pożywny” Chleb, z wyjątkiem wypieku z francuskiej wioski, jest pożywny. Wszelki chleb jest pożywny, z wyjątkiem chleba wypieczonego z pszenicy, która jest zanieczyszczona określonym rodzajem grzyba.

Falsyfikacjonizm i postęp Nauka wychodzi od problemów związanych z wyjaśnianiem zachowania pewnych aspektów świata Przykład: Dlaczego nietoperze potrafią latać w ciemnościach, skoro mają bardzo małe i słabe oczy? Postęp naukowy to przechodzenie od problemów do hipotez, następnie do ich krytyki, ich falsyfikacji i do nowych problemów. Nauka rozwija się dzięki stawianiu śmiałych, nowatorskich hipotez np. teoria Kopernika w XVI w.

Falsyfikacjonizm i postęp Nauka rozwija się metodą prób i błędów, metodą hipotez i ich obaleń. Nowa hipoteza powinna być falsyfikowalna w stopniu większym niż ta, którą miałaby zastąpić (wyrafinowany falsyfikacjonizm). W miarę postępu nauki, teorie posiadają coraz większa zawartość informacyjną. Oznaką znaczącego postępu naukowego jest zarówno falsyfikacja ostrożnej hipotezy jak i potwierdzenie śmiałej hipotezy.

Krytyka falsyfikacjonizmu Wszelkie teorie są akceptowalne tymczasowo, natomiast odrzucenie teorii jest ostateczne. Teoria naukowa składa się z zespołu zdań uniwersalnych, co utrudnia jej sprawdzalność. Teza Duhema – Quine’a: Żadna pojedyncza hipoteza naukowa nie może zostać sfalsyfikowana w niezbity sposób, ponieważ testowi poddawany jest zawsze cały explanans, konkretna hipoteza z w powiązaniu z twierdzeniami pomocniczymi.

Krytyka falsyfikacjonizmu Zdania obserwacyjne są zależne od teorii i mogą być błędne. zdania obserwacyjne, dające podstawę dla falsyfikacji, mogą okazać się fałszywe w świetle późniejszych zdobyczy naukowych.

Co jest a co nie jest nauką Nauka różni się od nie-nauki: zastosowaniem metody indukcji Indukcyjna koncepcja nauki (ale problem indukcji) dzięki sfalsyfikowaniu przez obserwacje empiryczne Podejście Poppera: tym co dzieli naukę od nie-nauki jest falsyfikowalność oraz metodologiczne reguły, które zakazują dokonywania zabiegów ochronnych.

Ważne pojęcia Falsyfikacjonizm Indukcjonizm Kryterium demarkacji Poppera Teza Duhema-Quine’a Zabiegi ochronne (modyfikacje ad-hoc) Indukcjonizm Problem indukcji Dedukcja Model hipotetyczno-dedukcyjny Explanans i explanandum Teza o symetrii