Ekonomia Pozytywna a Ekonomia Normatywna Piotr Omelczuk Na podstawie: M. Blaug, Metodologa ekonomii, PWN 1995; rozdz.5.

Agenda Cel prezentacji Podstawowe rozróżnienie na ekonomię pozytywną i normatywną Ekonomia pozytywna i normatywna w świetle różnych poglądów Podsumowanie

Cel prezentacji Krótki przegląd definicji ekonomii pozytywnej i normatywnej próba wyznaczenia jednoznacznej granicy pomiędzy ekonomią pozytywną a normatywną

Ekonomia Pozytywna a Normatywna Ekonomia pozytywna zajmuje się faktami a ekonomia normatywna – wartościami ( rozróżnienie wywodzi się z prac W.Seniora i J.S.Milla – XIX w.); ekonomia pozytywna - niesporne fakty i wartości ekonomia normatywna - wartości pozostające przedmiotem sporów. Ekonomia normatywna – problemy z zakresu polityki gospodarczej, w przypadku których o wartościach i celach nie można powiedzieć nic ponad to co mówią politycy.

Gilotyna Hume’a Ścisłe rozróżnienie pomiędzy pojęciem faktu a pojęciem wartości Opinia „jest” – prawdziwa; fałszywa Opinia „należy” – akceptacja; brak akceptacji Nie da się wyprowadzić logicznie „należy” z „jest” Autor „Traktatu o naturze ludzkiej” już w XVIII w. - sformułował twierdzenie – czysto opisowe zdania („fakty”) mogą być jedynie implikacją dla innych zdań opisowych („faktów”). Wyraźnie granicę pomiędzy światem faktów a światem wartości zaciera problem klasyfikacji na opinie typu „jest i opinie typu „należy”. Opinia typu „jest” – jednoznaczne stwierdzenie o stanie świata (możemy odwołać się do sprawdzalnych metod w celu odkrycia czy jest ona prawdziwa czy fałszywa). Opinia typu „należy” – wyrażą ocenę stanu świata (możemy przekonać się do jej zaakceptowania). Blaug wyraźnie zaznacza, że jedną z metod sprawdzenia opinii może być referendum polityczne, które możemy zastosować zarówno do twierdzeń normatywnych i pozytywnych. Ostatecznie opisowa opinia typu „jest” uznaliśmy za prawdziwą ponieważ uzgodniliśmy między sobą, że będziemy przestrzegać pewnych reguł. Blaug wyraźnie sprzeciwia się twierdzeniu Hume’a – daje do zrozumienia, że akceptacja lub odrzucenie opinii typu „jest” nie jest procesem zasadniczo odmienny od akceptacji lub odrzuceniu opinii typu „należy”. Brak wyraźniej granicy pomiędzy opinią typu jest a opinią typu „należy”. Twierdzi, że opinia typu „jest” uważane za prawdziwe opiera się określonym porozumieniu społecznym, zgodnie z którym powinniśmy uznać ich prawdziwość. W obronie gilotyny Hume’a Ernest Nagel powraca do problemu klasyfikacji opinii na opinie typu „jest” i opinie typu „należy”. Wyodrębnia sądy wartościujące oceniające i charakteryzujące. Rozróżnienie pomiędzy ekonomią pozytywną a ekonomią normatywną pokrywa się z rozróżnieniem pomiędzy niespornymi faktami i wartościami, a wartościami będących podmiotem sporów – 30 lata nowa ekonomia dobrobytu.

Sądy charakteryzujące i oceniające (E.Nagel) (tzn. sądy metodologiczne) Wybór przedmiot badania metoda badawczej kryteria oceny Oceniające (tzn. sądy normatywne) Ocena Zachowań ludzkich Stanów społeczństwa będących wynikiem tych zachowań Hume – nie klasyfikuje opinii ze względu na metodę ich weryfikacji. Takie podejście przy klasyfikacji proponuje Ernest Nagel (1961). Istnieją metody uzgadniania różnych metodologicznych sądów wartościujących. Nie ma natomiast żadnych tego rodzaju metod uzgadniania rozmaitych normatywnych sądów wartościujących (innych niż polityczne). Istnieją od dawna znane i dobrze wypróbowane metody uzgadniania różniących się od siebie metodologicznych sądów wartościujących. Jedyne metody uzgadniania rozmaitych normatywnych sądów wartościujących to wybory polityczne. Wracając do gilotyny Hume’a (przy klasyfikacji opinii powstałe na skutek sądów charakteryzujących i oceniających), nawet jeśli przyjmiemy, że z sądów typu „należy” nie da się wyprowadzić sądów typu „jest” i odwrotnie, nie da się zaprzeczyć, że sądy typu „należy” powstają pod wpływem sądów typu „jest” i że nasze wartości zależą od całych grup przekonań o charakterze rzeczowym. Kra śmierci jest zawsze złem. Zakładamy pewne alternatywne okoliczności rzeczowe (np. kara śmierci odstrasza potencjalnych morderców) i pytamy, czy w przypadku zaistnienia tych okoliczności jesteśmy w stanie porzucić swój pogląd. W związku z takim podejściem należy uzupełnić Nauka nie jest w stanie funkcjonować bez ocen metodologicznych; wolna od normatywnych sądów wartościujących

Sądy „czyste” i „nieczyste” (A.Sen) (tzn. sąd bazowy) Obowiązuje we wszystkich możliwych do wyobrażenia warunkach Nieczyste (tzn. sąd niebazowy) NIE obowiązuje we wszystkich możliwych warunkach Krańcowy przypadek wyczerpania możliwości do analizy i dyskusji związany jest z ostatecznym ustaleniem treści czystych sądów wartościujących. Większość sądów wartościujących wypowiedzianych w kwestiach społecznych to sądy nieczyste, tym samym doskonale nadające się do wywarcia wpływu na wartości przy pomocy przekonania opowiadających się za nimi stron, że fakty wyglądają inaczej, niż to im się wydaje. Gdy ostatecznie ustalona zostanie treść czystych sądów wartościujących, wyczerpane zostaną możliwości analizy i dyskusji.

Sądy wartościujące w naukach społecznych Podejście radykalne: wszystkie twierdzenia o zjawiskach społecznych są przesycone wartościami; Wolność nauki społecznej od wartości – Max Weber Możliwość istnienia wolnych od wartości nauk społecznych Status logiczny opinii typu „jest”  status logiczny opinii typu „należy” Sądy metodologiczne  sądów normatywnych Akty wartościowania mogą być analizowane w sposób racjonalny Doktryna wolnej od wartości nauki społecznej: Sądy metodologiczne, które są pomocne przy osiąganiu porozumienia co do wypowiedzi typu „jest”, na wiele istotnych sposobów różnią się od sądów stosowanych w celu osiągnięcia zgody, co do normatywnych sądów wartościujących. Weber dyskusje o wartościach mogą przyjmować formę: Analizowania wewnętrznej spójności zbioru wartości będących przesłankami Dedukowania konsekwencji tych będących przesłankami wartości o konkretnych okolicznościach praktycznych, do których zostały odniesione ustalania rzeczowych konsekwencji alternatywnych sposobów realizacji sądów normatywnych

Krytyka wolności od wartości? R.Heilbroner - „Nie wierzę, że celem ekonomistów powinno być uwolnienie analizy od wszelkich wartości” G.Myrdal – uznaje niemal wszystko, co nie jest danymi statystycznymi za sąd wartościujący  §          R.L.HEILBRONER uważa, że wszelkie działanie ludzkie ma charakter celowy i świadomy; bez określenia założeń (przez badacza) dotyczących tego działania nie możemy wyciągnąć żadnych wniosków społecznych (stanowisko bliskie metodologicznemu indywidualizmowi). Pisze: „Nie sądzę, by ekonomiści mieli dążyć do analizy wolnej od wartości” i jednocześnie stwierdza, że ekonomiści nie mają prawa stosować wyników swoich badań bez dostarczenia dowodów na poparcie głoszonych tez. Przykład ataku na zasadę Wertfreiheit - Robert Heilbroner – odrzucenie metodologicznego monizmu – działania ludzkie odznaczają się intencją i świadomą celowością. Przykład – teoria handlu międzynarodowego w obliczu faktu, że handel nie stał się źródłem korzyści dla krajów biedniejszych. Heilbroner – termin sądy wartościujące – wszelkie niemożliwe do sprawdzenia metafizyczne twierdzenia , wywierające wpływ na obraz świata ekonomisty (i tworzące twardy rdzeń). (Blaug - Sądy wartościujące mogą być niemożliwe do sprawdzenia lecz nie wszystkie niemożliwe do sprawdzenia sądy są sądami wartościującymi. Czysto opisowe twierdzenia, a nawet definicje terminów, mogą być równie perswazyjne jak właściwe sądy wartościujące. Zamieszanie – skłonność do utożsamiania sądów wartościujących z wypowiedziami o charakterze ideologicznym) §          G.MYRDAL uznaje, że „etosem nauk społecznych jest poszukiwanie obiektywnej prawdy”. Jego zdaniem wartościowanie w naukach społecznych występuje zawsze, a obiektywność można uzyskać wskazując owe wartościowanie w teorii. G. Myrdal twierdzi, że uczony przystępuje do badań z pewną wizją ładu. „Teoria musi być zawsze a priori w stosunku do faktów (…) pytania muszą być zadane zanim uzyskamy odpowiedź”. .............Przejście z pojęcia ek normatywnje i pozytywnej do ekonomii dobrobytu na podstawie Optimum Pareta.........................................

Ekonomia dobrobytu – jako teoria normatywna Pozytywna i normatywna postać twierdzenia Optimum Pareta Doskonała konkurencja prowadzi do kolektywnego zadowolenia społecznego J.Hicks, N.Kaldor – testy kompensacji –  dobrobytu – polepszyć sytuację jednej osoby z jej własnego punktu widzenia nie pogarszając przy tym położenia innej osoby Optimum Pareta – doskonała konkurencja prowadzi do maksymalizacji kolektywnego zadowolenia ekonomicznego, że żadna realokacja zasobów rozdzielonych mechanizmem wolnej konkurencji nie byłaby w stanie polepszyć czyjegokolwiek położenia bez jednoczesnego pogarszania sytuacji conajmniej jednej osoby. Pareto traktował to twierdzenie jako całkowicie niezależne od wszelkich sądów etycznych i wartościujących. Pareto zawsze się upierał, że – sama w sobie – ekonomia czysta nie jest w stanie rozwiązać żadnego konkretnego problemu. Kolektywne zadowolenie ekonomiczne – część bardziej ogólnego zadowolenia społecznego. l.30 XX w. John Hicks , Nicholas Kaldor – zaproponowali testy kompensacji – decyzja, że część zysku w sensie Pareto ma zostać wypłacona jako rekompensata dla ofiary przemian ekonomicznych jest równoznaczna z odwołaniem się do pewnego sądu wartościującego. Zdefiniowali wzrost dobrobytu ekonomicznego, jako każdą taką zmianę, która mogłaby polepszyć sytuację jakiejś osoby z jej własnego punktu widzenia, nie pogarszając przy tym położenia kogoś innego.

Ekonomia dobrobytu – jako teoria pozytywna Założenia optimum Pareto: Suwerenność konsumnta Brak paternalizmu Jednomyślność Suwerenność konsumenta; jedynie określone przez każdego samodzielnie preferencje mogą być traktowane jako preferencje indywidualne (jednostka wie lepiej co jej odpowiada) Hennipman – preferencje indywidualne traktowane są jako dane 2) Brak paternalizmu – dobrobyt społeczny obejmuje dobrobyt wszystkich pojedynczych członków społeczeństwa Hennipman – odrzucenie tezy o istnieniu niezależnych interesów (takich jak interes „Państwa”) 3) Jednomyślność – tylko jednomyślnie zaakceptowane realokacje traktować można jako pwodoujące wzrost dobrobytu społecznego Hennipman – jest to jedynie inne sformułowanie zasady optimum Pareta; Dla Hennipmana oraz Archibalda podstawowym celem ekonomii normatywnej jest formułowanie zaleceń dotyczących polityki ekonomicznej, a przydatność optimum Pareta w tym kontekście jest bardzo skromna. Pozwala jedynie na dokonywanie częściowej klasyfikacji alternatywnych stanów społecznych (jest statyczne i

Ekonomia dobrobytu – jako teoria pozytywna – c.d. P. Hennipmann, G.C. Archibald – ekonomia dobrobytu – odnosi się do relacji pomiędzy danymi celami i pozostającymi do dyspozycji środkami; Twierdzenie o „niewidzialnej ręce” Jeśli twierdzenie „o niewidzialnej ręce” jest twierdzeniem ekonomii pozytywnej, to można je sfalsyfikować empirycznie, ponieważ ekonomia pozytywna jest tą częścią ekonomii, do której należą wszystkie falsyfikowalne hipotezy ekonomiczne. Przykład: obniżenie ceny dobra Giffena zwiększa możliwości wyboru konsumenta, a zatem kupuje go mniej niż więcej. Uwalnia w ten sposób zasoby i umożliwia rozszerzenie pola wyborów dostępnego dla pozostałych konsumentów dóbr normalnych.

Podsumowanie Brak wyraźnej granicy pomiędzy ekonomią pozytywną a normatywną Łączenie ekonomii pozytywnej i normatywnej daje najlepszy obraz rzeczywistości Wzajemne oddziaływanie faktów i wartości napędza pracę naukową Do ostępu w nauce dochodzi tylko wtedy, kiedy dążymy do maksymalizowania znaczenia faktów i minimalizowania znaczenia wartości. Jeśli ekonomia ma posuwać się do przodu, absolutnym priorytetem ekonomistów musi stać się tworzenie i testowanie falsyfikowalnych teorii ekonomicznych.