Indukcjonizm Indukcjonizm – w nauce, prąd myślowy podkreślający znaczenie indukcji logicznej, czyli wywodzenia ogólnych praw natury z jednostkowych spostrzeżeń, obserwacji i eksperymentów. XVII w. Galileusz, Newton Przyjmowanie faktów i budowanie na nich teorii Naiwna indukcjonistyczna teoria nauki - Przykłady nie są skomplikowane wręcz skrajne aby łatwiej zrozumieć istotę tej teorii oraz poddać ją krytyce

Indukcjonizm naiwny Zdania szczegółówe Zdania ogólne O północy 1 stycznia 1975 roku Mars pojawił się w pewnym punkcie nieba Papierek lakmusowy przybrał barwę po zanurzeniu go w płynie Zdania ogólne Planety poruszają się po elipsach wokół Słońca Lakmus zanurzony w kwasie barwi się na czerwono Szczegółowe – prawdziwość takich zdań można ustalić drogą obserwacji. Odnoszą się do pojedynczych zjawisk lub stanów rzeczy w pewnym określonym miejscu i czasie Ogólne – stwierdzają coś o własnościach lub zachowaniu jakiegoś aspektu wszechświata

Rozumowanie indukcyjne Przy spełnieniu pewnych warunków można w uprawniony sposób dokonywać uogólnień ze skończonej ilości szczegółowych zdań obserwacyjnych i na ich podstawie budować prawa uniwersalne Ilość zdań obserwacyjnych składających się na podstawę danego uogólnienia musi być duża Obserwacje należy powtarzać w bardzo różnorodnych warunkach Żadne zdanie obserwacyjne nie może przeczyć wyprowadzonemu prawu ogólnemu Warunek a – konieczny – 1 kawałek metalu jak się rozszerza pod wpływem temperatury - nie oznacza, że wszystkie, pijany Australijczyk Warunek b – j.w – trzeba sprawdzić różne metale i różnych Australijczyków Warunek c – również konieczny

Rozumowanie dedukcyjne Fakty uzyskane dzięki obserwacji Prawa i teorie Przewidywania i wyjaśnienia Indukcja Dedukcja Tory kolejowe, zachód słońca

Logika dedukcyjna Wszystkie książki filozoficzne są nudne Ta książka jest książką filozoficzną Ta książka jest nudna Wiele książek filozoficznych jest nudnych Wszystkie koty mają pięć nóg Mam kota Mój kot ma 5 nóg Przykład 1 A i b przesłanki – c jest wnioskiem – jeśli a i b są prawdziwe to c musi być prawdziwe Przykład 2 Jw., ale C jest fałszywe. Uznanie a i b za true i C za false nie pociąga za sobą sprzeczności Przykład 3 Jeżeli a i b są prawdziwe, to c jest prawdziwe. Mimo, że a i c są fałszywe to rozumowanie jest poprawne

Logika i rozumowanie dedukcyjne Czysta woda zamarza w temperaturze 0°C Chłodnica mojego samochodu zawiera czystą wodę Jeżeli temperatura spadnie poniżej , woda w chłodnicy mojego samochodu zamarznie Prawa i Teorie Warunki początkowe Przewidywania i wyjaśnienia C jest dedukowane z wiedzy naukowej zawartej w przesłance A Gdy A i B zostanie ustalona przesz obserwację i indukcję wówczas można z nich wydedukować przewidzenie C Bardziej skomplikowane rozumowanie np. powstawanie tęczy, deszcz, szerokość chmury, odległość od obserwatora, wielkość kropel, prawa odbicia i załamania światła Czyli ogólnie rozumowanie dedukcyjne można ująć w kolejny sposób:

Problemy indukcji Czy można uzasadnić zasadę indukcji? Jeżeli duża ilość przedmiotów A została zaobserwowana i jeżeli wszystkie bez wyjątku zaobserwowane A posiadały własność B, to wszystkie A mają własność B Problem „duża ilości” Problem „różnych okoliczności” Rozumowanie logiczne – jeżeli przesłanki prawdziwe, to wniosek jest prawdziwy – taki charakter ma rozumowanie dedukcyjne Rozumowanie indukcyjne takiej cechy nie ma. „Wszystkie kruki są czarne” „opowieść o indyku” – ewentualnie Nie da się uzasadnić zasady indukcji za pomocą logiki – tym bardziej nie da się uzasadnić indukcji za pomocą indukcji… Duza ilość – ile razy trzeba ogrzać kawałek metalu? Ile razy trzeba się poparzyć? Różne okoliczności Grzanie wody – ciśnienie, skład chemiczny, metody ogrzewania, pora dnia

Problemy indukcji cd. Obrona: Wersja probabilistyczna Próba przypisania poprawności pojedynczych przewidywań zdarzeń Dowód Huma Doświadczenie i pewne inne racje Wersja probabilistyczna – uzasadnienie musi być dokładnie takie samo Przy teorii prawdopodobieństwa – skończona liczba zdań obserwacyjnych, przy nieskończonej liczbie możliwości – prawdopodobieństwo prawdziwości takiego zdania uniwersalnego jest zawsze zero Próba przypisania poprawności pojedynczych przewidywań – 1 nauka powinna być bardziej uniwersalna, 2 teorie naukowe muszą odgrywać istotną rolę w ocenie prawdopodobieństwa danego sukcesu. Człowiek, który pali prawdopodobnie umrze na raka – ale dlaczego? I tak samo z zachodem słońca Dowód Huma – indukcji nie można uzasadnić za pomocą logiki a ni doświadczenia ani w racjonalny sposób. Jest to nawyk psychiczny, który nabywamy w wyniku powtórzeń odpowiednich obserwacji Doświadczenie i pewne inne racje – kiedyś uważano, że Ziemia jest płaska

Potoczna teoria obserwacji Jak widzimy? Składniki ludzkiego oka: Soczewka Siatkówka Przetwarzanie obrazu, czyli mózg – kora mózgowa Zakładamy, że normalni obserwatorzy spoglądający na ten sam przedmiot lub scenę z tego samego miejsca „widzieliby” tę samą rzecz Ograniczymy się do wzroku, ale równie dobrze można posłużyć się innymi zmysłami 2 obserwatorów nie musi doznawać identycznych wrażeń wzrokowych

Doznania wzrokowe nie wywołane obrazami siatkówkowymi Obserwatorzy obserwują ten sam obraz – czyli widzą tę samą rzecz. 1 Obrazek można widzieć na 2 sposoby, a po dłuższej chwili obraz wydaje się zmieniać – i to nie zależy od obrazu na naszej siatkówce, tylko od tego co się dzieje w naszej korze mózgowej 2 dla kogoś kto widział schody, to są schody dla kogoś kto nie, to jest zbiór linii Wnioski: na to widzimy składa się oprócz obrazu na dnie oka „siatkówki” stan naszego umysłu, który zależy od naszego kulturowego wychowania, wiedzy, oczekiwań Teleskop Galileusza – nikt nie widział tego co on, Zdjęcia Rentgena

Skup wzrok na krzyżu pośrodku obrazka, po chwili zauważysz, że poruszająca się czerwona kropka robi się zielona! A tu nas oszukuje sam mózg z siebie Popatrz na krzyż trochę dłużej i zauważysz, że wszystkie kropki z wyjątkiem zielonej znikają.

Teoria a zdania obserwacyjne Zdania obserwacyjne muszą być formułowane w języku jakiejś teorii: „Uwaga! Wiatr spycha wózek dziecinny do przepaści” „Ten gaz nie chce się palić” Zdania obserwacyjne są wyrażane w jeżyku jakiejś teorii i są co najwyżej tak precyzyjne, jak precyzyjna jest struktura pojęciowe czy teoretyczna danej teorii. Siła – ściśle zdefiniowana w fizyce „Siła rozumowania” już nie

Teoria a zdania obserwacyjne cd. Teorie ścisłe i jasno sformułowane są niezbędnym warunkiem precyzyjnych zdań obserwacyjnych. Teorie ściśle poprzedzają obserwację - to sprzeczne z indukcjonistyczną tezą, że wiele podstawowych pojęć uzyskuje znaczenia dzięki obserwacji Siła huraganu jest pojęciem nieprecyzyjnym i nie nadaje się na zdanie obserwacyjne Teoria kolorów – nie da się stworzyć np.. Pojęcia czerwieni metodą indukcyjną

Teoria a zdania obserwacyjne cd. Aby wykazać poprawność zdania obserwacyjnego należy się odwołać do teorii, a im silniej chcemy je udowodnić, tym obszerniejsza wiedza teoretyczna będzie potrzebna. Stoi to w sprzeczności z poglądem, że aby wykazać prawdziwość pewnego problematycznego zdania obserwacyjnego, musimy odwołać się do zdań obserwacyjnych, które są bardziej niezawodne od poprzednich, lub być może do praw wyprowadzonych z nich metodą indukcyjną Nauczyciel i kreda Na wysokiej górze woda będzie wrzeć, ale nie będzie się nadawać do zrobienia herbaty Z Historii: czasy Kopernika wielkość planety Wenus – powinna się zmieniać wielkość, ale ją „obalono” nie wiedziano, że nie można ocenić wielkości małych źródeł światła I elektrostatyka – pręty lepkie – zastąpiono pojęcia „siłami przyciągania i odpychania”

Rola teorii w obserwacji i eksperymencie Obserwację i eksperymenty przeprowadza się, aby poddać sprawdzeniu jakąś teorię lub rzucić na nią nieco światłą i należy utrwalać tylko takie obserwacje Błędne i niezupełne teorie naukowe mogą dawać fałszywe wskazówki obserwatorowi. Problemy takie należy rozwiązywać poprzez doskonalenie i rozszerzanie naszych teorii, nie zaś poprzez zapisywanie nieskończonej listy bezcelowych obserwacji Małżowiny usze, antynoble, Doświadczenie Hertza – fale elektromagnetyczne – rozmiary laboratorium – nieistotny czynnik okazał się ważny

Oddzielenie teorii od obserwacji Teorie tworzone są licznie i na różne sposoby: Przypadkiem Poprzez długi proces obserwacji i rachunków Oddzielenie odkrycia teorii od obserwacji nadal powoduje, że obserwacje są na podstawie teorii a zatem, są obalalne Współcześni indukcjoniści nie wyznają poglądu, że nauka wychodzi tylko i wyłącznie od obserwacji