Homo oeconomicus – człowiek – istota racjonalna ? Monika Mroczek Na podstawie: M. Blaug, Metodologia ekonomii, PWN; rozdz. 15 Miklaszewska, Dylematy racjonalności

Wstęp – plan prezentacji Część I - Założenie o racjonalności Wprowadzenie pojęcia Znaczenie racjonalności Obrona racjonalizmu Ograniczona racjonalność Krytyka racjonalizmu Część II - Różne podejścia do Homo oeconomicus Ekonomia behawioralna Teoria wyboru publicznego Podejście Amartyja Sena Podejście Philipa Pettita Monika Mroczek

Część I Założenie o racjonalności

Racjonalność – znaczenie terminu Znaczenie potoczne: działanie jednostek polegające na pełnym wykorzystaniu informacji i dostępnych środków aby osiągnąć dobrze określone cele; Znaczenie ekonomiczne: działanie jednostek, które maksymalizują swoją użyteczność, przy ograniczonych zasobach (bądź minimalizują nakłady, przy założonym poziomie efektów) Monika Mroczek

Znaczenie dla ekonomistów Dla ekonomistów klasycznych racjonalność to preferowanie większej ilości w stosunku do mniejszej ilości, zbiór preferencji jest uporządkowany dostęp do informacji jest bezpłatny, brak jest ryzyka Monika Mroczek

Racjonalność cd. Nie wszystkie teorie wyprowadzane są na podstawie założenia o racjonalności np: wyprowadzenie popytu na pieniądz, ekonomia marksistowska, radykalna, amerykański instytucjonalizm Monika Mroczek

Obrona racjonalności Prawdziwość twierdzenia o racjonalności – jest wynikiem pewnej konwencji Jest prawdziwe w sposób tak oczywisty że wystarczy je sformułować aby zostało zaakceptowane Racjonalność nie zawsze była uważana za analityczną tautologie, ale jako kantowskie twierdzenie „a priori” Neoklasyczni ekonomiści przyjęli ze jest częścią lakatosiańskiego „twardego rdzenia” - Popper Apriori kantowskie - pogląd, iż pewna część naszej wiedzy jest wyłącznie dziełem rozumu, tj. nie zależy od doświadczenia - od tego, co widzimy, słyszymy czy czujemy — a więc od doznań, które zawdzięczamy naszym zmysłom. Monika Mroczek

Obrona racjonalności Boland – krytyka racjonalności bezskuteczna (traktowana jako twierdzenie metafizyczne) Sarget i Lucas – wprowadzenie do modelu parametrów które nie są motywowane dążeniem do indywidualnej optymalizacji – są traktowane jako „dostosowanie ad-hoc” Caldwell –racjonalność nie poddaje się testowaniu Monika Mroczek

Ograniczona racjonalność Herbert Simon - Ograniczona racjonalność (bounded rationality) Człowiek często podejmuje decyzję pod wpływem impulsu lub z nawyku a także kieruję się ciekawością czy posiada skłonności do zapominania nie max użyteczności a zaspokaja potrzeby w zadawalającym go stopniu Monika Mroczek

Wnioski z obrony Założenie o racjonalności odnosi się do motywacji jednostek, ale ekonomistów interesuje zachowanie się zbiorowości Aby z hipotezy o racjonalności można wysnuć pewne wnioski trzeba uzupełnić koncepcję o założenia pomocnicze tj: jednorodność działających podmiotów, zał. o doskonałej zdolności przewidywania itp. Monika Mroczek

Krytyka racjonalności Eksperymenty wykazały ze jednostki nie zachowują się w sposób racjonalny np. jednostki systematycznie zaniżają wielkość kosztów alternatywnych w porównaniu z kosztami ponoszonymi, zyski na giełdzie pojawiające nie poprzedzające dni wolne od pracy, na przełomie lat, miesięcy - jeśli więc założenie załamuję się na rynkach finansowych to dlaczego ma się sprawdzać na innych rynkach ? Obrona: argumentuje się że anomalie mają rozkład przypadkowy i w przypadku procesów masowych niwelują się wzajemnie lub są przez nich po prostu ignorowane Monika Mroczek

Wnioski Czy mamy odrzucić całą ekonomie neoklasyczną bo jest oparta na niepewnym założeniu? Według autora „uczynić tak, oznaczałoby paść ofiarą naiwnego falsyfikacjonizmu” Potencjalne źródło problemu – nasz sposób interpretowania kosztów informacji lub mechanizmu konkurencji Monika Mroczek

Część II Różne podejścia do Homo oeconomicus

Ekonomia behawioralna Obecnie kwestionuje się koncepcję człowieka ekonomicznego Ekonomia behawioralna poprzez badania indywidualnych i społecznych skłonności poznawczych i emocjonalnych stara się wyjaśnić decyzje ekonomiczne i ich wpływ na ceny rynkowe dochody i alokacje środków produkcji Jednostki zachowują się w sposób nieracjonalny Monika Mroczek

Teoria wyboru publicznego broni racjonalności jednostek Becker, Caplan – pozorne irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić Buchanan – homo oeconomicus jako uproszczenie a nie pełna koncepcja człowieka (lepiej założyć egoizm jednostek niż altruizm) Monika Mroczek

Podejście Amartyja Sena Sen zastanawia się nad tym dlaczego wybiera się założenie o racjonalności wiedząc ze jest błędne nawiązuje do rozbieżności w teorii Adama Smitha – do dwoistości wizji człowieka , który na rynku zachowuję się egoistycznie a w swoich działaniach moralnych - altruistycznie wprowadza wymiar etyczny i dodatkowe pojęcia: współodczuwanie i zobowiązanie Monika Mroczek

Philip Pettit tworzy tezę o wirtualnej obecności umysłu ekonomicznego we wszelkich działaniach ludzkich wszelkie ludzkie zachowania dają się opisać w sposób ekonomicznie racjonalny przez wydobycie z nich momentu skoncentrowania na sobie Monika Mroczek

Wnioski Dotychczasowa tradycyjna wizja człowieka racjonalnego jest niewystarczająca i stąd konieczne są nowe postulaty i różne odmiany teorii, także nie oparte na założeniu o racjonalności, jednak żadna z alternatywnych teorii nie daje tak dokładnych wniosków jak te zakładające racjonalność Na podstawie koncepcji zdrowego rozsądku nie da się zbudować metafizyki ani antropologii, jednak „ma walor metodologiczny” - można sprowadzić do niej i wytłumaczyć za jej pomocą wszelkie ludzie zachowania Monika Mroczek

Dziękuję za uwagę !