RACJONALNOŚĆ W EKONOMII - według D. Kahneman’a Przygotował: Paweł Stęclik Prezentacja przygotowana na podstawie: Rational Choice and the Framing of Decisions, D.Kahneman, A.Tversky (Journal of Business , 59 , 1986 nr 4) Maps of bounded rationality, D. Kahneman (wykład wygłoszony na uroczystości wręczenia Nagrody Nobla w dniu 8 grudnia 2002 r.) Teoria perspektywy, P. Zielonka (Nasz Rynek Kapitałowy, 2002, nr 10)

DANIEL KAHNEMAN, USA, Izrael Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 r. ur. 5 marca 1934 r. w Tel Awiwie, ekonomista amerykański; jest także obywatelem Izraela. Obronił doktorat na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, od 1993 prof. psychologii na Princeton University; wykładowca także Uniwersytetu w Jerozolimie, współpracownik kilkunastu uczelni amerykańskich i kanadyjskich. Autor około 200 publikacji naukowych z ekonomii, psychologii i prawa oraz pogranicza tych dziedzin. Za zastosowanie narzędzi z psychologii w badaniach ekonomicznych, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych w warunkach niepewności, otrzymał w 2002 nagrodę Nobla z ekonomii, wspólnie z Vernonem L. Smithem.

DANIEL KAHNEMAN, USA, Izrael Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 r. Spopularyzował w ekonomii podejście psychologiczne do badania procesu podejmowania decyzji gospodarczych w warunkach niepewności. W swoich pracach pokazał różnice pomiędzy realnymi zachowaniami konsumentów a tymi, których oczekują naukowcy posługujący się tradycyjnymi modelami ekonomicznymi do prognozowania tych zachowań. Jego odkrycia zainspirowały nową generację badaczy ekonomii i finansów, którzy wykorzystują metody psychologii do tłumaczenia zachowań ludzkich.

Cz.1 – dotyczy użyteczności Cz. 2 – dotyczy prawdopodobieństw TEORIA PERSPEKTYWY Największym dokonaniem Kahnemana jest opracowana przez niego (wspólnie z A.Tversky) TEORIA PERSPEKTYWY (prospect theory). Składa się ona z dwóch głównych części: Cz.1 – dotyczy użyteczności Cz. 2 – dotyczy prawdopodobieństw

TEORIA PERSPEKTYWY cz.1 Kahneman i Tversky zastąpili pojęcie użyteczności terminem wartość oraz dokładnie przeanalizowali kształt funkcji wartości dla potencjalnych strat i dla możliwych zysków. Podczas, gdy wcześniej użyteczność zazwyczaj była definiowana w kategoriach bogactwa, wartość rozumiana przez twórców teorii perspektywy definiowana jest w kategoriach zysków i strat. Co więcej, kształt funkcji wartości dla strat jest inny niż dla zysków.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.1 Krzywa wartości dla zysków i strat Jak widać krzywa jest wypukła dla strat a wklęsła dla zysków. Co więcej funkcja wartości jest bardziej stroma dla strat niż dla zysków. Oznacza to, że stratę odczuwamy dużo mocniej niż zysk o tej samej wartości bezwzględnej.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.1 Teoria perspektywy przewiduje, że preferencje decydentów będą zależały od tego jak sformułowany zostanie problem. Jeśli punkt odniesienia dobierzemy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, funkcja wartości będzie wypukła i decydent wykaże awersję do ryzyka. Jeśli natomiast punkt odniesienia ustawimy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.1 Problem 1 Badani proszeni byli o dokonanie wyboru pomiędzy: A: 50% szansa na wygranie $1000 B: pewna wygrana w wysokości $500 Około 80% respondentów opowiedziało się za opcją B! Jak pokazuje górna część wykresu, strategia taka jest zgodna z teorią perspektywy, bowiem funkcja wartości posiada większy przyrost pomiędzy $0 i $500 niż pomiędzy $500 i $1000.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.1 Problem 2 Badani proszeni byli o dokonanie wyboru pomiędzy: A: 50% szansa na stratę $1000 B: pewna strata w wysokości $500 W tym przypadku większość opowiedziała się za opcją A! Zachowania ryzykowne w przypadku strat także mają uzasadnienie w teorii perspektywy, ponieważ funkcja wartości spada silniej pomiędzy $0 a $500 niż pomiędzy $500 i $1000, tak więc pewna strata $500 wydaje się być gorsza niż 50% szansa na stratę $1000.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.2 Funkcja wag decyzyjnych Druga część teorii perspektywy dotyczy sposobu w jaki ludzie szacują prawdopodobieństwa zdarzeń. Kahneman i Tversky zamiast funkcji prawdopodobieństwa wprowadzają funkcję wag decyzyjnych.

TEORIA PERSPEKTYWY cz.2 Funkcja wag decyzyjnych Dla niższych prawdopodobieństw funkcja wag przyjmuje wartości wyższe niż odpowiadające prawdopodobieństwa. Dla wyższych prawdopodobieństw niższe niż odpowiadające Oznacza to, że ludzie wykazują skłonność do zawyżania małych prawdopodobieństw i zaniżania dużych!

TEORIA PERSPEKTYWY cz.2 Przykład 1 Wybór pomiędzy: A: 1:1000 szansa na wygranie $5000 B: pewna wygrana w wysokości $5 WIĘKSZOŚĆ BADANYCH WYBRAŁO OPCJĘ A! Ludzie przeceniają w rzeczywistości niewielkie szanse wygrania dużej sumy (stąd zyski loterii pieniężnych).

TEORIA PERSPEKTYWY cz.2 Przykład 2 Wybór pomiędzy: A: 1:1000 szansa na stratę $5000 B: pewna strata w wysokości $5 WIĘKSZOŚĆ BADANYCH WYBRAŁO OPCJĘ B! Ludzie przeceniają niewielką szansę zaistnienia bardzo dużej starty (stąd zyski towarzystw ubezpieczeniowych).

PODSUMOWANIE Strata boli mocniej niż zysk cieszy! Wysokie ale mało prawdopodobne wygrane kuszą mocniej niż niewielkie acz pewne zyski! Boimy się dużych strat nawet jeśli są one bardzo mało prawdopodobne!

KONIEC PREZENTACJI 