TEORIA ZACHOWANIA KONSUMENTA Opracowała Anna Karwowska na podstawie tekstu M. Blaug „Metodologia ekonomii”, r.6

Ocena teorii ekonomicznych Określenie sytuacji problemowej (teoria ma być jej rozwiązaniem) Ustalenie przedmiotu prognozy Oszacowanie wiarygodności prognoz PROBLEM: Brak absolutnych standardów ocen => konieczność oceny porównawczej (spośród kilku teorii konkurencyjnych wybieramy tą, która ma największe szanse przetrwania)

Jakim rodzajem prawa nauki jest prawo popytu? uniwersalne związki pomiędzy zdarzeniami lub klasami zdarzeń wywnioskowanymi ze sprawdzonych niezależnie warunków początkowych. Filozofowie nauki do tej pory nie osiągnęli zgody co do warunków jakie powinno spełnić twierdzenie aby stało się prawem nauki Prawo popytu Do czasów Marshalla uznawane było za prawo deterministyczne (nie dopuszcza żadnych wyjątków). Od czasów Marshalla uznawane jest za prawo statystyczne (zachodzi z prawdopodobieństwem bliskim, ale nie równym jedności). Może być także uznane za prawo przyczynowe (wyjaśnia zachowania ludzkie w kategoriach powodów, pragnień i przekonań „racjonalnych” jednostek)

Problem badawczy analizy popytu: Brak możliwości zaobserwowania indywidualnych i zagregowanych krzywych popytu. (możemy zaobserwować jedynie punkt na krzywej popytu rynkowego na dane dobro) => konieczność szacowania położenia krzywej przy pomocy metod statystycznych (możliwe gdy możemy poczynić silne założenia)

Teoria Marshalla „uniwersalne prawo popytu” podlega wyjątkom (paradoks Giffena) Dla celów praktycznych krzywe popytu indywidualnego powinno się definiować tak aby podlegały ograniczeniom klauzuli ceteris paribus obejmującej gusty, oczekiwania dotyczące wysokości przyszłych cen, dochody pieniężne konsumentów, inne ceny poza odnosząca się do dobra, o którym mowa. => „uniwersalne” prawo popytu nie istnieje.

Teoria Marshalla „Skompensowana krzywa popytu” Konstrukcja: dzielimy dochód nominalny przez indeks cen Laspeyres’a Zakłada stałość dochodu realnego Ceny wszystkich dóbr ściśle związanych z analizowanym dobrem zmieniają się odwrotnie do ceny tego dobra. Z warunków, których spełnienie założono przy konstrukcji wynika jej ujemne nachylenie. PROBLEM: Taka krzywa nigdy nie została zaobserwowana (jesteśmy w stanie zaobserwować tylko punkt na krzywej popytu przy założeniu stałości dochodu nominalnego Posługiwanie się krzywymi popytu przy stałym dochodzie oznacza zignorowanie efektu dochodowego (bierzemy pod uwagę tylko efekt substytucyjny→ wzrost ceny powoduje ograniczenie możliwości wyboru, spadek poszerzenie → krzywa popytu jest ujemnie nachylona)

Teoria obojętności (Słuckiego-Allena-Hicksa) Rozłożenie reakcji konsumenta na zmiany ceny na efekt dochodowy i substytucyjny Ujemny znak efektu substytucyjnego Oparta na ordynalnej a nie kardynalnej analizie użyteczności Dotyczy decyzji o zakupie nietrwałych dóbr konsumpcyjnych Wady: Nie wyjaśnia decyzji dotyczących zakupu dóbr trwałego użytku, oszczędzania i przechowywania majątku. Nie jest w stanie przewidzieć jakie konkretnie dobra zostaną w rzeczywistości skonsumowane Utworzenie mapy krzywych obojętności nie pomogą w określeniu nachylenia krzywych popytu Nie dostarcza sprawdzalnych hipotez ekonomicznych, Podąża za wynikami statystycznych studiów popytu zamiast kierować nimi Możliwe jest jej potwierdzenie, niemożliwa falsyfikacja

Teoria ujawnionych preferencji Samuelsona (TUP) Wyprowadzenie preferencji konsumentów z ich ujawnionych zachowań (przy założeniu, że zachowania konsumentów są racjonalne, a preferencje spójne i przechodnie) Rezygnacja z wykorzystania teorii użyteczności Oparcie teorii wyboru konsumenta na porównaniach sum wartości (ilość x cena) Mierzalność efektu dochodowego (stanowi on zmianę dochodu o wysokości umożliwiającej ponowny zakup koszyka dóbr nabywanego początkowo)

TUP i uogólnione prawo popytu (fundamentalne twierdzenie teorii konsumpcji) Jeśli konsumenci wolą więcej niż mniej dóbr i w każdej sytuacji budżetowej wybierają jeden zbiór ściśle określonych dóbr, to także zachowują się spójnie przy okazji następnych wyborów, kupują mniej dobra, którego cena wzrosła, jeśliby tylko kupili więcej tego dobra w sytuacji, kiedy wzrosłyby ich dochody

Wady TUP Odnosi się do zachowań pojedynczego konsumenta a nie do zachowań rynkowych Mała zdolność do prognozowania popytu

Empiryczna analiza popytu Brown i Deaton Krytyka dotychczasowych teorii popytu (zbyt duży nacisk na efekt substytucyjny zmiany ceny) Na przeciętne zachowanie pojedynczego konsumenta większy wpływ mają zmiany w podziale dochodu niż zmiany cen (empiryczne zastosowanie teorii jest niemożliwe, gdy zmian dochodowe nie zostały uwzględnione) Statystyczne prawo popytu: Nie może być odrzucone w oparciu o fakty empiryczne Może zostać wyprowadzone z czystej teorii zachowania konsumenta (przy założeniu, że negatywny efekt dochodowy będzie zbyt mały, by skompensować negatywny efekt substytucyjny zmiany ceny)

Znaczenie dóbr Giffena Krzywe popytu maja nachylenie ujemne, a dobra Giffena maja małe znaczenie (Samuelson, Alchion, Allen) Brak informacji o efekcie dochodowym =>duże prawdopodobieństwo, że krzywa jest ujemnie nachylona. Jednoznaczne predykcje są możliwe tylko gdy znane śa dochodowe elastyczności popytu(Lipsey) Wszystkie krzywe popytu są nachylone ujemne (Stigler) Dobra Giffena są rzadkie, gdyż większość równowag w rzeczywistym świecie to równowagi stabilne, a wznoszące się odcinki krzywych popytu powodują pojawienie się niestabilnych stanów równowagi (Hicks)

Lancaster- teoria cech Konsumenci nie cenią dóbr ze względu na nie same lecz ze względu na ich usługi („cechy”) Usługi-obiektywnie mierzalne i takie same dla wszystkich konsumentów składniki, które łącząc się w stałych proporcjach tworzą pojedyncze dobro. Dobra te są łączone w koszyki działań. Konsument maksymalizuje funkcję transformacji, a nie funkcje użyteczności Funkcja transformacji opisuje użyteczność czerpaną dzięki przekształceniu konkretnego zestawu cech w konkretny zestaw dóbr

Lancaster- teoria cech Punkty równowagi konsumentów zwykle odpowiadają rozwiązaniom brzegowym (dostosowania następujące wzdłuż krzywych obojętności nigdy nie są obserwowalne) Pomaga wyjaśnić: Substytucyjność i komplementarność dóbr Decyzje o wyborze zawodu Decyzje o lokacie majątku Rolę reklamy przy wprowadzaniu na rynek nowych dóbr

Teoria Lancastera a dobra Giffena Wg. Lancastera jego teoria dostarcza nowych argumentów potwierdzających rzadkość dóbr Giffena Green, Lipsey, Rosenbluth uważają, że dodatnio nachylone krzywe popytu mogą być bardziej powszechne niż kiedyś oczekiwano (jeśli dobro posiada względna przewagę pod względem tej cechy , na którą popyt został nasycony, to przy dowolnym poziomie dochodu może być ono dobrem Giffena)