Dwudziestowieczne koncepcje filozofii nauki (racjonalizm, relatywizm, obiektywizm) Agnieszka Janiak

Spis treści 1. Racjonalizm Lakatos – racjonalista 2. Relatywizm Kuhn – relatiwista 3. Obiektywizm Indywidualizm Obiektywizm w koncepcjach Poppera, Lakatosa, Marksa

Racjonalizm Skrajny racjonalista twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium, za pomocą którego można ocenić względną wartość konkurencyjnych teorii, Uważa, że decyzje i wybory naukowca są kierowane takim uniwersalnym kryterium, Wierzy, że teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub są prawdopodobnie, czy w przybliżeniu prawdziwe.

Racjonalizm Kryterium odróżniania nauki od nie-nauki Tylko te teorie są naukowe, które przejdą przez sprawdzian ustanawiany przez uniwersalne kryterium naukowości

Lakatos - racjonalista Węgierski filozof matematyki i nauki, (ur. 1922, zm. 1974)

Według Lakatosa stanowisko relatywistyczne, które głosi, że nie istnieją żadne wyższe standardy od standardów danej społeczności, nie daje nam żadnego sposobu na poddanie krytyce tych standardów. Jeżeli nie ma „ żadnego sposobu oceny pewnej teorii jak tylko poprzez oszacowanie liczby, mocy wiary i energii propagandowej jej wyznawców to prawda zależy od siły”- psychologia tłumu, a postęp naukowy jest w istocie „ wynikiem propagandy”.

Uniwersalne kryterium oceny teorii Lakatosa wynika z jego zasady, według której „metodologia naukowych programów badawczych lepiej służy jako narzędzie zbliżania się do prawdy w naszym rzeczywistym świecie niż jakakolwiek inna metodologia”.

Zaproponowana metodologia miała być oceniana ze względu na to, czy pozwala ona wyjaśnić to co uznaje się za „ dobrą” naukę i jej historię. Metodologa najpierw określa, które teorie z historii fizyki mogą by zaliczone do grona dobrych teorii fizycznych, a następnie ukazuje się, że metodologia ta ma być oceniana w świetle wyróżnionych przez nią samą teorii.

Metodologia Lakatosa uzmysławia nam, na czym polega postęp w fizyce współczesnej, nie oferuje żadnych wskazówek tym, którzy chcą przyczynić się do postępu naukowego. Okazuje się więc, że Lakatosowi nie udało się sformułować racjonalistycznej teorii nauki, którą zamierzał zbudować.

Relatywizm Relatywista twierdzi, że Nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny standard racjonalności, z uwagi na który można uznać, że jedna teoria jest lepsza od drugiej. Decyzja o uznaniu teorii naukowych za lepsze lub gorsze zależy od jednostek lub społeczności, które dokonują takich ocen (co uznają za ważne i wartościowe)

Relatywizm Kryterium odróżniania nauki od nie-nauki Relatywista twierdzi, że nie istnieje żadna unikalna kategoria „nauka”, która byłaby istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form wiedzy. Zgadza się jednak, że jednostki lub społeczności nadają dużą rangę temu, co zazwyczaj nazywa się nauką.

przykład Teoria pływów morza, oparta na przyciąganiu Księżyca może być uważana przez zwolenników Newtona za dobrą teorię, ale Galileusz uznawał ją za graniczącą z magicznym mistycyzmem.

Jeżeli „nauka” jest wysoce poważana w naszym społeczeństwie, to zjawisko to można zrozumieć poddając analizie nasze społeczeństwo, a nie istotę nauki.

Kuhn - relatywista amerykański badacz nauki, twórca pojęcia paradygmatu naukowego (ur. 1922 zm. 1996)

Kryteria Kuhna określające, która z teorii jest lepsza: Poprawność przewidywań ilościowych Równowaga pomiędzy problemami ezoterycznymi i kwestiami codziennymi Ilość różnych rozwiązywanych problemów Prostota, zakres i zgodność z innymi specjalnościami Kryteria takie są wartościami uznawanymi przez daną społeczność naukową, polegają na analizie psychologicznej lub socjologicznej

Kwestia wartości danej teorii ma być rozstrzygana w świetle standardów odpowiedniej wspólnoty naukowej, standardy te natomiast zmieniają się wraz z kulturowym i historycznym otoczeniem tej wspólnoty.

OBIEKTYWIZM Pogląd według, którego wszystkie składniki wiedzy posiadają własności i cechy dzięki którym wykraczają poza dziedzinę przekonań i stanów świadomości tworzących je ludzi.

Indywidualizm Z indywidualistycznego punktu widzenia wiedza jest szczególnym zbiorem przekonań, głoszonych przez jednostki ludzkie i zamieszkujących w ich umysłach lub mózgach.

Rozumienie wiedzy w terminach przekonań, nie oznacza że wszystkie przekonania są autentyczną wiedzą. Jeżeli sądzę, że I prawo Newtona brzmi: „Jabłka spadają w dół” Jestem w błędzie a mój błąd nie jest wiedzą. „Wiedza jest prawdziwym przekonaniem, w odpowiedni sposób udokumentowanym, albo czymś podobnym.”

Nieskończony regres racji Aby uzasadnić jakieś zdanie, odwołujemy się do innych zdań, które dowodzą jego słuszności. Ale pojawia się problem uzasadnienia zdań, które zostały użyte do uzasadnienia zdania pierwszego. Aby uniknąć problemu nieskończonego regresu musimy przyjąć pewien zbiór zdań, których nie trzeba uzasadniać przy użyciu innych zdań. Taki zbiór zdań stanowiłby fundament wiedzy.

Fundament wiedzy Według klasycznego empirysty Poznawany jest za pomocą zmysłów Zmysłowa obserwacja świata pozwala wykazywać prawdziwość pewnych zdań (na których można budować dalszą wiedzę przy użyciu wnioskowania indukcyjnego) Według klasycznego racjonalisty poznawany jest za pomocą umysłu np. geometria Euklidesa: „przez dwa punkty na płaszczyźnie można przeprowadzić tylko jedną linię prostą” Gdy okaże się, że są one prawdziwe wówczas prawdziwe będą wszystkie twierdzenia, które z nich wynikają w dedukcyjny sposób.

Obiektywizm Jednostka ludzka, która rodzi się w tym świecie, wkracza do miejsca, gdzie znajduje się już sporo gotowej wiedzy. Wiedzę uznaje się za coś niezależnego od umysłów czy mózgów ludzkich jednostek. np. Zdanie „ Mój kot i ja mieszkamy w domu, w którym nie mieszkają żadne zwierzęta” ma własność bycia wewnętrznie sprzecznym, natomiast zdania: „Mam kota” i „Dzisiaj umarła świnka morska”, mają własność bycia konsekwencjami zdania: „Dzisiaj mój kot zabił czyjąś świnkę morską”.

A zatem zdania posiadają własności zupełnie niezależne od tego, czy ktokolwiek zdaje sobie z nich sprawę. Mają one własności „obiektywne”. Np. teoretyczna struktura fizyki współczesnej jest tak złożona, że nie można jej utożsamiać z przekonaniami któregokolwiek fizyka. Wielu uczonych przyczynia się na wiele sposobów do rozwoju fizyki.

Obiektywizm w koncepcji Poppera, Lakatosa i Marksa Cytat z „Wiedzy obiektywnej”: „Moja teza … implikuje istnienie dwóch różnych sensów wiedzy lub myśli: wiedza lub myśli w sensie subiektywnym, polegająca na stanach umysłu, świadomości lub będąca dyspozycją do zachowania lub działania oraz wiedza lub myśl w sensie obiektywnym, składająca się z problemów, teorii i argumentów jako takich. Wiedza w tym obiektywnym sensie jest całkowicie niezależna od czyjejkolwiek wiedzy, przekonania, czy skłonności do uznania, stwierdzania czy działania.”

Lakatos W pełni zgadza się z obiektywizmem Poppera. Głosił, że podczas pisania historii wewnętrznych przemian naukowych jest rzeczą konieczną przyjmować stanowisko obiektywistyczne.

Marks Obiektywizm Marksa zawiera się w jego znanym stwierdzeniu, że „To nie świadomość określa byt, lecz byt społeczny określa świadomość społeczną”.

Dziękuję za uwagę 