Nowe nurty w teorii ekonomii Ewolucja przedmiotu ekonomii i metod ekonomicznej analizy zachowań ludzkich Prof. Jerzy Wilkin Wydział Nauk Ekonomicznych UW oraz IRWiR PAN

Główne tezy referatu W drugiej połowie XX w. nastąpiło wydatne poszerzenie przedmiotu zainteresowań nauk ekonomicznych oraz znaczne wzbogacenie metodologii badań ekonomicznych i tworzenia teorii; Ekonomia staje się uniwersalną nauką pozwalającą analizować zachowania ludzi w różnych dziedzinach ludzkiej aktywności; Ekonomia jest użyteczną nauką pomagającą racjonalizować (ekonomizować) działania ludzi nie tylko w sferze produkcyjnej.

Kierunki analizy ewolucji teorii ekonomii 1. Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii: Według skali analizy działalności gospodarczej; Według dziedzin aktywności człowieka. 2. Ewolucja metodologii ekonomii

Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii Skala analizy – wielkość badanych i opisywanych systemów ekonomicznych: Ekonomia gospodarstwa domowego (Arystoteles) Ekonomia gospodarki narodowej/społecznej (Smith) Ekonomia gospodarki globalnej ponadnarodowych ugrupowań gospodarczych (Stiglitz)

Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii (2) b) Ekspansja ekonomii na nowe dziedziny aktywności człowieka I – Tradycyjne dziedziny zainteresowań ekonomii: produkcja, wymiana (handel), podział, konsumpcja – Co, jak i dla kogo produkować? Jak wykorzystać ograniczone zasoby dla zaspokojenia rosnących potrzeb człowieka? II – Nowe dziedziny zainteresowań ekonomii: ekonomiczna teoria zachowań ludzkich w sferze pozagospodarczej – Homo oeconomicus w życiu codziennym, społecznym i politycznym

Teoria wyboru społecznego i wyboru publicznego, jako ekonomiczna teoria polityki Nurt normatywny: teoria wyboru społecznego (TWS) – wykorzystanie teorii gier i innych metod ilościowych do analizy wyborów społecznych. Nie odwołuje się do badań empirycznych Nurt pozytywny: teoria wyboru publicznego (TWP) – wykorzystanie standardowych metod analizy ekonomicznej do badania wyborów dokonywanych w sferze politycznej. Ma w dużym stopniu charakter empiryczny.

Teoria wyboru publicznego –kierunki rozwoju Ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego – Analiza wyboru optymalnych ram instytucjonalnych dla działalności człowieka, tak w sferze gospodarczej, jak i politycznej; Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych – Dlaczego ludzie podejmują działania zbiorowe, od czego zależy efektywność tych działań i jakie są skutki działalności grup interesu?

TWP – kierunki rozwoju (2) Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej – Co maksymalizują posłowie, sędziowie i biurokraci? Jak działa mechanizm konkurencji w tych dziedzinach? Ekonomiczna teoria demokracji – Model A. Downsa: doskonały system demokratyczny jako doskonały rynek; Analiza mechanizmu poszukiwania renty politycznej – Jak można zarobić duże pieniądze angażując zasoby produkcyjne w działalność polityczną a nie gospodarczą?

Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich w innych dziedzinach pozagospodarczych Teza G. Beckera o uniwersalnej przydatności metod i narzędzi analizy ekonomicznej, opartej na koncepcji homo oeconomicus do badania zachowań ludzkich – „Nawet namiętność kalkuluje” (Bentham) „Zbrodnia i kara” – Ekonomiczna analiza zachowań przestępcy i instytucji zwalczających przestępstwa – Czy ekonomista może pomóc w ograniczaniu przestępczości i poprawić efektywność działania wymiaru sprawiedliwości? Mechanizm i prawidłowości doboru małżeńskiego – Decyduje uczucie czy wyrachowanie?

Człowiek racjonalny = człowiek ekonomizujący Niezwykła ekspansja ekonomii, jako nauki o zachowaniach ludzi w kontekście społecznym wynika z tego, że w każdej dziedzinie życia człowiek staje wobec dylematu: na co przeznaczyć ograniczone środki, aby zrealizować swoje różnorodne, zmieniające się i na ogół rosnące potrzeby;

Człowiek ekonomizujący ... Ekonomizacja działań i wyborów ludzkich może sprzyjać zarówno temu, aby więcej mieć, jak i temu aby bardziej być. Wybór należy do nas samych, ale ekonomia może podpowiedzieć nam jak wybrany cel efektywniej zrealizować. Nie powinien więc dziwić fakt, że nawet w literaturze religijnej (teologicznej) dość często pojawiają się takie sformułowania jak: „ekonomia zbawienia” czy „ekonomia wiary”

Ewolucja ekonomii – wymiar metodologiczny W okresie: XVIII – koniec XX wieku, ekonomia jako nauka, a zwłaszcza jej główny trzon (mainstream economics), ewoluowała od filozofii moralnej do „fizyki procesów gospodarowania”; od political economy do economics, od nauki społecznej do nauki (prawie) ścisłej.

Charakterystyczne cechy metodologii współczesnej ekonomii Zachowania ludzi oparte na koncepcji homo oeconomicus; Szerokie wykorzystanie matematyki i metod ilościowych (statystyki, ekonometrii, badań operacyjnych itp.); Wielka kariera teorii gier w ekonomii – rozpatrywanie zachowań ludzi i organizacji jako gry oraz traktowanie instytucji jako reguł gry;

Cechy metodologii ... (2) Zaabsorbowanie kategorią równowagi ekonomicznej (teoria ekonomii „opętana” jest kategorią równowagi, a przecież gospodarka prawie nigdy nie jest w stanie równowagi!); Więcej uwagi poświęca się temu, co przywraca równowagę, niż temu, co powoduje zmianę, wzrost i rozwój

Mikroekonomia i makroekonomia Znacznie więcej osiągnięć zanotowała teoria ekonomii w zakresie mikroekonomii niż makroekonomii; Zasadniczym przedmiotem sporu w makroekonomii pozostaje relacja państwa i rynku oraz zasadność, narzędzia i efekty polityki makroekonomicznej

Najważniejsze kierunki ewolucji teorii ekonomii „Odkrywanie” społecznych ram gospodarowania – osiągnięcia ekonomii instytucjonalnej; Coraz powszechniejsze wykorzystywanie przez ekonomię dorobku innych nauk społecznych (socjologii, psychologii i prawa) – i odwrotnie; Kształtowanie się dziedzin wiedzy powstających na styku ekonomii i innych nauk społecznych, np.: ekonomicznej teorii prawa (Law and Economics), socjologii ekonomicznej czy psychologii ekonomicznej; Upowszechnianie się eksperymentu w badaniach ekonomicznych.

Ewolucja ekonomii przez pryzmat Nagród Nobla Teoria równowagi, wykorzystanie modeli statycznych i dynamicznych – R. Frisch, J. Tinbergen, P. Samuelson, K. Arrow, J. Hicks, G. Debreu, M. Allais, C. Harsanyi, J. Nash; Teoria wzrostu i rozwoju gospodarczego – S. Kuznets, G. Myrdal, T. Schultz, A. Lewis, R. Solow; Ekonometria – L. Klein, R. Stone, T. Haavelmo Analiza rynków i regulacji publicznych – M. Friedman, J. Tobin, G. Stigler, F. Modigliani, M. Allais, R. Lucas.

Nagrody Nobla w ekonomii – inne dziedziny Teoria handlu międzynarodowego, ekonomika finansów, metody określania wartości instrumentów pochodnych, teoria optymalnej alokacji zasobów, podejmowanie decyzji w warunkach asymetrycznej informacji, ekonomia dobrobytu, ekonomiczne podstawy polityki monetarnej i fiskalnej, teoria wyboru publicznego, ekonomia eksperymentalna, teoria kosztów transakcyjnych

Konkluzja Współczesna ekonomia stała się nauką niezwykle pojemną i zróżnicowaną. Ma ona coraz szersze zastosowanie, nie tylko w sferze tradycyjnie rozumianego gospodarowania; Ekonomia łączy wiele cech nauk ścisłych, społecznych i humanistycznych; Każdy może znaleźć w niej fascynujące pole poszukiwań intelektualnych