Teoria zachowania konsumenta M. Blaug „Metodologia ekonomii” Rozdział VI Opracowała Aneta Ludwicka Warszawa, 21 listopad 2007 r.

Plan prezentacji ◘ Wprowadzenie – ocena teorii ekonomicznych ◘ Prawo popytu oraz wyjątki dotyczące tego prawa ◘ Teoria Obojętności ◘ Teoria Ujawnionej Preferencji ◘ Empiryczna analiza popytu ◘ Teoria Cech Lancastera ◘ Podsumowanie ◘ Pytania do dyskusji

Ocena teorii ekonomicznej Określenie „sytuacji problemowej” Ustalenie co prognozuje teoria Próba oszacowania wiarygodności prognoz

Ocena teorii ekonomicznej „Teorie naukowe mogą być poprawnie oceniane jedynie w kategoriach konkurencyjnych hipotez” Metodologia: nie dostarcza żadnych absolutnych standardów, do których powinny się dostosowywać wszystkie teorie. oferuje jedynie kryteria, dzięki którym teorie mogą uznane zostać za mniej lub bardziej obiecujące. Która spośród wszystkich konkurujących teorii ma największe szanse przeżycia? Analiza porównawcza

Prawo popytu P Ilość dowolnego dobra, na jaką zgłasza popyt konsument, jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości cen. D Q Prawo – dobrze potwierdzone uniwersalne związki pomiędzy zdarzeniami lub klasami zdarzeń wywnioskowanymi ze sprawdzonych niezależnie warunków początkowych. Czy prawo popytu jest prawem? Jakiego typu jest to prawo? Prawo deterministyczne? Prawo statystyczne? Prawo przyczynowe? !!! TAK !!!

Prawo popytu prawo deterministyczne – uchwytna empirycznie regularność, nie dopuszczająca żadnych wyjątków (do czasów Marshalla) prawo statystyczne – opisuje zachowania na rynku i zachodzi z prawdopodobieństwem bliskim (nie równym!) jedności (od czasów Marshalla) prawo przyczynowe – wyjaśnia działania ludzkie w kategoriach powodów, pragnień i przekonań „racjonalnych” jednostek ludzkich tworzących mechanizm przyczynowy wiążący ze sobą spadek ceny i wzrost ilości dobra, na którą zgłaszany jest popyt

Prawo popytu Prawo popytu jest logicznym wnioskiem ze współczesnej statycznej teorii zachowania konsumenta, której celem było uzasadnienie tezy o nachylonej ujemnie krzywej popytu. Krzywe popytu (indywidualnego i zagregowanego) nie są możliwe do bezpośredniego zaobserwowania. Można zaobserwować jedynie pojedynczy punkt na krzywej popytu rynkowego, na pewne dobro.

Prawo popytu – wyjątki (Marshall) Paradoks Giffena - absolutna wielkość negatywnego efektu dochodowego zmiany ceny jest tak duża, że równoważy negatywny efekt substytucyjny tej zmiany Krzywe popytu indywidualnego powinno definiować się tak, aby podlegały ograniczeniom klauzuli ceteris paribus obejmującej gusty, oczekiwania co do wysokości przyszłych cen, dochody pieniężne konsumentów oraz ceny wszystkich pozostałych dóbr Krzywa popytu przy stałym dochodzie realnym (skompensowana) - ceny wszystkich dóbr ściśle związanych z dobrem będącym przedmiotem analizy zmieniają się odwrotnie do ceny tego dobra. Taka krzywa popytu powinna mieć nachylenie ujemne. PROBLEM: Nigdy nie została ona zaobserwowana; posługiwanie się krzywymi popytu przy stałym dochodzie pomija zupełnie w rozważaniach efekt dochodowy

Teoria Obojętności (Allen-Hicks) Zakłada porównywanie parami koszyków dóbr różniących się od siebie w nieskończenie małym stopniu. Wady teorii obojętności: jest równie nieobserwowalna jak teoria porównań użyteczności krańcowych, którą twórcy TO krytykowali. krzywe obojętności nie pomagają przewidzieć, które krzywe popytu będą miały ujemne, a które dodatnie nachylenie. *** *** *** Teoria zachowania konsumenta dalej pozostaje dokonywaną ex post racjonalizacją dowolnych zmian popytu i wciąż nie jest przewidywalna.

Teoria ujawnionej preferencji (Samuelson) Oczyszczenie teorii wyboru konsumenta z resztek użyteczności. Ograniczenie do porównań sum wartości (ilość x cena). „Jeśli konsumenci wolą więcej niż mniej dóbr i w każdej sytuacji budżetowej wybierają jeden zbiór ściśle określonych dóbr, a także zachowują się spójnie przy okazji następnych wyborów, kupią mniej dobra, którego cena wzrosła, jeśliby tylko kupili więcej tego dobra w sytuacji, kiedy wzrosłyby ich dochody.”

Teoria ujawnionej preferencji – wady i zalety ZALETY TUP: zawiera wszystkie możliwe do zaobserwowania wnioski teorii obojętności. wyprowadza preferencje konsumentów z ich ujawnionego zachowania, a nie odwrotnie. efekt dochodowy jest mierzalny – stanowi zmianę dochodu o wysokości umożliwiającej ponowny zakup koszyka dóbr nabywanego początkowo. WADY TUP: nie ma większych zdolności do prognozowania popytu niż wcześniejsze teorie zachowania konsumenta. odnosi się do zachowań pojedynczego konsumenta, podczas gdy pomiary i testy hipotez dotyczące popytu odnoszą się do zachowań rynkowych.

Teoria ujawnionej preferencji a teoria użyteczności Rozwój TUP doprowadził do jej dużego zaksjomatyzowania. W TUP: wybór racjonalny = konsument woli więcej niż mniej + jego wybory są spójne i przechodnie TUP może zostać wykorzystana do wyprowadzenia wszystkich standardowych własności krzywych popytu (wcześniej dedukowanych w teorii użyteczności) TUP i teoria użyteczności są logicznie równoważne

Empiryczna analiza popytu (Brown i Deaton) Czysto „pragmatyczny” charakter większości prac. Ignorowanie problemu agregowania popytu indywidualnego w zbiorowe zachowania popytowe. Teoria zachowania konsumenta nie dostarcza sposobu przeprowadzania eksperymentów służących analizie popytu. Większy nacisk kładziony na szacowanie niż na testowanie. Skupienie się na efektach substytucyjnych zmiany cen zamiast na skutkach zmian dochodów. Brak odpowiedzi na pytanie w jaki sposób zmiany podziału dochodu wpływają na przeciętne zachowanie pojedynczych konsumentów. Bez empirycznego pomiaru elastyczności dochodowych nie można uznać nawet ujemnego nachylenia krzywych popytu jako powszechnie obowiązującej koncepcji.

Teoria cech Lancastera Nowe podejście do zachowania konsumenta → punktem wyjścia jest idea, że konsumenci cenią dobra ze względu na ich usługi Nowy element → usługi (cechy) dobra są obiektywnie mierzalne i takie same dla wszystkich konsumentów. Łącząc się w stałych proporcjach tworzą pojedyncze dobro, z kolei dobra łączone są w koszyki „działań” konsumpcyjnych Element osobisty w wyborze konsumenta → wybór dokonywany pomiędzy niezmiennymi wektorami cech przyjmujących postać różniących się od siebie koszyków dóbr Konsumenci → podmioty maksymalizujące nie funkcję użyteczności ale funkcję transformacji, która opisuje użyteczność czerpaną dzięki przekształceniu konkretnego zestawu cech w konkretny zestaw dóbr

Teoria cech Lancastera Wnioski z analizy Lancastera: punkty równowagi konsumentów zwykle odpowiadają rozwiązaniom brzegowym dla większości wymiarów, w których dokonywany jest wybór. punkty te przemieszczają się pod wpływem zmian cen co sprawia, że nie można zaobserwować dostosowań na krzywej obojętności. Teoria Lancastera pomaga wyjaśnić: substytucyjność i komplementarność dóbr decyzje o wyborze zawodu decyzje o lokacie majątku rolę reklamy jako narzędzia ułatwiającego wprowadzenie na rynek nowych dóbr

Teoria cech Lancastera Wady teorii cech Lancastera: założenie o stałości proporcji przy produkcji cech. jeśli dobra posiadają rozróżniające je cechy, to każde może być dobrem Giffena przy dowolnym poziomie dochodu, jeżeli posiada przewagę danej cechy na którą popyt został nasycony.

Podsumowanie W przypadku teorii zachowania konsumenta „sytuację problemową” tworzy pytanie dotyczące kierunku nachylenia rynkowej krzywej popytu na dobra. Istnieje wiele podejść i teorii odnoszących się do zachowania konsumenta, jednak żadna z nich nie daje pełnej odpowiedzi na pytanie o kierunek nachylenia rynkowej krzywej popytu na dane dobro. Pomimo wielu przykładów odmiennych zachowań konsumentów, podważających prawdziwość Prawa Popytu ekonomiści sprzeciwiali się próbom jego odrzucenia. Argumentem za przyjęciem Prawa Popytu było przyjęcie pomocniczego założenia mówiącego, że negatywny efekt dochodowy będzie zawsze zbyt mały aby skompensować negatywny efekt substytucyjny (pominięcie dóbr Giffena).

 Pytania do dyskusji  Czy za prawidłowe uważasz, że ze względu na brak określonych standardów, które spełniać powinny wszystkie teorie ekonomiczne, wybiera się teorię, która ma największe szanse przeżycia? Czy taki sposób wyboru prowadzi do wytypowania najlepszej teorii? Czy ekonomiści mają rację pomijając w rozważaniach problem dóbr Giffena? Czy uważasz, że występowanie dóbr Giffena powinno być jednak podstawą do odrzucenia Prawa Popytu?