Problem kreacji i reprodukcji w dziele filmowym Stanowiska teoretyczne dotyczące problemu kreacji i reprodukcji można podzielić na dwie grupy: 1.Uznające antynomię kreacji i reprodukcji za sprzeczność antagonistyczną, co pociąga za sobą dwojakie konsekwencje: Film nie jest sztuką albo kreacją (ewentualnie może być sztuką, która nie opiera się na kreacji); Sztuka filmowa nie jest w ogóle reprodukcją lub reprodukcję unicestwia przez kreacyjne przetworzenie rzeczywistości ( creative treatment of actuality - John Grierson ); 2.Nie uznające antagonistycznej sprzeczności kreacji i reprodukcji, lecz ich wewnętrzne napięcia, immanentnie tkwiące w naturze medium filmowego. Stanowiska z grupy 1 można odnieść do teoretycznej dyskusji na obszarze teorii filmu, która stawiała pytania: czy film można uznać za sztukę?, a jeśli tak to na jakich warunkach?

Pojęcie reprodukcji fono-fotograficznej Reprodukcja to dwuwymiarowa kopia trójwymiarowego oryginału (przedmiotu, modela) wykonana za pomocą urządzenia mechanicznego: aparatu fotograficznego, kamery filmowej, telewizyjnej lub wideo; W przypadku filmu materialną podstawą twórczości filmowej (kreacji) jest techniczne odtwarzanie (reprodukcja) wyglądów przedmiotów i przebiegu zachodzących w rzeczywistości zdarzeń, których obecność przed kamerą jest warunkiem koniecznym dla powstania obrazu filmowego. Reprodukcja środkami technicznymi okazuje się bardziej samodzielna wobec oryginału niż manualna; np. w fotografii może ona wydobyć aspekty oryginału, dostępne jedynie dającej się ustawić i dowolnie zmieniającej punkt widzenia soczewce, a nieuchwytne dla ludzkiego oka lub za pomocą pewnych technologii, jak powiększenie, czy tak zwany ruch zwolniony, utrwalić obrazy, które siła rzeczy wymykają się optyce naturalnej Walter Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej.

Reprodukcja a tworzywo filmowe W przypadku filmu niemożliwe jest znalezienie materiału, który spełniałby warunki postawione dla tworzywa artystycznego: –istniałby poza dziełem w formie surowej jako materia stojąca do dyspozycji twórcy; –istniałby w dziele, nie zmieniając swej istoty w procesie artystycznego; Warunków tworzywa artystycznego nie spełnia taśma filmowa, bo jest jedynie nośnikiem zapisu, ani również taśma naświetlona, bo jest zarejestrowany na niej obraz, który nie stanowi już surowego materiału, bez śladów ingerencji twórcy; Zdaniem Erwina Panofskyego rzeczywistość realna jest tworzywem filmu, jednak ten punkt widzenia nie rozwiązuje problem, ponieważ fizyczna realność osób i przedmiotów zostaje przekształcona w procesie reprodukcji; Tym, co zachowuje istotną tożsamość w procesie kształtowania artystycznego jest sama informacja wizualna i dźwiękowa w postaci sygnałów, która może odebrać i przekazać nam kamera filmowa; Tym, co w procesie technicznym podlega kształtowaniu, jest nie tylko realna rzeczywistość, ale również zarejestrowany przez kamerę jej obraz filmowy, który może być zmieniany w trakcie procesu rejestracji, albo może stanowić materiał dla dalszych transformacji dokonywanych na taśmie filmowej (w tym również montaż).

Rzeczywistość realna jako materiał na dzieło filmowe Rzeczywistość przed kamerą (mise-en-scène) jest jedynie wybranym fragmentem rzeczywistości realnej, który jest możliwy do rejestracji przez kamerę filmową i przekazania w obrazie filmowym; Dzięki filmowej rejestracji rzeczywistości silniej niż w jakimkolwiek innym dziele wizualnym odciska się rzeczywistość kulturowa wraz z jej rytuałami mówienia i poruszania się ludzi, a także realność materialna – sprzętów, domów, ulic, pojazdów i krajobrazu; rejestracja filmowa wkracza dość głęboko w tę sferę obrazu rzeczywistości, która w innych sztukach jest wyłącznie przedmiotem kreacji; Rzeczywistość realna dostępna dla kamery filmowej jest w gruncie rzeczy informacją wizualno-dźwiękową, sygnałami optycznymi i akustycznymi biegnącymi od filmowanych obiektów do aparaty rejestrującej; jednak jak twierdził Benjamin – inna natura przemawia do kamery, a inna do oka i to właśnie ona jest w istocie tworzywem filmu; Materiałem dzieła filmowego jest fotograficzny, ruchomy obraz zachowujący wyraźne ślady rzeczywistości realnej i jej struktur czasowo-przestrzennych; materia filmu jako produkt podwójnej transformacji – technicznej i artystycznej, nie istnieje, co prawda, w naturze jako bezwładna materia stojąca do dyspozycji twórcy zachowuje w szczątkowej wersji cechy materiału wyjściowego (fragment miasta, aktor).

Reprodukcja jako technika twórcza Reprodukcja filmowa jest rodzajem techniki twórczej, analogicznej choć nie tożsamej z innymi technikami artystycznymi, opartymi na mechanicznej reprodukcji (wykorzystujących zjawisko tworzenia kopii przy udziale urządzenia mechanicznego); w gruncie rzeczy reprodukcja filmowa polega na rejestracji fono-fotograficznej, która jednocześnie jest rodzajem transformacji obrazu rzeczywistości umieszczonego przed kamerą w ruchomy, dźwięczący obraz filmowy zapisany na taśmie filmowej; Reprodukcja filmowa kategorią operacyjną, a nie artystyczną, ponieważ charakteryzuje wszystkie środki audiowizualne również i te pozbawione w jakimkolwiek stopniu kreacji (publicystyka, reklama); Jeżeli traktujemy reprodukowanie jako technikę modelowania rejestrowanej rzeczywistości, sprawą dyskusyjną może być również to, czy determinuje ono wszystkie komponenty samego obrazu. Pewne wątpliwości może budzić problem barwy. Rozkład plam barwnych, tonacja, nasycenie koloru nie są tu wprawdzie kwestią całkowicie arbitralnych, swobodnych wyborów twórczych – są zdeterminowane systemem barwnym użytej taśmy i nie są niezależne od rozkładu barw w naturze (Antonioni w Czerwonej pustyni malował trawniki i drzewa). Twórca filmowy nie kształtuje tworzywa, lecz steruje procesem jego powstawania; ma on przy tym w owym procesie do czynienia ze złożonym układem współczynników nie dających się całkowicie przewidzieć, przypadek ingeruje w stopniu znacznie większym.

Pojęcie kreacji w dziele filmowym 1.W przypadku filmu mamy do czynienia z rozumieniem słowa kreacja kiedy dochodzi do celowego kształtowania obrazu filmowego i jego sekwencji narracyjnych; 2.Sugeruje możliwość wprowadzenia skali, którą można mierzyć stopień kreacyjności stosownie do ilości i wyrazistości użytych środków, stopnia i częstości występowania fotograficznych deformacji, typu montażu, nasycenia metaforami i środkami retorycznego oddziaływania; tak rozumiana kreacja jest źródłem dychotomicznych podziałów na sztukę filmową kreacyjną (film fikcji) i niekreacyjną (film faktu); jednak trzeba pamiętać, że film powstał jako udoskonalona technika dokumentacji i od tej pory jego konwencje i style artystyczne rozwijały się zarówno w opozycji, jak i pod wpływem wyraźnej tendencji inspiracji kierunku dokumentalnego; reprodukcja filmowa należy do najistotniejszych uwarunkowań kreacji; reprodukcji nie można rozpatrywać w oderwaniu od kreacji, natomiast można mówić o czynnikach kreacyjnych niezależnych od reprodukcji.

Wewnętrzne napięcia czynnika kreacji i reprodukcji w dziele filmowym Rozwój narracji filmowej doprowadził do swoistego synkretyzmu, łączenia w jednym dziele elementów różnych poetyk i konwencji stylistycznych; od stylu utajonej narracji proklamowanej przez direct cinema (kino bezpośrednie), opartej na radykalnym wykorzystaniu reprodukcji, do nagłego ujawniania arbitralności narratora, różnych form odautorskiego komentarza, i w konsekwencji do rozwoju poetyki kina autorskiego opartego na kreacji; W historycznym rozwoju problematyki reprodukcji i kreacji rysują się trzy przełomy: –Pierwszy przypada na lata 20., kiedy kształtowała się świadomość filmu jako sztuki; jego specyfikę upatrywana w możliwościach kreacyjnych techniki filmowej, które pozwalały przekroczyć obraz rzeczywistości i deformować go; –Drugi przełom nastąpił pod koniec lat 50., kiedy w świadomości społecznej funkcjonowało przekonanie, że film może być plastycznym narzędziem wypowiedzi artystycznej; ten punkt widzenia był konfrontowany z tezami Siegfrieda Kracauera postulującego formułę filmu jako sztuki niekreacyjnej; –Trzeci przełom pojawia się wraz z nowymi mediami; komputerowe techniki realizacji obrazu filmowego poważają zjawisko reprodukcji filmowej w całej rozciągłości. Ewolucja języka filmu uświadamia wielość możliwych funkcji kreacyjnych, jakie w dziele filmowym może pełnić czynnik dokumentalnej i paradokumentalnej reprodukcji; nie potwierdza się teza o ścisłym ścieraniu dwóch tendencji: kreacyjnej i niekreacyjnej; w perspektywie historycznej rysuje się pewna opozycja, która jest źródłem specyficznych napięć w sztuce filmowej, opozycja między kreacją jako czynnikiem konstrukcji dzieła filmowego a reprodukcją, w jej skrajnie analitycznej postaci, pojmowaną jako czuły instrument rejestracji zewnętrznych przejawów rzeczywistości realnej, która definiuje technikę dokumentalną względnie wykraczającą poza granice fikcji tworzonej w sztuce filmowej.