- POCHODZENIE CZŁOWIEKA ANTROPOGENEZA - - POCHODZENIE CZŁOWIEKA

Była albo nie była (ewolucja) Oto jest pytanie

Podstawową zależność Darwinowską; można wyrazić następująco: ". [ Podstawową zależność Darwinowską; można wyrazić następująco: ".[...] ze zbioru populacji zasiedlających obszar o danych warunkach utrzymuje się ta frakcja, która maksymalizuje kryterium adaptacji do tych warunków" (Łastowski 1987, s. 36). Upraszczając można powiedzieć, że na Ziemi panują potomkowie tych, którym konstrukcja biologiczna umożliwiała przeżycie w walce o byt i wychowanie potomstwa w danych warunkach środowiskowych. Selekcja naturalna działa bowiem na dwa główne sposoby: poprzez różnicową płodność (niektórzy członkowie populacji mają większą płodność niż inni, a więc pozostawiają więcej potomstwa) oraz przez różnicową przeżywalność (pewne cechy - mające podstawy genetyczne -są premiowane dłuższym życiem)

W swej klasycznej pracy z 1859 roku O pochodzeniu gatunków Darwin mechanizm ewolucji ograniczył jednak tylko do zwierząt. Obawa przed krytyką jego koncepcji ze względu na zbrukanie "świętej istoty ludzkiej" spowodowała, że nie rozszerzył on w tym traktacie mechanizmów ewolucji wprost na człowieka. Dokonał tego dopiero w 1871 roku w pracy „O pochodzeniu człowieka”. Czynnik decydujący o tym, czy dany organizm jest "dostatecznie dobry", stanowi sukces reprodukcyjny.

(z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek)      Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych; całokształt procesów ewolucyjnych, które doprowadziły drogą stopniowych zmian struktury genetycznej gatunku do przekształcenia się populacji przedludzkich w populację Homo sapiens. Tak brzmi "zimna", encyklopedyczna definicja zaczerpnięta ze słownika antropologicznego.

ANTROPOLOGIA: Biologia porównawcza człowieka, nauka o zmienności cech fizycznych człowieka w czasie i przestrzeni Obejmuje 3 duże grupy problemów: 1) Filogeneza człowieka (antropogeneza) 2) Zróżnicowanie rasowe człowieka 3) Zmienność indywidualna oraz rozwój osobniczy człowieka

1) Filogeneza człowieka (antropogeneza) zagadnienia kierunków i tempa ewolucji istot człowiekowatych, badane na podstawie analizy kopalnych szczątków kostnych; odtwarzanie trybu życia populacji praludzkich na podstawie danych archeologii; rozważania nad genezą i ewolucją ludzkich zachowań i ludzkiej organizacji społeczeństwa, Ontogeneza (rozwój osobniczy) to skrócone powtórzenie (rekapitulacja) filogenezy czyli historii rozwoju rodowego danego osobnika. Jest to niezbyt ścisłe założenie prawa biogenetycznego sformułowanego przez Ernsta Haeckla

2) Zróżnicowanie rasowe człowieka badania zmienności cech fiz. człowieka (np. grup krwi, budowy twarzy) w przestrzeni geogr. oraz przyczyn tej zmienności; badania nad efektami krzyżowania się ras; historia ras, badanie kierunków migracji i ekspansji różnych grup ludzkich w ciągu ostatnich kilku tysiącleci na podstawie antropologicznej analizy cmentarzysk; 3) Zmienność indywidualna i rozwój osobniczy człowieka badanie wpływu warunków środowiskowych i czynników genet. na przebieg wzrastania i dojrzewania; badania nad typami budowy ciała

FILOGENEZA rozwój rodowy ONTOGENEZA przebieg rozwoju rodowego organizmów obejmujący przemiany form żywych i rozdzielanie linii ewolucyjnych obejmuje całokształt ewolucyjnego przekształcania się budowy i funkcji następujących po sobie generacji różnych jednostek systematycznych w różnych erach geol.; graf. przedstawieniem filogenezy jest drzewo rodowe; filogeneza odtwarza się przez uzgodnienie danych o rozkładzie pokrewieństw pomiędzy poszczególnymi współcz. człowiekowi organizmami z danymi paleontologicznymi; wyrazem pokrewieństwa są podobieństwa morfologiczne, fizjol. i rozwojowe (gł. stadiów embrionalnych). ONTOGENEZA rozwój osobniczy, przemiany anat. i czynnościowe od chwili powstania nowego osobnika w procesie rozmnażania aż do jego śmierci. U organizmów rozmnażających się płciowo początek ontogenezy wyznacza połączenie się gamet

1. Odtwarzanie przebiegu antropogenezy rozpoczął Darwin Opierał się na wynikach badań z zakresu anatomii porównawczej. (porównywał budowę czaszki człowieka i kolejnych jego przodków) Anatomia porównawcza objaśnia budowę organizmu przez porównywanie struktury oraz charakteru funkcjonalnego i przeszłości rozwojowej poszczególnych narządów, zarówno w przebiegu ontogenezy, jak i filogenezy; Wyodrębniła się jako samodzielna dyscyplina w pocz. XIX w., gł. dzięki pracom G. Cuviera. Podstawowe kryterium w anatomii porównawczej stanowi zasada homologii i analogii narządów Darwin prowadził również obserwacje zachowań współczesnych gatunków naczelnych.

2. Darwin wysnuł na tych podstawach hipotezę, że: Najbliższymi krewniakami człowieka sa małpy człekokształtne (szympans, goryl gibbon) kolebką ludzkości była Afryka współczesny człowiek rozumny powstał w wyniku procesu ewolucji 3. Dopiero następne pokolenia badaczy zebrały, nadal jednak niepełny, materiał wykopaliskowy dokumentujący przebieg ewolucji człowieka;

PALEOANTROPOLOGIA Dział antropologii zajmujący się zróżnicowaniem kopalnych form przedludzkich i ludzkich oraz ich filogenezą; Badania obejmują analizę morfologiczno-porównawczą kopalnych szczątków, ich datowanie (m.in. metodą wskaźników izotopowych) oraz rekonstrukcję; Paleoantropologia stanowi podstawę badań ewolucyjnego rozwoju człowieka (antropogeneza). skamieniała czaszka rekonstrukcja

4. Wykorzystanie zdobyczy biologii molekularnej w badaniu przeszłości człowieka: porównywanie podobieństw i różnic (mutacji) w materiale genetycznym człowieka i jego przodków porównywanie sekwencji nukleotydów w DNA człowieka, jego przodków i gatunków najbliżej spokrewnionych porównywanie sekwencji aminokwasów w białkach w różnych populacjach ludzkich

ZAPIS KOPALNY EWOLUCJI HOMINIDÓW JAKO PRZYKŁAD PALEONTOLOGICZNYCH ŚWIADECTW EWOLUCJI PALEONTOLOGIA [gr.], nauka biologiczna. zajmująca się badaniem historii życia na Ziemi; źródłem danych empirycznych są dla paleontologii skamieniałości kopalnych organizmów.

CZŁOWIEKOWATE, hominidy, Hominidae, w systematyce zool CZŁOWIEKOWATE, hominidy, Hominidae, w systematyce zool. rodzina z rzędu naczelnych, z podrzędu małp wąskonosych, dziś reprezentowana tylko przez 1 gat. Homo sapiens (człowiek); obejmują również kopalne istoty przedludzkie i praludzkie: australopiteki pitekantropy człowieka neandertalskiego; człowiekowate są blisko spokrewnione z rodziną małp człekokształtnych; niegdyś nawet na tym samym terenie i w tym samym czasie żyło więcej gatunków spokrewnionych z człowiekiem

CZŁOWIEKOWATE, hominidy wywodzą się przypuszczalnie z driopiteków; DRIOPITEKI rodzina małp kopalnych z miocenu i wczesnego pliocenu (od ok. 20 do ok. 14 mln lat temu), o dużym rozprzestrzenieniu geogr. (Afryka, Azja, Europa); z driopiteków wywodzą się prawdopodobnie dzisiejsze małpy człekokształtne u tych 2 rodzin występuje m.in. b. charakterystyczny układ guzków na koronie zębów trzonowych najlepiej poznanym rodzajem driopiteków jest prokonsul; pewne podobieństwa do człowieka wykazuje ramapitek. Rodzina HOMINIDÓW oddzieliła się od DRIOPITEKÓW ok. 7 milionów lat temu.

Australopitekus africanus Australopitekus aferensis Człowiek rozumny Homo sapiens Człowiek wyprostowany Homo erektus A. robustus Człowiek zręczny Homo habilis Australopitekus africanus Australopitekus aferensis

DRZEWO RODOWE CZŁOWIEKA

RODOWÓD CZŁOWIEKA NEANDERTALCZYK HOMO EREKTUS HOMO HABILIS AUSTRALOPITEK PROKONSUL HOMO SAPIENS RODOWÓD CZŁOWIEKA

ARDIPITHEKUS z Etiopii I. ORRORIN z Kenii ARDIPITHEKUS z Etiopii - 5-6 milionów lat temu - najstarsze hominidy zbliżone do wspólnego przodka człowieka i szympansa

II. AUSTRALOPITHEHUS (południowe małpy) 4-2 miliony lat temu - wczesne spionizowane człowiekowate Żyły od ok. 4-1,2 mln lat temu początkowo w Afryce Wschodniej, na terytorium Wielkich Rowów Afrykańskich - tam naukowcy doszukują się kolebki ludzkości - później także w Afryce Południowej i Środkowej. Charakteryzowały się masywną szczęką, mocnym uzębieniem, ale już krótkimi kłami - umożliwiało to poziomy ruch trący i świadczy o przewadze twardego pokarmu roślinnego w ich pożywieniu. Posiadały stopy o nieprzeciwstawnym paluchu (jak u człowieka), były przystosowane do chodzenia w pozycji pionowej (dwunożność).

III. PARANTHROPUS (parantropy) 3,5-1 milion lat temu - wymarłe bezpotomnie boczne (nie prowadzące do linii Homo) odgałęzienie naszego drzewa rodowego parantrop - prawie człowiek Pomimo że miały większą twarz, szczęki i zęby, ich mózg i ciało były tylko nieznacznie większe od pozostałych australopiteków. Były przystosowane do spożywania twardej żywności roślinnej.

IV. Przedstawiciele rodzaju HOMO - który rozwijał się równolegle z parantropami: A - HOMO HABILIS (Człowiek zręczny) 2,5-1,8 miliona lat temu w Afryce Wsch. stanowi pierwszy etap w rozwoju rodzaju Homo i jest w linii prostej praprzodkiem Homo sapiens. Nazwa "człowiek zręczny" została mu nadana, ponieważ uznano go za twórcę narzędzi kamiennych znalezionych w złożach sprzed 1,8 mln lat

Najstarszych przedstawicieli rodzaju Homo znamy z pokładów datowanych na ok. 2,6 mln lat. Wyróżnia je: największa wśród znanych gatunków pojemność puszki mózgowej mniejsze siekacze i kły niewystające poza linię innych zębów, grubsze szkliwo, kształt szczęki bardziej paraboliczny niż u wcześniejszych naczelnych budowa stopy, u człowieka palce stopy utraciły chwytność czaszka bardziej zaokrąglona, z mniejszą częścią twarzową umiejętność wytwarzania narzędzi Homo habilis (człowiek zręczny)

Schemat pradziejów człowieka, od górnego paleolitu do człowieka z Cro-Magnon

HOMO HABILIS

B - HOMO EREKTUS (Człowiek wyprostowany; pitekantrop) prymitywny, kopalny gatunek człowieka z epoki środkowego plejstocenu, stanowiący szczebel ewolucyjny pośredni między australopitekami a formami człowieka. był pierwszym przodkiem człowieka, który wyemigrował z afrykańskiej kolebki ewolucyjnej. W Europie pojawił się najprawdopodobniej ok. 1 miliona lat temu. jest najdawniejszym przedstawicielem istot człowiekowatych, o których wiadomo na pewno, że umiał posługiwać się ogniem. Można przypuszczać, że łowieckiemu trybowi życia towarzyszyła już u pitekantropów struktura społeczna typu ludzkiego, oparta na rodzinach monogamicznych, zakazie kazirodztwa i podziale pracy wg płci i wieku pitekantropy uprawiały kanibalizm, brak praktyk religijnych

MAPA MIGRACJI HOMO EREKTUS (PITEKANTROPUS)

V. HOMO NEANDERTHALENSIS ( neandertalczyk) zamieszkiwał chłodne tereny Europy 230-28 tyś. lat temu Dziecko neandertalczyka zrekonstruowane na podstawie pozostałości z Giblartaru

Neandertalczycy: -nie posiadał bródki -posiadali krępe mocne ciało, Różnice i podobieństwa do ludzi współczesnych Neandertalczycy: -nie posiadał bródki -posiadali krępe mocne ciało, -nieznacznie większą puszkę mózgową (1700/1300), -podstawa czaszki jest płaska, -zachodnie znaleziska mają niskie czoło z silnie rozwiniętymi łukami nadoczodołowymi, -proporcjonalnie krótsze ręce i nogi krótsze i masywniejsze, a także wygięte kości długie kończyn dolnych, -lepiej rozwiniętą muskulaturę klatki piersiowej, ramion i barku, -byli przeciętnie nieco niższego wzrostu, -kości twarzoczaszki wysunięte do przodu i większy nos, -prawdopodobnie posługiwali się mową. H. sapiens H. neanderthalensis

VII. CZŁOWIEK Z CRO MAGNON (kromagnończyk) 40 tyś. lat temu pojawił się jako pierwszy przedstawiciel gatunku ludzkiego w Europie. Znaleziska wykazują, że kromaniończycy jako pierwsi wykonywali przedmioty ozdobne, m.in. figurki kobiece znane dziś pod określeniem paleolitycznej Wenus, Wszystkich żyjących współcześnie ludzi oraz ich bezpośrednich przodków określa się w Europie mianem kromaniończyków. Pod koniec plejstocenu wykształciły się na świecie główne rasy ludzkie: mongoidalna w Azji, negroidalna w Afryce Środkowej, europoidalna i rasa australoidalna

VI. HOMO SAPIENS (Człowiek rozumny) człowiek anatomicznie współczesny; powstał w Afryce ok. 200-150 tyś. lat temu. 100 tyś lat temu dotarł na Bliski Wschód; 60 tyś l. do Australii

CZŁOWIEK JEST KUZYNEM MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH A WŚRÓD NICH NAJBLIŻEJ JEST Z SZYMPANSEM SYSTEMATYKA CZŁOWIEKA: Królestwo - zwierzęta Podkrólestwo - tkankowce Typ - strunowce Podtyp - kręgowce Gromada - ssaki Podgromada - ssaki właściwe Szczep - łożyskowe Rząd - naczelne Rodzina - człowiekowate SZYMPANS Rodzaj - człowiek

Zasadnicze osobliwości człowieka jako gat. są następujące: 1) systematyczne, na dużą skalę rozwinięte posługiwanie się narzędziami; wytwarzanie narzędzi, (praktykowane wprawdzie przez niektóre małpy, zwł. szympansy, ale bez porównania niżej u nich rozwinięte;) 2) posługiwanie się mową, systemem sygnalizacji głosowej, nie mającym żadnych odpowiedników w świecie zwierzęcym; 3) tworzenie kultury przez człowieka. (rzeczywistości przetworzonej)

Do najbardziej istotnych cech ludzkich różniących zasadniczo człowieka od zwierząt i stanowiących istotę człowieczeństwa należą: zdolność do abstrakcyjnego myślenia (abstrakcja) i związana z nim zdolność do analizy i syntezy, zdolność do rekapitulacji (pamięć), do świadomego decydowania o swoim postępowaniu (wola) zdolność do tzw. wyższych uczuć, bogata psychika rozwój inteligencji

form świadomości społ. i sfery zachowań społ. z nią związanych Cechy te, kształtujące się w społecznym współdziałaniu ludzi, stanowią zespół cech charakterystycznych dla psychiki ludzkiej; Rozwinęły się one w ciągu historycznego procesu tworzenia przez człowieka tej rzeczywistości, którą w przeciwieństwie do przyrody nie przetworzonej (tj. takiej, jaką człowiek zastał) nazywamy kulturą. Tworzenie: kultury form świadomości społ. i sfery zachowań społ. z nią związanych decyduje o ludzkim poczuciu głębokiej odrębności i wyjątkowości w stosunku do całego świata organicznego.; w niej się przejawia nadzwyczaj wysoka sprawność ludzkiego mózgu i psychiki. W myśl teorii antropogenezy wszystkie bez wyjątku osobliwości ludzkiego ciała i psychiki wytworzyły się u przodków człowieka stopniowo, w wyniku działania tych samych mechanizmów ewolucyjnych, które sterowały ewolucją innych gatunków biologicznych;

SWOISTE CECHY GATUNKU LUDZKIEGO – POJAWIAJĄCE SIĘ W PROCESIE HOMINIZACJI NA RÓŻNYCH ETAPACH ANTROPOGENEZY 1. Spionizowana postawa 2. Dwunożny chód 3. Silny rozwój mięśnia brzuchatego łydki i mięśni pośladkowych a słabszy mięśni karku - w związku ze sposobem poruszania się 4. Utrata chwytności stopy i jej wysklepienie, brak przeciwstawnego palucha, krótkie paliczki i wydłużone kości stępu 5. Esowate wygięcie kręgosłupa (lordoza szyjna i lędźwiowa oraz kifoza piersiowa i krzyżowa) 5. Przesuniecie pod czaszkę otworu potylicznego - lepsze wyważenie głowy na pionowej szyi NEANDERTALCZYK CZŁOWIEK ROZUMNY

6. Zmiana budowy miednicy wymuszona powiększeniem mózgu (głowy) 7. Spowolnienie rozwoju osobniczego (ontogenezy) i skrócenie ciąży - potomstwo mniej samodzielne 8. Delikatniejsze uzębienie, mniej wydatne kły cofnięte poza linię zgryzu, a zęby policzkowe pokryte grubym szkliwem NEANDERTALCZYK 9. Żuchwa z wyraźnie wykształcona bródka 10. Gruczoły piersiowe u dojrzałych kobiet widoczne przez całe życie, niezależnie od laktacji 11. Rozwój mięśni mimicznych twarzy, mięśni strun głosowych 12. Kończyny górne krótsze od dolnych 13. Znaczny zanik łuków nadoczodołowych CZŁOWIEK ROZUMNY

14. Wysklepienie czoła, zaokrąglenie puszki mózgowej - w związku z rozwojem mózgu, cofnięcie się trzewioczaszki 15. Asymetria wielkości, kształtu i funkcjonowania półkul mózgowych (obecność ośrodków mowy w lewej półkuli) 16. Znaczny rozwój kresomózgowia 17. Wzrost rozmiarów ciała 18. Redukcja owłosienia Różnice anatomiczne różniące człowieka od reszty naczelnych dotyczą gł. budowy aparatu ruchu oraz wielkości mózgu. Szczególnie jaskrawy jest kontrast między człowiekiem a innymi naczelnymi w sferze zachowań i trybu życia;

ZRÓŻNICOWANIE WEWNĄTRZGATUNKOWE CZŁOWIEKA 1. Populacje ludzkie - podobnie jak wszystkie inne organizmy podlegały doborowi naturalnemu i innym mechanizmom ewolucji 2. Z tego powodu populacje zamieszkujące różne regiony różniące się warunkami środowiskowymi różnią się miedzy sobą Zróżnicowanie rasowe człowieka przejawia się najsilniej w: barwie skóry Kształcie i barwie włosów w niektórych cechach twarzy (kształcie nosa, warg, oprawie oczu, kształcie profilu twarzy), także we właściwościach serologicznych  Przypuszcza się, że większość „cech rasowych” powstała w wyniku selekcji naturalnej, jako skutek przystosowania do lokalnych warunków środowiskowych, gł. klimatycznych

wydatne nosy nawilżające i oczyszczające wdychane powietrze W mroźnym klimacie dobór naturalny faworyzuje zwartą sylwetkę, krępe niskie ciało, krótkie kończyny i mały nos - ze względu na utratę ciepła Warunki panujące w ciepłych i wilgotnych lasach faworyzują osobniki, które mają szerokie nozdrza i niewielkie jamy nosowe - gdyż powietrza nie trzeba ogrzewać ani nawilżać Ludzie mieszkający w suchych i ciepłych obszarach posiadają wydatne nosy nawilżające i oczyszczające wdychane powietrze

Ludzie mieszkający wysoko w górach wykazują inne przystosowania ułatwiające im życie w tym miejscu: krew zawiera znacznie więcej hemoglobiny co ułatwia funkcjonowanie w rozrzedzonym powietrzu Kąt padania promieni słonecznych i intensywność nasłonecznienia spowodowały, że populacje ludzkie żyjące na różnych obszarach mają odmienną barwę skóry ciemną - mieszkańcy okolic równikowych - barwnik melanina chroni ją przed szkodliwym (rakotwórczym) działaniem promieni UV i zabezpiecza przed oparzeniami jasną - wszędzie tam gdzie nasłonecznienie jest małe (np. na północy) - tutaj dobór naturalny sprzyjał jasnej skórze gdyż pozwalał na pochłonięciepewnej dawki ultrafioletu potrzebnej do syntezy witaminy D Ochronę przed wysoką temperaturą i przegrzaniem mózgu stanowią gęste kręcone włosy u ludów murzyńskich Fałd mongolski ludów azjatyckich utworzony z fałdu tłuszczu na górnej powiece zmniejsza szpare oczną i chroni oko przed odmrożeniem i śnieżną ślepotą Znaczenie przystosowawcze wielu różnic rasowych nie zostało jednak dotychczas przekonująco wyjaśnione.

Posłużyło to do wyodrębnienia tak zwanych ras ludzkich: Zamieszkujące różne obszary naszej planety populacje ludzkie, oddzielone barierami geograficznymi różnią się na skutek działania doboru naturalnego zestawami kombinacji cech wyglądu, fizjologicznych - uwarunkowanymi genetycznie. Posłużyło to do wyodrębnienia tak zwanych ras ludzkich: negroidalna - czarna kaukazoidalna - biała mongoloidalna - żółta

Rasizm - bezpodstawne różnicowanie i wartościowanie ludzi według ich przynależności do konkretnego typu antropologicznego W praktyce większość cech antropologicznych jest słabo powiązana z rasami, a różnice wewnątrzpopulacyjne są większe niż międzypopulacyjne i różnice międzypopulacyjne dzięki migracji zacierają się Segregacja rasowa - człowiek rasy czarnej pije wodę tylko dla "kolorowych

AUSTRALOPITHECUS

ORRORIN