WPROWADZENIE DO ROMANTYZMU

POJĘCIE „ROMANTYZM” „Definicja romantyzmu zawiera się w jego nieokreśloności.” – Wiktor Hugo Przymiotnik romanticus – pojawia się pod koniec średniowiecza w związku z romansami rycerskimi. Przechodzi do j. angielskiego na określenie czegoś, co jest „jak z bajki”, np. niezwykłe krajobrazy „jakby z romansu”, romantyczne parki angielskie. Stopniowo rozszerza się na określenie piękna utworów literackich oraz na określenie wieków średnich jako romantycznych. Nazwę „romans” nosiły w średniowieczu utwory napisane w języku romańskim (lingua romana), tj. w języku ludowym, łączącym łacinę z elementami celtyckimi i germańskimi. W XVII w. w Anglii pojawia się pojęcie „romantyczny” na określenie literatury nowożytnej przeciwstawianej tradycjom starożytności klasycznej. Klasycyzmu i romantyzmu jako dwa przeciwstawne typy sztuki („Klasyczne jest to, co zdrowe, romantyczne to, co chore.” – Goethe) Romantyzm, to zarówno kierunek w literaturze i sztuce (przełom wieku XVIII/XIX), jak i romantyczny obyczaj, styl bycia, nawet polityka.

ROMANTYZM Nazwa doktryny, teorii, poglądu; realizacji w dziełach i działalności w ich duchu; typu literatury i sztuki; uprzywilejowanie pewnych technik artystycznych; nazwa „szkoły”, ruchu literackiego, prądu umysłowego i artystycznego; postawy, mody, cechy…* * Władysław Tatarkiewicz, „Romantyzm, czyli rozpacz semantyka”

ROMANTYZM NIE WZIĄŁ SIĘ ZNIKĄD Zapowiedzią romantyzmu był oświeceniowy sentymentalizm – prąd, który przeciwstawiał się wszechwładzy rozumu, głosił wyższość uczuć i hasło powrotu do natury (Jean Jacques Rousseau). Rozczarowanie młodego pokolenia oświeceniową, racjonalną filozofią. To nie rozum, a wiara, wolność, kreowanie nowej rzeczywistości są teraz godne uwagi. Miejsce porządku zajęły niepokój, chaos, rozdarcie. Romantyczny bunt obejmie różne dziedziny życia: politykę (powstania), obyczaje i kulturę. Po epoce autorytetu katedry nastanie epoka rewolucji i namiętności.

PREROMANTYZM – PRZEDSIONEK EPOKI Nasilone tendencje w kulturze drugiej połowy XVIII wieku i początku XIX wieku zrywające z estetyką klasycyzmu. Podkreślanie roli natchnienia, wyobraźni i oryginalności. Źródła inspiracji: kultura ludowa, historia (zwłaszcza średniowiecze), świat uczuć.

STURM UND DRANG – PRZEJAW PREROMANTYZMU W latach 70. XVIII wieku w Niemczech pojawia się nurt zwany „Sturm und Drang” (burza i napór). Twórcy: Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, Friedrich Klinger (Jego dramat „Sturm und Drang” dał początek nazwie tego nurtu literackiego). Nie zgadzali się oni z ówczesną sytuacją społeczno-polityczną Niemiec: brakiem jedności, istnieniem despotycznej władzy. Nowy typ bohatera: człowiek wrażliwy, cierpiący na chorobę wieku (Weltschmerz), buntujący się przeciwko społecznym przesądom. Dzieła: „Cierpienia młodego Wertera” Goethego (1774), „Zbójcy” Schillera (1781).

RAMY CZASOWE Romantyzm w Europie: Romantyzm w Polsce: 1789 r. – Wielka Rewolucja Francuska, która doprowadziła do upadku monarchii i ustroju stanowego we Francji. Bezpośrednią przyczyną był kryzys finansowy państwa, pośrednią rozwój racjonalistycznej filozofii Oświecenia i związane z nią aspiracje polityczne stanu trzeciego; głównie burżuazji i mieszczaństwa. 1848 r. – Wiosna Ludów - symboliczne określenie ruchów rewolucyjnych w Europie skierowanych przeciwko autorytarnej władzy. Romantyzm w Polsce: 1818 r. – wydane przez Kazimierza Brodzińskiego rozprawy „O klasyczności i romantyczności” 1822 r. – Adam Mickiewicz „Ballady i romanse” 1863 r. – powstanie styczniowe

OGÓLNY OBRAZ EPOKI To epoka spisków, buntów, powstań narodowowyzwoleńczych. Wolnościowe dążenia romantyzmu prowadzą do zmian na mapie politycznej: jednoczą się Włochy, niepodległość odzyskuje Belgia czy Grecja. W Polsce to okres pod znakiem Królestwa Polskiego (1815), powstania listopadowego (1830) i styczniowego (1863). To czas pokonania pozostałości feudalnych, ścierania się konserwatyzmu z liberalizmem. To również czas wielkich wynalazków: trwają prace nad skonstruowaniem lokomotywy, w 1825 r. w Anglii zostaje otwarta pierwsza kolej żelazna (lokomotywa Stephensona osiąga zawrotną prędkość 32 km na godzinę!) Po wodach zaczynają pływać parowce, w 1837 r. Samuel Finley Morse konstruuje telegraf i tworzy alfabet Morse’a. Pojawia się też fotografia, ogniwo elektryczne i lampa naftowa skonstruowana przez Polaka – Ignacego Łukasiewicza.

MYŚL ROMANTYZMU – WIELCY FILOZOFOWIE GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL FREIDRICH WILHELM SCHELLING FREIDRICH SCHLEGEL ARTUR SCHOPENHAUER Formułował prawa rządzące historią. Dzieje mają swój cel, nie są przypadkowe. Źródłem zmian jest ścieranie się przeciwieństw: teza – antyteza – synteza (triada heglowska). Historia to rozwój rozumu, w którym ogromną rolę odgrywają wybitne jednostki. Są one wykonawcami „woli ducha świata”. Historia przypomina teatr, w którym jednostki i narody odgrywają przypisane im role. Odrzucając swoje poprzednie kształty, świadomość osiąga coraz wyższe stopnie. Celem tego ciągłego rozwoju jest zjednoczenie bytu i ducha, które pozwoli na osiągnięcie „wiedzy absolutnej”. Filozofia stara się odszukać „pierwotną równowagę”, więź łączącą człowieka i przyrodę. Przyroda jest bytem absolutnym Sztuka jest drogą do ukazania istoty rzeczy. Koncepcja jedności sztuki i nauki (dążenie do ukazania świata jako jedności). Przyczyną tworzenia świata jest natchnienie, pierwiastek boski – Bóg przemawia przez artystę. Sztuka jest wolna od wszelkich ograniczeń. Żył w romantyzmie, ale został odkryty w Młodej Polsce. Głosił poglądy skrajnie pesymistyczne: nieodłączną częścią życia jest cierpienie, którego źródłami są niemożność zaspokojenia pragnień i świadomość śmierci.

NAJWAŻNIEJSI TWÓRCY LITERATURA MALARSTWO MUZYKA OPERA Johann Wolfgang Goethe George Gordon Byron William Turner Caspar David Friedrich John Constable Théodore Géricault Eugene Delacroix Piotr Michałowski Johann Heinrich Füssli William Blake Friedrich Schiller Ludwig van Beethoven Johannes Brahms Fryderyk Chopin Franz Liszt Robert Schumann Feliks Mendelssohn Ryszard Wagner Giuseppe Verdi Giacomo Puccini

Caspar David Friedrich „Opactwo w Dąbrowie”

Théodore Géricault „Tratwa Meduzy”

William Blake – „Dante i Beatrice spotykają się w raju”