KOSZTY JAKOŚCI

Koszt jakości Koszt jakości to pojęcie umowne. Wywodzi się z inżynierii jakości. Nie ma takiego terminu w teorii kosztów. Zawiera koszty (wydatki) poniesione na uzyskanie odpowiedniej jakości produktu wyrobu i usługi) lub procesu oraz straty spowodowane nieosiągnięciem tej jakości (ma się na uwadze bieżące i przyszłe korzyści). Z.Zymonik

Koszty jakości koszty jakości zawierają w sobie zarówno koszty – zużyte zasoby na osiągnięcie celów jakościowych, jak i straty – zasoby zmarnowane z powodu nie osiągnięcia celów jakościowych) zidentyfikowanie kosztów jakości wymaga określenia i wyceny działań związanych z jakością Z. Zymonik

Zbiór definicji kosztów jakości Źródło: Z.Zymonik (22.10.09.)

Udział kosztów jakości w wartości przychodów ze sprzedaży koszty jakości przychody ze sprzedaży od 3 % do 40 % 100 % Z. Zymonik

Międzynarodowe normy ISO serii 9000 z lat 2000 i 2008 bezpośrednio nie podejmują tematyki kosztów jakości Z. Zymonik

ISO 9001:2000 W normie podkreślona była potrzeba doskonalenia skuteczności i efektywności (norma nie wymagała jednak prowadzenia rachunku kosztów jakości).

ISO 9004:2000 W normie podkreślono, że w doskonaleniu systemu zarządzania jakością są pomocne przeglądy wyników finansowych związanych z jakością, redukowanie zakłóceń procesu i uszkodzeń wyrobu, prowadzenie pomiarów i ocena kosztów niezgodności, uszkodzeń oraz zapobieganie stratom. Z.Zymonik

ISO 9004:2009 Norma zaleca wykorzystywanie raportów finansowych dotyczących sytemu zarządzania jakością oraz zgodności wyrobu. Są one pomocne przy określaniu działań skutecznych i nieskutecznych związanych z jakością. Pozwalają na redukowanie błędów w procesach i wyrobach, a także na ocenę skutków tych błędów zawartych w kosztach gwarancji i rękojmi oraz odpowiedzialności cywilnej (product liability). Z.Zymonik

Koszt, strata , zasoby, obiekt kosztowy i pochodne

Pojęcie kosztu Koszt to wyrażone w jednostkach pieniężnych zasoby majątkowe użyte (wydatkowane) na potrzeby bieżących lub przyszłych korzyści Opracowała: Z.Zymonik na podstawie: Jaruga, Nowak Szychta, 2001, s.84.

Zasoby Ludzkie (praca) Maszynowe Materiałowe Środki transportu Media technologiczne (woda, energia, sprężone powietrze itp.) Powierzchnie produkcyjne i nieprodukcyjne itp.. Z.Zymonik

Koszt i strata Zużycie zasobów musi być celowe, gdyż tylko wtedy mamy do czynienia z kosztem. Nieosiągnięcie celu oznacza stratę. Z.Zymonik

Obiekt kosztowy (cost object) Obiekt dla którego są gromadzone i liczone koszty. Pojęcie odnosi się nie tylko do wyrobów (w tym usług), ale także do zawieranych kontraktów, programów, kanałów dystrybucji, czy też innych przedsięwzięć. Z.Zymonik

Klasyfikacja kosztów Kryterium stopnia zależności od rozmiaru produkcji (czy świadczenia usługi): Koszty stałe i koszty zmienne. Kryterium sposobu odnoszenia kosztów na produkty (usługi): Koszty bezpośrednie i pośrednie (postawa kalkulacji kosztów). Z.Zymonik

Koszt bezpośredni Koszt, który można jednoznacznie przyporządkować obiektowi kosztowemu, przy czym musi wystąpić między kosztem a obiektem bezpośrednia relacja przyczynowo-skutkowa. Z.Zymonik

Koszt pośredni Koszt pośredni jest rozliczny drogą pośrednią, za pomocą kluczy rozliczeniowych, tzw. nośników kosztów. Z.Zymonik

Układ kalkulacyjny kosztów Materiały bezpośrednie Robocizna bezpośrednia Inne koszty bezpośrednie Koszty wydziałowe Koszty zakupu Techniczny koszt wytworzenia Koszty ogólne Straty na brakach Fabryczny koszt wytworzenia Koszty sprzedaży Całkowity koszt wytworzenia Z.Zymonik

Jakość informacji kosztowej Jakość informacji kosztowej jest rozumiana jako wiarygodność poniesionych rzeczywistych kosztów. Zależy od charakteru działalności organizacji i potrzeb użytkowników tej informacji (produkcja jednostkowa, seryjna, cykl życia wyrobu). Z.Zymonik

Identyfikowanie kosztów jakości. Struktura kosztów jakości Identyfikowanie kosztów jakości. Struktura kosztów jakości. Modele kosztów jakości.

Podejścia do kosztów jakości I podejście. Koszty jakości II podejście. Koszty procesu III podejście. Straty jakości Z. Zymonik

I podejście. Koszty jakości Koszty zapobiegania (prewencji) Koszty oceny (badań i kontroli) Koszty błędów - Koszty błędów (wewnętrzne) - Koszty błędów (zewnętrzne) Z. Zymonik

Model PAF Prevention – zapobieganie błędom (prewencja) Appraisal – ocena Failure – błąd Z. Zymonik

III podejście. Straty jakości Straty jakości (wewnętrzne) 2. Straty jakości (zewnętrzne) Źródło: Z. Zymonik

II podejście. Koszty procesu Koszty zgodności (z wymaganiami) Koszty niezgodności (z wymaganiami) Z. Zymonik

Zestawienie porównawcze podstawowych elementów kosztów jakości zawartych w modelach strukturalnych A. V. Feigenbaum ASQC BS 6143 J. Bank 1. Koszty sterowania jakością. 1.1. Koszty prewencji. 2.1. Koszty oceny. 2. Koszty błędów. 2.1. Koszty błędów (wewnętrzne). 2.2. Koszty błędów (zewnętrzne). 1. Koszty działalności zapobiegawczej. 2. Koszty oceny jakości. 3. Koszty niskiej jakości (wewnętrzne). 4. Koszty niskiej jakości (zewnętrzne). 1. Koszty prewencji, oceny i błędów. 1.1. Koszty prewencji 1.2. Koszty oceny. 1.3. Koszty błędów (wewnętrzne). 1.4. Koszty błędów (zewnętrzne). 2. Koszty procesu. 2.1. Koszty spełnienia wymagań. 2.2. Koszty niespełnienia wymagań. 1. Koszty zgodności. 1.1. Koszty profilaktyki. 2. Koszty niezgodności. 3. Koszty utraconych korzyści. ISO 9004-1:1994 ISO 9004-3:1994 I podejście II podejście III podejście 1. Koszty zapobiegania (prewencji). 2. Koszty oceny (badań i kontroli). 3. Koszty błędów. 3.1. Koszty błędów (wewnętrzne). 3.2. Koszty błędów (zewnętrzne). 1. Koszty zgodności (odniesione  do procesu). 2. Koszty niezgodności (odniesione do procesu). 1. Straty jakości (wewnętrzne). 1.1. Straty jakości wymierne. 1.2. Straty jakości niewymierne. 2. Straty jakości (zewnętrzne). 2.1. Straty jakości wymierne. 2.2. Straty jakości niewymierne. 1. Koszty wewnętrznego zapewnienia jakości (operacyjne). 1.1. Koszty zapobiegania. 1.3. Koszty błędów. 1.3.1. Koszty błędów 1.3.2. Koszty błędów 2. Koszty zewnętrznego zapewnienia jakości. 2.1. Koszty prezentacji. 2.2. Koszty badań specjalnych. 2.3. Koszty projektowania i wdrażania systemów jakości. Źródło: Z.Zymonik

PREWENCJA

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (PREWENCJA) – elementy składowe 1/4 Wydatki te mają na celu zapobiec powstaniu niezgodności z wymaganiami (eliminują przyczyny potencjalnej niezgodności lub przyczyny wykrytej niezgodności). Przykładowe działania to: planowanie jakości – ustalenie celów dotyczących jakości, określenie procesów i zasobów, opracowanie planów jakości, opracowanie procedur i instrukcji dotyczących jakości, opracowanie pełnej informacji o produkcie (także ostrzeżeń o ewentualnym niebezpieczeństwie i możliwościach przeciwdziałania zagrożeniom), dokumentowanie przebiegu procesów, pozwalających na dostarczenie dowodów „uwolnienia się od odpowiedzialności”, działania związane z oznakowaniem produktów i ich prezentacją, obserwowanie produktu na rynku i gromadzenie informacji o ewentualnych zagrożeniach, porównywanie go z wyrobami konkurencji Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (PREWENCJA) – elementy składowe 2/4 gromadzenie i utrzymanie środków umożliwiających wycofanie produktu wadliwego z rynku (opracowanie procedur), opracowanie procedury związanej z wycofaniem produktu niebezpiecznie wadliwego z rynku, opracowanie programów dotyczących informowania odpowiednich organów państwowych lub samorządowych o ewentualnych zagrożeniach produktem wadliwym, współpraca z towarzystwami ubezpieczeniowymi jako „bankami informacji” o przypadkach szkód spowodowanych produktem wadliwym, działania związane z ubezpieczeniem z tytułu odpowiedzialności cywilnej za produkt, doskonalenie jakości – opracowanie i wdrażanie programów, Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (PREWENCJA) – elementy składowe 3/4 przegląd jakości projektu i jego weryfikacja – badanie jakości w fazie projektowania w celu zapewnienia wymaganej jakości projektu, ocena zdolności procesów do spełnienia wymagań jakościowych, projektowanie i rozwój sprzętu pomiarowo-kontrolnego – opracowanie projektu sprzętu, programu kontroli sprzętu , dokumentacji, metod pomiarów itp., utrzymanie w sprawności sprzętu pomiarowo-kontrolnego – opracowanie programów skalowania i konserwacji sprzętu, ocena zdolności dostawców do spełnienia wymagań jakościowych, opracowanie metod badań i kontroli materiałów, Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (PREWENCJA) – elementy składowe 4/4 zarządzanie służbami jakości, szkolenia w zakresie jakości – opracowanie i wdrażanie programów szkolenia, opracowanie i wdrażanie programów jakości uświadamiających rolę jakości w przedsiębiorstwie, planowanie, organizowanie i wdrażanie warsztatów jakości oraz kół jakości, promowanie jakości, doradztwo specjalistów, ocena spełnienia wymagań klienta, ocena systemu jakości, ocena działań prewencyjnych. Źródło: Z. Zymonik

OCENA (BADANIA I KONTROLA)

Koszty jakości odniesione do zgodności z wymaganiami (Ocena) – elementy składowe (1/2) weryfikacja produkcji próbnej – badania produkcji próbnej (prototyp, seria próbna) w celu sprawdzenia poprawności projektu, laboratoryjne badania odbiorcze – badania i kontrola jakości nabywanych materiałów (kontrola wstępna), działania kontrolne w trakcie realizacji procesów wytwórczych (kontrola międzyoperacyjna i końcowa). Z.Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (OCENA) – elementy składowe (2/2) eksploatacja sprzętu pomiarowo kontrolnego (odpisy amortyzacyjne, naprawy itp.), próby eksploatacyjne – badanie produktu przed dopuszczeniem do sprzedaży, ocena jakości materiałów i półfabrykatów w magazynach, ocena działań badawczych i kontrolnych, przechowywanie dokumentacji związanej z oceną jakości a także jej przeglądy. Źródło: Z. Zymonik

Błędy

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO NIEZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (KOSZTY BŁĘDÓW) – elementy składowe (1/4) Straty będące wynikiem nie osiągnięcia celów jakościowych, powstające na skutek pojawienia się odchyleń od wymagań jakościowych. O ich wielkości decydują: odstęp między miejscem powstania i wykrycia niezgodności, czas jaki upływa między powstaniem i wykryciem niezgodności. Toteż straty jakości mogą powstawać: tylko o producenta w przypadku, gdy niezgodność wykryto najpóźniej w kontroli końcowej), u producenta i u odbiorcy (klienta), gdy niezgodność wykryto w okresie gwarancyjnym, u klienta, gdy niezgodność wykryto po okresie gwarancyjnym. Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO NIEZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (KOSZTY BŁĘDÓW) – elementy składowe (2/4) Przykładowe działania i wartości: wartość braków nienaprawialnych i działania związane z ich unicestwieniem, naprawa „braków naprawialnych”, działania związane z ponownym wytworzeniem produktu, także ponowne badania i kontrola, wydłużenie cyklu produkcyjnego spowodowanego powstaniem braków (niezgodności), niejawne kontrole, awarie i przestoje stanowisk pracy spowodowane pojawieniem się niezgodności, przekwalifikowanie wyrobów do niższych gatunków, wartość zbędnej dokumentacji, niepotrzebnych raportów, zbyt szczegółowych analiz dotyczących jakości, analiza przyczyn wadliwości. Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO NIEZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (KOSZTY BŁĘDÓW) – elementy składowe (3/4) Przykładowe działania i wartości: rejestrowanie i analizowanie skarg i zażaleń klientów, reklamacji, kwot odszkodowawczych itp. wartość zbędnych, a także ponadstandardowych delegacji związanych z produktem, działania i wartości związane z reklamacjami gwarancyjnymi (naprawa, wymiana, zwrot pieniędzy itp.), opusty cenowe dotyczące wadliwego produktu, wartości związane z dobrymi obyczajami kupieckimi, ewentualne dodatkowe badania produktu w razie podejrzenia, że nie spełnia on wymagań bezpieczeństwa, Źródło: Z. Zymonik

KOSZTY JAKOŚCI ODNIESIONE DO NIEZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI (KOSZTY BŁĘDÓW) – elementy składowe (4/4) poinformowanie opinii publicznej o zagrożeniach związanych z produktem, wycofanie wadliwego produktu z rynku i z użytkowania, zniszczenie produktu wadliwego, wartość przegranych spraw sądowych z tytułu odpowiedzialności cywilnej za produkt, wartość odszkodowań zapłaconych poszkodowanym klientom, wartość związana z utratą lojalności klientów, wartość związana z odbudowaniem lojalności klientów, wartość dotycząca utraty renomy firmy, wartość związana z odbudowaniem prestiżu i zaufania utraconych na skutek zaistnienia wadliwego produktu. Źródło: Z. Zymonik

Ćwiczenie 1.

Zadanie 1. Struktura kosztów jakości. Koszty zgodności i niezgodności: prewencja, ocena, błędy (model PAF) Koszty wewnętrznego i zewnętrznego zapewnienia jakości (model ISO 9004-3)

Zadanie 1. Struktura kosztów jakości. Przyporządkuj wymienione niżej elementy kosztów do kategorii kosztów jakości: koszty prewencji koszty oceny (badań i kontroli) koszty błędów wewnętrznych koszty błędów zewnętrznych koszty zewnętrznego zapewnienia jakości. Źródło: Z. Zymonik

koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty błędów wewnętrznych Lp. koszty koszty zgodności koszty niezgodności koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty prewencji koszty oceny koszty błędów wewnętrznych błędów zewnętrznych 1 planowanie jakości 2 zapisy działań kontrolnych 3 remont maszyn 4 obserwowanie zachowania się produktu na rynku 5 zniszczenie wadliwego wyrobu wycofanego z rynku 6 badania laboratoryjne 7 audit certyfikacyjny 8 świadczenia gwarancyjne 9 niewłaściwe okresy wymiany narzędzi 10 opracowanie procedury związanej z kosztami jakości Źródło: Z. Zymonik

koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty błędów wewnętrznych Lp. koszty koszty zgodności koszty niezgodności koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty prewencji koszty oceny koszty błędów wewnętrznych błędów zewnętrznych 11 utrzymanie w sprawności sprzętu pomiarowo-kontrolnego 12 eksploatacja sprzętu pomiarowo-kontrolnego 13 przekwalifikowanie produktu do niższego gatunku 14 naprawa wadliwego produktu 15 szkolenia z zakresu jakości 16 ocena zdolności dostawców do spełnienia wymagań 17 gromadzenie informacji o niebezpiecznych wadach produktów Źródło: Z. Zymonik

koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty błędów wewnętrznych Lp. koszty koszty zgodności koszty niezgodności koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty prewencji koszty oceny koszty błędów wewnętrznych błędów zewnętrznych 18 zbędne delegacje związane z jakością 19 opusty cenowe 20 utrata lojalności klientów 21 kupno nowej maszyny 22 delegacje związane z naprawą produktu u użytkownika produktu 23 wynagrodzenie dyrektora naczelnego 24 przestoje stanowisk roboczych z tytułu wadliwości materiału 25 złomowanie braków nienaprawialnych 26 promowanie jakości 27 prenumerata czasopisma „Problemy Jakości” 28 utrata reputacji firmy spowodowana wadliwością produktów Źródło: Z. Zymonik

koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty błędów wewnętrznych Lp. koszty koszty zgodności koszty niezgodności koszty zewnętrznego zapewnienia jakości koszty prewencji koszty oceny koszty błędów wewnętrznych błędów zewnętrznych 29 sortowanie produktów 30 raport o jakości 31 poinformowanie społeczeństwa przez mass media o konieczności wycofania produktu X z rynku 32 kontrola międzyoperacyjna 33 zapłata odszkodowania z tytułu odpowiedzialności cywilnej za produkt (product liability) 34 reklamacja cukierków czekoladowych z „robakami” 35 brak ostrzeżenia na opakowaniu sztucznych ogni 36 szkolenia „na auditora wewnętrznego” 37 uczestnictwo jednostki notyfikowanej w procedurze oznakowania wyrobu symbolem CE Źródło: Z. Zymonik

Analiza kosztów jakości

Dokładność obliczeń kosztów związanych z jakością Źródło: Z.Zymonik

Jakość wyrobu Jakość typu Jakość wykonania Jakość eksploatacji jakość projektu jakość wzoru jakość konstrukcji jakość zamierzona jakość produkcji jakość zgodności jakość uzyskana Jakość typu – stopień zgodności wyrobu, który ma być produkowany, z wymaganiami i oczekiwaniami klientów (model wyrobu). Jakość wykonania – stopień zgodności wytworzonego wyrobu z przyjętym wzorcem (modelem). Jakość eksploatacji – stopień zgodności obsługi wyrobu wymaganiami projektu. Źródło: Z.J.Zymonik

Koszty jakości typu (projektu) i koszty jakości wykonania Uwaga! W analizie kosztów jakości ważne jest zidentyfikowanie miejsc powstania i miejsc wykrycia błędów. Źródło: Z. Zymonik

Zasada 1:10:100 w kosztach jakości Źródło: Z.Zymonik

Ćwiczenie . Analiza kosztów jakości.

Zadanie 2. Analizowanie kosztów jakości (kosztów niezgodności) z wykorzystaniem zasady ABC Pareto Źródło: Z.Zymonik

Zasada ABC Zasada Przyczyny [%] Skutki [%] A 20 80 B 30 15 C 50 5 Źródło: Z.Zymonik

Etapy przeprowadzenia analizy kosztów jakości wg Pareto-Lorenza Przygotowanie danych. Obliczenia. Oznaczenie osi współrzędnych. Sporządzenie histogramu. Wykreślenie krzywej Lorenza. Zaznaczenie priorytetów działań projakościowych wg zasady ABC Pareto. Wnioski. Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk I. Przygotowanie danych Numer stanowiska Koszty jakości Uporządkowanie kosztów jakości Numer stanowiska o Kumulacja kosztów jakości Procentowy udział skumulowanych kosztów jakości 1 2 3 4 5 6 180 7 40 15 8 50 9 30 10 155 11 260 12 13 14 Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk II. Obliczenia Numer stanowiska Koszty jakości Uporządkowanie kosztów jakości Kumulacja kosztów jakości Procentowy udział skumulowanych kosztów jakości 1 2 3 4 5 6 180 260 11 34,5 7 440 58,3 40 155 10 595 78,8 50 8 645 85,4 685 90,7 30 9 715 94,7 15 730 96,7 737 97,6 743 98,4 14 748 99,1 751 99,5 12 13 753 99,7 754 99,9 755 100,0 Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk III Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk III. Oznaczenie osi współrzędnych Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk IV. Sporządzenie histogramu Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk V Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk V. Wykreślenie krzywej Lorentza Źródło: Z.Zymonik

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk VI Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk VI. Zaznaczenie priorytetów działań projakościowych wg zasady ABC Pareto Numer stanowiska Koszty jakości Uporządkowanie kosztów jakości Kumulacja kosztów jakości Procentowy udział skumulowanych kosztów jakości 1 2 3 4 5 6 180 260 11 34,5 7 440 58,3 40 155 10 595 78,8 50 8 645 85,4 685 90,7 30 9 715 94,7 15 730 96,7 737 97,6 743 98,4 14 748 99,1 751 99,5 12 13 753 99,7 754 99,9 755 100 Źródło: Z.Zymonik obszar A obszar B obszar C

Koszty jakości w odniesieniu do stanowisk VII. Wnioski Zasada Przyczyny [%] Skutki [%] A 21,4 (3 stanowiska) 78,8 B 15,9 C 57,2 (8 stanowisk) 5,3 Źródło: Z.Zymonik

Wyniki finansowe związane z jakością. Wskaźniki kosztów jakości.

Wskaźniki kosztów jakości wskaźnik udziału kosztów błędów w kosztach jakości ogółem = koszty błędów koszty jakości ogółem wskaźnik udziału kosztów oceny w kosztach jakości ogółem = koszty oceny koszty jakości ogółem wskaźnik udziału kosztów prewencji w kosztach jakości ogółem = koszty prewencji koszty jakości ogółem wskaźnik udziału kosztów jakości w wartości sprzedaży = koszty jakości wartość sprzedaży Źródło: Z.Zymonik wskaźnik udziału kosztów prewencji w zysku operacyjnym = koszty prewencji zysk operacyjny

Wskaźniki kosztów jakości cd wskaźnik udziału kosztów jakości w kosztach wytworzenia = koszty jakości koszty wytworzenia wskaźnik udziału kosztów błędów w kosztach wytworzenia = koszty błędów koszty wytworzenia wskaźnik udziału kosztów reklamacji w kosztach wytworzenia = koszty reklamacji koszty wytworzenia wskaźnik udziału kosztów reklamacji w wartości sprzedaży = koszty reklamacji wartość sprzedaży Źródło: Z.Zymonik wskaźnik udziału kosztów prewencji w zysku operacyjnym = koszty prewencji zysk operacyjny

Wskaźniki kosztów jakości cd wskaźnik udziału kosztów wdrożenia certyfikowanego systemu jakości w kosztach jakości = koszty wdrożenia certyfikowanego systemu jakości koszty jakości wskaźnik wartości dostaw wadliwych w ogólnej wartości dostaw = wartość dostaw wadliwych ogólna wartość dostaw wskaźnik udziału kosztów napraw w kosztach produkcji = koszty napraw koszty produkcji wskaźnik udziału kosztów braków w kosztach produkcji = koszty braków koszty produkcji wskaźnik udziału kosztów prewencji w zysku operacyjnym = koszty prewencji zysk operacyjny Źródło: Z.Zymonik wskaźnik udziału kosztów prewencji w zysku operacyjnym = koszty prewencji zysk operacyjny

Podsumowanie, wnioski, kierunki zmian