Płaskostopie - problemy medyczne Dr n. med. Bożena Okurowska-Zawada Klinika Rehabilitacji Dziecięcej UM w Białymstoku

Stopa jest stabilną podporą ciała i zarazem amortyzatorem. jako amortyzator zapobiega wraz ze stawem kolanowym niebezpiecznym wstrząsom podczas chodzenia, biegania i skoków. prawidłowo zbudowana stopa to układ elastyczny o trzech głównych punktach podparcia. elastyczność zawdzięcza łukowatemu ustawieniu kości stopy tworzących sklepienie poprzeczne i podłużne jak też dużej ruchomości konstrukcji kostnej i elastyczności więzadeł spajających kości stopy.

Anatomia stopy Najogólniej można wyróżnić kości stępu, śródstopia i palców. Jest ich 27, są połączone stawami i więzadłami. Więzadła zgodnie ze swą nazwą są podobne do bardzo silnych i elastycznych linek - mocują „głowy” kości do siebie w stawach i utrzymują na swoim miejscu. Więzadła stabilizują całą stopę (biernie) a mięśnie (czynnie).

Anatomia stopy Prawidłowo zbudowaną stopę podpierają dwa łuki kostne - poprzeczny i podłużny. Płaskostopie polega na spłaszczeniu lub obniżeniu tych łuków podbicia, w taki sposób, że cała podeszwa dotyka podłoża. Jeśli deformacji ulegają wszystkie kości śródstopia, rozwija się również płaskostopie poprzeczne - stopa się robi szeroka i mało elastyczna.

Stopa zbudowana prawidłowo wspiera się o podłoże trzema punktami: piętą głową pierwszej kości śródstopia głową piątej kości śródstopia.

Człowiek na drodze ewolucji przyjął wyprostną postawę ciała. Utrzymanie sylwetki spionizowanej, a więc równowagi na małej podstawie stóp stało się możliwe dzięki wyspecjalizowanej kontroli mięśniowo-więzadłowej. Umożliwiała ona szybkie i doskonałe przemieszczanie się człowieka. Jednak dłuższe przebywanie w pozycji wysokiej w znacznym stopniu obciąża kręgosłup, kończyny dolne, a w nich stopy.

Stopa się rozwija Ludzka stopa, od chwili, gdy przychodzimy na świat, do momentu, gdy stajemy się dorośli, niemal cały czas zmienia swój kształt. Przyjmuje się, że u dziewczynek stopa kształtuje się do 14-16 roku życia, u chłopców zaś do około 18-20 roku życia (chłopcy po prostu później rozwijają się fizycznie).

Płaskostopie występuje najczęściej jako wada nabyta i może pojawić się w każdym wieku. U dzieci do około 5 roku życia gruba tkanka tłuszczowa na podeszwowej powierzchni stopy osłania jej sklepienie i nadaje wygląd zbliżony do płaskostopia.

Dzieci do 4 roku życia nie powinny nosić butów z profilowaną wkładką (stopa ma jeszcze słabe mięśnie, które muszą same nabrać siły, by prawidłowo wysklepić podeszwę. Nie należy jej więc podpierać, bo mięśnie ulegną ,,rozleniwieniu", co może doprowadzić do płaskostopia w późniejszym wieku).

Obserwując ślady naszego malucha na piasku lub w mokrej łazience często możemy zaobserwować, że jego stopy są płaskie. Nie jest  to jednak powód do niepokoju.

Mięśnie dziecka nie są jeszcze dostatecznie rozwinięte. Jeżeli nawet wykształcił się już łuk stopy, to przykrywa go gruba poduszeczka tłuszczowa. Prawidłowo znika ona u dziecka w wieku 4 lat, wtedy można już zaobserwować wyżłobienie stópki. Jeśli jednak u czterolatka nadal obserwujemy płaskostopie, konieczna jest wizyta u specjalisty.

W miarę opanowywania chodzenia dziecko stawia stopy bliżej siebie, następuje doskonalenie funkcji mięśni stabilizujących stopę. Zaczynają się zaznaczać łuki stopy. Powyżej 5 roku życia u dzieci w wieku szkolnym występuje płaskostopie, zwane wczesnodziecięcym. Dotyczy ono szczególnie dzieci o słabych mięśniach i więzadłach. Taki rodzaj płaskostopia pogłębia się pod wpływem wysiłku fizycznego i nadmiernych obciążeń. U młodzieży w okresach nadmiernego wzrostu, na skutek dysproporcji między obciążeniem, a wydolnością mięśniową, występuje tzw. pozorne płaskostopie.

Ocena stopy, kończyny i sposobu chodu dziecka : oglądamy kształt i budowę stopy, poszukujemy deformacji oglądamy buty dziecka - nierównomierne niszczenie podeszwy jest sygnałem nieprawidłowości dziecko zgłasza dolegliwości bólowe stóp, kolan lub całej kończyny dziecko budzi się w nocy z powodu kurczu łydek dziecko chodzi nieregularnie, potyka się na prostej drodze, stopy są stawiane do środka lub na zewnątrz

Ocena stopy, kończyny i sposobu chodu dziecka : wydaje się, że dziecko ma jedną z kończyn krótszą widoczna jest koślawość pięt i kolan dziecko ma trudności ze staniem w jednym miejscu częste upadki, trudności z bieganiem, szybkie zmęczenie, brak chęci do spacerowania dziecko informuje, że ma często chłodne stopy

Sygnały alarmowe u dzieci uczących się chodzić często obserwujemy chodzenie na paluszkach. po około miesiącu maluch powinien zacząć już stawiać najpierw piętę, a potem palce. podczas chodzenia przednia część jego stopy zawija się do środka. Najprawdopodobniej mamy wtedy do czynienia z przywiedzeniem przodostopia.

Sygnały alarmowe gdy przy bocznej kostce dziecka skóra ,,marszczy się", a stopa ustawia się piętą w dół, najprawdopodobniej jest to stopa płasko-koślawa lub piętowa.

Płaskostopie rozwija się z powodu nadmiernych i nieprawidłowych obciążeń. mięśnie stopy przystosowane są do krótkich, dynamicznych wysiłków (jak podczas chodu i biegu). długotrwałe stanie, szczególnie u osób z nadwagą i zaburzeniami krążenia krwi (żylaki!) prowadzi do przeciążenia najpierw mięśni, a następnie więzadeł i stawów. kolejnym etapem jest powstawanie utrwalonych zniekształceń i zmian zwyrodnieniowych stawów stóp

Płaskostopie poprzeczne mamy do czynienia wówczas, gdy przeciążenia stopy spowodowane nadwagą lub noszeniem niewygodnego obuwia powodują spłaszczenie i obniżenie poprzecznego sklepienia stopy.

Płaskostopie podłużne polega na obniżeniu lub całkowitym zaniku sklepienia podłużnego stopy. łatwo je rozpoznać, gdy podczas stania nie widać łuku po wewnętrznej stronie stopy, a obuwie, w którym często chodzimy ma podeszwę startą po wewnętrznej stronie

Koślawość stopy Pojawia się na skutek niewydolności mięśnia piszczelowego tylnego lub mięśnia strzałkowego długiego Mięsień piszczelowy tylny ustawia prawidłowo kość łódkowatą w stosunku do główki kości skokowej. Niewydolność w/w mięśnia powoduje, że nie ustabilizowana w fazie podparcia kość łódkowata zsuwa się ku stronie zewnętrznej główki dając obraz stopy płasko-koślawej odwiedzionej

Mięsień strzałkowy długi Okrążając zewnętrzny brzeg stopy, przyczepia się do I kości śródstopia, dociskając główkę tej kości do podłoża, co tworzy czynny punkt podparcia Przeciążenie w/w mięśnia (długotrwała pozycja stojąca, nadwaga) powodują zmniejszenie przyparcia głowy I kości śródstopia do podłoża. Odtworzenie trzeciego punktu podparcia uzyskuje się przez zwiększenie koślawości stopy (stopa płaska statyczna)

3 stopnie deformacji stopy płaskiej I st.-w pozycji stojącej na jednej nodze, badany może czynnie skorygować deformacje. II st.-w pozycji obciążania stopy nie może czynnie skorygować deformacji, natomiast w odciążeniu możliwa jest korekcja czynna lub bierna (supinacja stopy i zgięcie podeszwowe I kości śródstopia) III st.- w pozycji odciążenia nie jest możliwa korekcja bierna (stopa płaska usztywniona)

Oto kilka praktycznych rad dla rodziców: 1. Nie krępuj niemowlęcia ciasnymi śpiochami, rajstopami – zapewnij mu swobodę ruchów. 2. Już małe dziecko pobudzaj do ćwiczeń, łaskocząc je w podeszwy stóp – odruchowo przykurczy wtedy paluszki. 3. Postaw dłoń pod stópki dziecka – stawiając opór ich naciskowi. 4. Nie przyspieszaj nauki chodzenia wkładając dziecko do chodzika, skraca się wówczas okres raczkowania. Maluch sam stanie na nogi, kiedy jego układ kostny będzie do tego gotowy.

Oto kilka praktycznych rad dla rodziców: 5. Nie pozwalaj dziecku siadać na podłodze z nogami podwiniętymi pod pupę. Pozycja taka sprzyja wykoślawieniu kolan. 6. Zachęcaj dziecko w lecie do zabawy na bosaka na trawie, kamykach, piasku. To nie tylko świetna zabawa, ale również gimnastyka wzmacniająca mięśnie stóp.

Oto kilka praktycznych rad dla rodziców: 7. Nie pozwalaj dziecku, aby skakało w „gumę” i przez skakankę na asfalcie, zeskakiwało z trzepaka na betonowe podłoże. 8. Zapobiegajmy otyłości u dzieci. Im większy ciężar, tym większą pracę muszą wykonać mięśnie stóp.

Oto kilka praktycznych rad dla rodziców: 9. Nie narażaj dziecka na długie stanie w bezruchu, zwłaszcza w rozkroku, to pozycja pogłębiająca koślawość kolan i płaskostopie, bowiem w pozycji tej sklepienia stóp są bardzo obciążone, a to sprzyja powstawaniu wady. 10. Dzieciom, które umieją jeździć na rowerze, można ustawić siodełko odrobinę za wysoko. Konieczność sięgania do pedałów czubkami palców zmusza mięśnie stóp do treningu.

Oto kilka praktycznych rad dla rodziców: 11. Zapewnij dziecku odpowiednie obuwie. -cholewka powinna sięgać ponad kostkę, -noski butów powinny być szerokie, obcas stabilny, sztywny zapiętek, sznurowane, z miękkiej skóry (lub tworzyw naturalnych), podeszwa grubsza i uginająca się, która amortyzuje wstrząsy podczas chodzenia, lekko wyprofilowane .

Dziękuję za uwagę