Domena publiczna Szkolenie KOED 2011

Co to jest domena publiczna Wąskie znaczenie – twórczość wolna od ograniczeń majątkowych praw autorskich Szersze znaczenie – twórczość, z której można swobodnie korzystać (patrz: wolne licencje)

Dlaczego jest taka ważna? Prawo autorskie (teoretycznie) jest po to by zapewnić byt twórcom i ich zachęcać do tworzenia… … ale ogół społeczeństwa chce mieć swobodny (w miarę) dostęp do tej twórczości … a sami twórcy muszą czerpać od swoich poprzedników, aby utrzymać ciągłość rozwoju kultury Co by było gdyby prawa autorskie były wieczne i było nimi objęte wszystko?

Eksperyment: Wieczne prawa: kto by miał prawa do „Trenów” Kochanowskiego? Teorie naukowe: Producenci wag płacą potomkom Newtona tantiemy? Dokumenty urzędowe: Płacimy za każde odczytanie ustawy w sądzie?

Znaczenie domeny publicznej Istnienie domeny publicznej jest warunkiem koniecznym rozwoju i funkcjonowania społeczeństw, bez którego nie byłoby nauki, techniki i kultury w formie jaką znamy.

Skąd się bierze? nie podlegające: materiały, które od samego początku ich opublikowania nie są objęte prawami autorskimi, gdyż tak zdecydowali ustawodawcy wygasłe: prace do których wygasły majątkowe prawa autorskie Ale nadal w mocy są prawa osobiste !!!

Materiały „ustawowo” wolne Podstawowy warunek: musi być przejaw działalności twórczej nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne Akty normatywne, ich urzędowe projekty, dokumenty, materiały i znaki urzędowe Teksty patentów, proste informacje prasowe

Wygasanie W Polsce: 70 lat (+1) od śmierci twórcy lub gdy utwór zbiorowy/anonimowy/na zlecenie/ – 70 (+1) lat od pierwszej publikacji W USA, UE – tak samo, w Wielkiej Brytanii – do nagrań utworów audio-video: 90 lat + wieczny „Crown Copyright”, w Izraelu: 50 lat, Afganistan: nie ma w ogóle prawa autorskiego WIPO wymaga minimum 50 lat + wzajemne uznawanie

Kurczenie Czas trwania majątkowych praw autorskich w Polsce Okres 1926-1952 50 (od śmierci) 1952-1975 20 (od śmierci) 1975-1994 25 (od śmierci) 1994-2000 2000- ? 70 (od śmierci)

Kurczenie Działanie retroaktywne: Art.. 124 Ustawy o prawie autorskim: „Przepisy ustawy stosuje się do utworów: [..] do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które według niniejszej ustawy korzystają nadal z ochrony, z wyłączeniem okresu między wygaśnięciem ochrony według ustawy dotychczasowej i wejściem w życie niniejszej ustawy.” Dzieło opublikowane w 1910, autor zmarł w 1949: *wg ustawy z 1926 – prawa wygasłyby w 2000 *wg ustawy z 1952 – wygasły w 1970 Wg ustawy z 1975 – wygasły w 1975 Wg ustawy z 1994 – wygasły w 2000 Wg ustawy z 2001 – wygasną w 2020 W domenie publicznej: w latach 1970-1994 w 2000 i części 2001 (chyba) od 2020.

Dzieła osierocone Nieznany autor/autorka, nie wiadomo kiedy zmarł(a), jeśli zmarł(a) – nie wiadomo kto po niej/nim odziedziczył prawa Wydłużanie retroaktywne + nabywanie „z automatu”- bez rejestracji Potrzeba 140 lat (190 wg Barty), żeby mieć jaką taką pewność, że anonimowe dzieło jest w domenie publicznej Ponieważ jest konieczna zgoda na pierwszą publikację, nie można opublikować wcale !!!

Działania na rzecz… Europejskie konsorcjum „Communia” i manifest http://publicdomainmanifesto.org/ Dzień Domeny Publicznej: http://domenapubliczna.org/ http://www.publicdomainday.org/ http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Polish_Public_Domain_Day

Na szczęście jeszcze jest.. Przykładowe projekty wykorzystujące treści z domeny publicznej Wikiźródła: http://pl.wikisource.org/ Wolne Lektury: http://www.wolnelektury.pl Cyfrowa Biblioteka Narodowa „Polona”: http://www.polona.pl Biblioteka Literatury Polskiej (UG): http://literat.ug.edu.pl/ Wikimedia Commons: http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Public_domain Multimedia NASA: http://www.nasa.gov/multimedia/ USA.gov: http://www.usa.gov/ I wiele, wiele innych: http://pl.wikibooks.org/wiki/Przewodnik_po_OZE/Katalog_Otwartych_Zasob%C3%B3w_Edukacyjnych#Domena_Publiczna

Wikipedia i… Wikiźródła: - http://pl.wikisource.org/ teksty źródłowe (historyczne, pamiątkarskie, ustawy itd..) - 15 000 tekstów w wersji polskiej, 146000 w anglojęzycznej. Wikimedia Commons – http://commons.wikimedia.org/ centralne repozytorium zdjęć i multimediów (ponad 6 mln. plików, z czego 1/5-1/6 z domeny publicznej) Wikibooks, Wikicytaty, Wikispecies, Wikiversity, MediaWiki.

Wikiźródła - idea Pierwotny zamysł: projekt siostrzany Wikipedii gromadzący źródłowe teksty potrzebne do ilustrowania treści tej encyklopedii, tworzony w takim samym trybie jak Wikipedia Rozrósł się do: samodzielnie funkcjonującej biblioteki tekstów źródłowych, która skupiła wokół siebie społeczność wolontariuszy. Tworzyć go: może każdy, komu się chce i zaakceptuje zasady projektu Wikipedia – wikipedysta, Wikiźródła – wikiskryba Wikipedia – „Kawiarenka pod wesołym wikipedystą” Wikiźródła – „Skryptorium” http://www.wikizrodla.pl/

Zawartość Co zawiera: oryginalne teksty literackie uznanych autorów wcześniej opublikowane oryginalne teksty naukowe dokumenty państwowe (historyczne i aktualne) tłumaczenia oryginalnych tekstów (w tym własne) kody źródłowe oprogramowania Warunek: utwór musi być w domenie publicznej lub udostępniony na wolnej licencji http://www.wikizrodla.pl/

Jak to działa Oprogramowanie: MediaWiki, z paroma dodatkowymi narzędziami wspierającymi OCR Źródła tekstów: przenoszenie z Wikipedii inne strony WWW ręczne przepisywanie ze źródeł papierowych własne tłumaczenia OCR ze skanów + tzw. proofreading http://www.wikizrodla.pl/

Proces produkcyjny z OCR Robimy skany książki samemu i ładujemy je do Wikimedia Commons lub pobieram skany w formacie djv z którejś z bibliotek cyfrowych Tworzymy strukturę index dla danej książki (jest ona tworzona półautomatycznie) Robimy surowy OCR strona po stronie – albo oprogramowaniem własnym, albo on-line przez system udostępniony na serwerze Wikimedia Foundation Strona po stronie poprawiamy tekst z OCR na specjalnych stronach „proofread” Druga osoba przegląda tekst ponownie i go zatwierdza Finalny tekst przenosimy do „oficjalnej” przestrzeni Wikiźródeł. http://www.wikizrodla.pl/

Efekt Efekt: Nasze treści są dość starannie sformatowane, przejrzane i udostępnione w formie otwartego tekstu, który można w prosty sposób skopiować i po którym się łatwo nawiguje Mamy sporo tekstów nie-literackich - zwłaszcza historycznych – ręcznie przepisanych i/lub przetłumaczonych Mamy sporo tekstów ustaw i innych aktualnych dokumentów państwowych Nasze teksty są często bezpośrednio powiązane z artykułami w Wikipedii na ich temat (lub ich autorów) Są skategoryzowane – kliknięcie na kategorię kieruje do zbioru wszystkich tekstów na dany temat http://www.wikizrodla.pl/

Co to jest kalkulator PD? Program, arkusz, diagram lub tabela składająca się z serii pytań umożliwiających ustalenie czy: dzieło jest objęte prawami autorskimi jeśli tak, to czy te prawa już wygasły. Sprawa pozornie prosta – ale diagramy bywają bardzo złożone…

Przykładowe diagramy Kanada USA Holandia

Polski kalkulator - zarys

Polski kalkulator - zarys Czy podlega prawu autorskiemu? Czy ma cechy indywidualnej twórczości? Czy jest dokumentem, materiałem, znakiem lub symbolem urzędowym? Czy podlega polskiemu prawu autorskiemu bezpośrednio? Czy podlega ochronie na podstawie umów międzynarodowych? Dla zdjęć:: Czy zostało opublikowane przed 1994 r bez wyraźnego zastrzeżenia praw? Czy prawa majątkowe wygasły? Utwór zbiorowy, wykonywany na zlecenie, w ramach stosunku pracy, anonimowy (w sensie prawnym), nie opublikowany za życia twórcy – czy pierwsza publikacja była przed 1940 r? Autorzy znani – czy ostatni z nich zmarł przed 1940 r.? Autorzy nieznani – czy utwór był opublikowany przed 1871 ? (1821 wg. Barty)

Polski kalkulator - niejasności Kwestia, czy coś jest „przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze” Brak definicji tego co to jest „materiał urzędowy” Różne interpretacje casusu zdjęć anonimowych sprzed 1994 r. i innych kwestii retroaktywnego działania zmian w prawie autorskim Dzieła międzynarodowe i pochodne robione przez obywateli RP za granicą – np.: brak „wolności panoramy” we Francji i polski fotograf publikujący w Polsce swoje zdjęcia z Paryża. Uwaga na utwory audiowizualne – oprócz praw autorskich są do nich też prawa do wykonywania i prawa do wykonań dyskusje: http://commons.wikimedia.org/wiki/Deletion_requests

Wikimedia Commons - kontrola Przez edytorów wzajemna obserwacja edycji zgłaszanie administratorom potencjalnych naruszeń udział w dyskusjach na temat zasad Przez administratorów lokalnych obserwacja wszystkich edycji usuwanie oczywistych naruszeń dyskusja nad wątpliwymi Przez prawników Wikimedia Foundation reagowanie na zażalenia zew. podmiotów ingerowanie w projekty, które przyjęły błędne zasady zamykanie całkowite projektów

Przykład - Commons Zasady dla PD: http://commons.wikimedia.org/wiki/Public_domain#Material_in_the_public_domain Znakowanie szablonami: http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:PD_license_tags Dyskusje, czy zasada szablonu poprawna: http://commons.wikimedia.org/wiki/Template_talk:PD-Polishsymbol Zgłaszanie podejrzanych przypadków: http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Deletion_requests http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Deletion_requests/2010/05/26 Usuwanie…

Zamiast podsumowania Po to mamy domenę publiczną aby na różne sposoby wykorzystywać i udostępniać zawarte tam treści, a nie aby one kurzyły się na bibliotecznych półkach i w szafach archiwów.

Ćwiczenia Szkolenie KOED 2011

utwór czy nie? Zdjęcie USG –utwór czy nie? I jeśli utwór – to kto jest jego autorem? Operator USG? Autor oprogramowania? Przyszła matka? http://commons.wikimedia.org/wiki/File:4dsonogram.jpg, Autor (?) Madcapslaugh Domena publiczna wolą autora(?)

materiał urzędowy, czy nie? Radosław Sikorski z Jamesem G. Stavridisem – zdjęcie ze strony MSZ, wykonane 14.12.2009 przez urzędowego fotografa MSZ. Materiał urzędowy, czy utwór chroniony? Chronione – własność MSZ, przynajmniej wg MSZ Radosław Sikorski na spotkaniu z szefem Pentagonu, Washington DC, 2005, zdjęcie wykonane przez fotografa pracującego dla Pentagonu, opublikowane na stronie Pentagonu A może to nie są utwory... Domena publiczna

materiał urzędowy czy nie? Oficjalny herb Łodzi – autor (wersji ostatecznej) znany, przekazał prawa majątkowe, wzór przyjęty uchwałą Rady Miasta z 1992 r. Domena publiczna Logo promocyjne Łodzi, autor znany, przekazał prawa autorskie Urzędowi Miasta, pierwsza publikacja – prawd. ok. 2005 Chronione !!!

materiał urzędowy? Ustawa prawo autorskie: Art. 4. Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego: [..] 2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, „Narodowy Bank Polski, jako emitent oraz właściciel praw majątkowych do projektów znaków pieniężnych, zastrzega sobie w każdym przypadku prawo wyrażania zgody na reprodukowanie znaków pieniężnych…” Źródło: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_obiegowe/200zl.html ?? Prawa autorskie do znaku urzędowego ???

kto ma prawa? Osama ben Laden: Materiały rządu USA są ustawowo w domenie publicznej… ale… Kto jest autorem filmiku i czy aby przekazał prawa majątkowe rządowi USA??? Klatka filmu opublikowanego na stronie US Department of Defence. http://www.defense.gov/transcripts/transcript.aspx?transcriptid=4820 http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Osama_bin_Laden_making_a_video_at_his_compound_in_Pakistan.jpg http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Deletion_requests/File:Osama_bin_Laden_watching_TV_at_his_compound_in_Pakistan.jpg

kto ma prawa? Wieża Eiffela We Francji nie ma tzw. prawa panoramy (nie wolno bez zgody publikować fotografii utworów, do których nie wygasły prawa, nawet jak zdjęcie jest zrobione z drogi publicznej) Zdjęcia budynków, pomników itd. są utworami zależnymi do utworów jakimi są te dzieła sztuki. Gustave Eiffel zmarł w 1923 Aut: Benh Lieu Song Wikimedia Commons CC-BY-SA 3.0 deed Aut: Benh Lieu Song Wikimedia Commons CC-BY-SA 3.0 deed Wieża – utwór w domenie publicznej, ale nie jej iluminacja !!! Konwencja Berneńska i WIPO !!!

wygasanie/własność Mapy - Messtischblatt Tworzone od połowy XIX w. przez różne (ale zawsze państwowe) urzędy kartograficzne w Niemczech. Utwór, czy nie? Autor: zbiorowy, anonimowy, zatrudniony Kto ma dzisiaj prawa majątkowe? "Reichsamt für Landesaufnahme" 1933 Kontrowersyjny FAQ Archiwum Map Zachodniej Polski: http://mapy.amzp.pl/faq.shtml Zdjęcie lotnicze do Messtishblattu (1941), wykonane przez Wehrmaht Udostępnione przez Bundesarchiv na CC-BY-SA 3.0 – hmm…

wygasanie/własność Eugeniusz Bodo (zm. 1943) Zdjęcie portetowe z reklamy przedstawienia z 1937 r. Źródło: NAC, oryginalnie: archiwum Kuriera Ilustrowanego Raczej domena publiczna, ale nie na pewno Fotos z filmu „Czy Lucyna to dziewczyna?” (1934) Źródło: Fototeka Dzieło osierocone – bo źródłowy utwór (film) ma zastrzeżenie praw i nie jest utworem anonimowym !!!

wygasanie/własność Walery Sławek (zm. w 1939) – zdjęcie z archiwum cyfrowego NAC, oryginalnie pochodzące z Koncernu Ilustrowanego „Kurier Codzienny”, wielokrotnie publikowane przed 1939 w różnych gazetach tego koncernu. http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/59355/3e3ecbc1e627d0c973187ddf86d0e76f/ Domena publiczna ! (ale co z regulaminem NAC?) http://audiovis.nac.gov.pl/files/cennik.pdf

Wygasanie/własność Dzieło osierocone !!!! Andrzej Sekełtyk – pozowane zdjęcie prawdopodobnie z jakiegoś zakładu foto, sądząc z tego, że przedwojenny mundur – zdjęcie wykonane raczej przed końcem 1939 Dzieło osierocone !!!!

retroaktywność Domena publiczna ? Fabryka Izraela Poznańskiego – użyta w folderze reklamowym firmy z 1894, autor nieznany, ale cały folder ma oznakowanie zastrzeżenia praw autorskich Domena publiczna ? Jeśli przyjmujemy interpretację pełnej retroaktywności praw autorskich na mocy ustawy z 1994 i kolejnych nowelizacji, to będzie to dzieło osierocone, podlegające ochronie na podstawie aktualnych umów z Rosją - na szczęście wg prawa rosyjskiego zdjęcia sprzed 1989 nie są chronione – czyli ufff… jednak i tak domena publiczna !