„ŻYWIENIE NA WAGĘ ZDROWIA” Zasady żywienia dzieci i młodzieży Marta Piluk – młodszy asystent SEKCJA HIGIENY ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU

Nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna oraz nadwaga i otyłość są powodem dramatycznych konsekwencji dla rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży oraz powodem wielu chorób w wieku dorosłym (cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe, osteoporoza). Choroby te określane są mianem przewlekłych chorób niezakaźnych lub chorób dietozależnych.

Dziecko z nadwagą między 6. a 9 Dziecko z nadwagą między 6. a 9. rokiem życia jest 10- krotnie bardziej narażone na otyłość w dorosłym życiu. U dziecka z nadwagą między 10. a 14. rokiem życia ryzyko otyłości jest 28-krotnie większe. Ryzyko śmierci przed osiągnięciem wieku średniego jest aż 2-3-krotnie większe u nastoletnich dziewcząt z otyłością w porównaniu do tych z prawidłową masą ciała.

Rodzice, szkoła, samorządy muszą wziąć odpowiedzialność za zdrowie dzieci i młodzieży poprzez: - edukację w zakresie prawidłowego stylu życia (zwłaszcza prawidłowego żywienia), - rozwój w szkołach żywienia zgodnego z zaleceniami żywieniowymi, - zapewnienie odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej, - zapewnienie odpowiadającego zasadom racjonalnego żywienia asortymentu produktów spożywczych i napojów sprzedawanych w szkołach.

Do osób najbardziej narażonych na skutki nieprawidłowego żywienia należą dzieci i młodzież !!! Niedobór lub nadmiar energii i składników pokarmowych w pożywieniu powodują zachwianie homeostazy procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Nawyki żywieniowe kształtują się do 10 roku życia, potem nadal mogą być modyfikowane, ale raz ukształtowane złe nawyki bardzo trudno jest potem zmienić

PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Należy jeść codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Zaleca się codzienną aktywność fizyczną - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę. 3. Źródłem energii w diecie powinny być głównie produkty znajdujące się w podstawie piramidy (na dole). 4. Należy spożywać codziennie przynajmniej 3-4 porcje mleka lub produktów mlecznych takich jak jogurty, kefiry, maślanka, sery.

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 5. Należy jeść codziennie 2 porcje produktów z grupy – mięso, ryby, jaja. Uwzględniając też nasiona roślin strączkowych. 6. Każdy posiłek powinien zawierać warzywa lub owoce. 7. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych. 8. Należy ograniczyć spożycie cukru, słodyczy, słodkich napojów. 9. Należy ograniczyć spożycie słonych produktów, odstawić solniczkę. 10. Należy pić codziennie odpowiednią ilość wody.

NOWY MODEL ŻYWIENIA, ALTERNATYWA DLA PIRAMIDY – „MÓJ TALERZ” Owoce (kolor czerwony). Warzywa (kolor zielony). Nabiał (kolor niebieski). Produkty zbożowe (kolor pomarańczowy). Produkty białkowe (kolor fioletowy

ALTERNATYWA DLA PIRAMIDY – „MÓJ TALERZ” Na nowym diagramie widać 4 pola w różnych kolorach. Każde z pól pokazuje, ile każda grupa produktów powinna zajmować miejsca na talerzu w czasie jednego posiłku. Diagram ma służyć wszystkim, ale szczególnie kierowany jest do rodziców, aby według niego przygotowywali posiłki dzieciom.

O TYM TAKŻE TRZEBA PAMIĘTAĆ STOSUJĄC DIAGRAM „MÓJ TALERZ” Naukowcy, którzy opracowali nowy model żywienia, dodali do niego uściślenia. 1. Jedz tak, żeby posiłek zaspokajał głód, ale unikaj zbyt dużych porcji. Jedz 5 razy dziennie (3 nieco większe posiłki i 2 mniejsze). 2. Nie podjadaj między posiłkami i zachowuj przerwy między nimi, ale nie dłuższe niż 3-4 godziny. 3. Jadaj więcej zdrowych produktów: chociaż połowę posiłku powinny stanowić warzywa i owoce (najlepiej surowe). 4. Sięgaj po odtłuszczone mleko lub z obniżoną zawartością tłuszczu (najlepiej 2-procentowe). 5. Ogranicz w diecie mniej zdrowe produkty, np. zupki z proszku, białe pieczywo, gotowe, mrożone dania, a także cukier oraz sól.

ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE Zapotrzebowanie energetyczne organizmu zależy od różnych czynników, takich, jak: wiek; płeć; klimat; rodzaj wykonywanej pracy. Podstawową sprawą w planowaniu prawidłowego odżywiania jest zapewnienie odpowiednich proporcji białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych w spożywanych produktach.

NORMY NA ENERGIĘ *(według Norm żywienia dla ludności Polski)

NORMY NA ENERGIĘ *(według Norm żywienia dla ludności Polski) Dzieci 7-9 lat 1600 – 2100 kcal (1800 kcal) Chłopcy 10-12 lat 2100 – 2800 kcal (2400 kcal) Dziewczęta 10-12 lat 1800 – 2400 kcal (2100 kcal) Młodzież męska 13-15 lat 2600 – 3500 kcal (3000 kcal) Młodzież męska 16-18 lat 2900 – 3900 kcal (3400 kcal) Młodzież żeńska 13-15 lat 2100 – 2800 kcal (2450 kcal) Młodzież żeńska 16-20 lat 2150 – 2900 kcal (2500 kcal)

PODZIAŁ PROCENTOWY WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ Dzieciom i młodzieży wskazane jest podawanie 4 - 5 posiłków w ciągu dnia, pokrywających w następujący sposób zapotrzebowanie kaloryczne: PODZIAŁ PROCENTOWY WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ

SZKOŁA – główne wytyczne Białko – 12-14 % Tłuszcz – 32% Węglowodany – 54-56% Spożycie żelaza i witaminy C powinno stanowić nie mniej niż 40% całodziennego zapotrzebowania Spożycie wapnia powinno stanowić nie mniej niż 15% całodziennego zapotrzebowania

ŻŁOBEK/PRZEDSZKOLE – główne wytyczne Żywienie w w/w placówkach powinno pokrywać 70 – 75% dziennego zapotrzebowania energetycznego dzieci w danej grupie wiekowej Białko – 12-14 % Tłuszcz – 30-35% Węglowodany – 51-58%

ZASADY PLANOWANIA JADŁOSPISÓW Planować jadłospisy na dłuższy okres - 7-10 dni. Planować jadłospis w zależności od potrzeb organizmu. Każdy jadłospis powinien być odpowiednio dostosowany do wieku, płci i stanu zdrowia człowieka, np. dla dzieci wskazane jest planowanie większej ilości posiłków. Uwzględniać produkty z każdej grupy i wykorzystywać produkty sezonowe. Uwzględniać różną technikę sporządzania potraw. Uwzględniać odpowiedni dobór barw, smaków, zapachów i konsystencji. W planowaniu jadłospisów należy uwzględniać porę roku, temperaturę otoczenia itp. Dostosować jadłospis do możliwości finansowych. Dostosować jadłospis do możliwości techniczno-organizacyjnych.

JAKIE PRODUKTY NA POSZCZEGÓLE POSIŁKI? I ŚNIADANIE Powinno być obfitym posiłkiem; W skład powinna wchodzić zupa mleczna oraz pieczywo mieszane z masłem serem lub wędliną oraz jajka, warzywa lub owoce. Owoce można zastąpić dżemem lub marmoladą. Zupę mleczną można zastąpić słabą herbatą z mlekiem lub mlekiem z kakao.

JAKIE PRODUKTY NA POSZCZEGÓLE POSIŁKI? II ŚNIADANIE powinno łagodzić uczucie głodu przed obiadem, niezbyt sycące, W jego skład powinny wchodzić: produkt białkowy jak ser, jaja, wędlina, lub mięso przygotowane na zimno, pieczywo mieszane (chleb biały, razowy itp.) masło (może być dobra margaryna), warzywa, owoce.

JAKIE PRODUKTY NA POSZCZEGÓLE POSIŁKI? OBIAD najbogatszy w energię (kalorie) posiłek, który w zależności od możliwości dziecko powinno zjadać w szkole (w domu), powinien być wysokoenergetyczny, powinien dostarczać w odpowiedniej ilości wszystkie podstawowe składniki odżywcze (białko, węglowodany a także składniki mineralne i witaminy), powinien się składać z dwóch dań: - pierwszego dania: zupy przygotowanej z pełni dostępnych sezonowych warzyw i owoców; wywary mięsne lub jarskie, - drugiego dania: podstawą powinna być potrawa z produktów białkowych np. z mięsa, podrobów, ryb, jaj, sera, lub potrawa półmięsna złożona z mięsa i warzyw lub z mięsa i kaszy czy mąki, bądź potrawa bezmięsna,

JAKIE PRODUKTY NA POSZCZEGÓLE POSIŁKI? PODWIECZOREK Mały, najczęściej słodki posiłek. W jego skład, mogą wchodzić owoce lub napój mleczny lub mleczno – owocowy.

JADŁOSPIS Jadłospis nieprawidłowy Jadłospis prawidłowy Śniadanie: herbata, pieczywo z masłem, miód lub dżem (brak produktów dostarczających białka zwierzęcego) Obiad: zupa ziemniaczana, kotlet wieprzowy, kapusta zasmażana, ziemniaki, herbata, pączek (obiad ciężko strawny, z dużą zawartością tłuszczów) Kolacja: herbata, pieczywo, masło, wędlina (Brak warzyw lub owoców, brak mleka) I Śniadanie: herbata z mlekiem, pieczywo razowe, margaryna lub masło, wędlina drobiowa, pomidor II Śniadanie kanapka: chleb razowy z pastą z sera, szczypiorku i rzodkiewki lub papryki, napój owocowy, Obiad: barszcz czerwony z fasolką, ryba duszona w warzywach, surówka z kapusty pekińskiej z koperkiem, ziemniaki, kompot z owoców sezonowych lub jogurt owocowy Kolacja: kasza gryczana, surówka z marchwi, jabłka i chrzanu, herbata, drożdżówka z dżemem.

KIERUNKI ZMIAN ZWYCZAJÓW ŻYWIENIOWYCH ↑ warzyw i owoców ↑ produktów zbożowych z pełnego przemiału ↑ mleka i produktów mlecznych ↑ ryb ↓ tłuszczów pochodzenia zwierzęcego ↓ cukru i słodyczy ↓ soli kuchennej i słonych przekąsek

NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANE BŁĘDY (na podstawie obserwacji własnych) Niestosowanie się do zasady, mówiącej, że posiłek obiadowy powinien być najobfitszym, ciepłym posiłkiem w ciągu dnia. Powinien składać się z dwóch dań: zupy oraz drugiego dania, Zbyt małe urozmaicenie posiłków, Powtarzalność potraw w dekadzie, Monotonia kolorystyczna, Stosowanie potraw ciężkostrawnych, wzdymających, smażonych – w nadmiarze oraz bardzo tłustych, Stosowanie w nadmiarze soli kuchennej,

NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANE BŁĘDY (na podstawie obserwacji własnych) Zbyt małe spożycie warzyw oraz owoców (głównym warzywem stają się ziemniaki); Stosowanie zbyt mało różnych dodatków do II- ich dań, w jadłospisach przeważają ziemniaki i makarony, Zbyt mała podaż ryb, Nadmierne spożycie cukru, który dostarcza pustych kalorii i używany jest „na oko”, Stosowanie niedozwolonych tłuszczy: słonina, smalec, boczek w dużych ilościach, Niedostateczna ilość płynów, Brak oraz niestosowanie się do receptur opracowanych w placówce, Spożycie zbyt małej ilości pierwiastków śladowych, głównie wapnia i potasu oraz spożycie zbyt małej ilości witamin,

BIBLIOGRAFIA „Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych „ redakcja naukowa M. Jarosz, B.Bułhak – Jachymczyk, www.izz.waw.pl Poradnik „Żywienie na wagę zdrowia” Slajd nr 1 – zdjęcie zaczerpnięte z poradnika „Zdrowe jedzenie dla zdrowych dzieci” Bridget Swinney, Slajd nr 5 – zdjęcie ze strony szkolazywienia.pl, Slajd nr 6 – piramida zdrowego żywienia www.dietetyk.org, Slajd 20 -http://recenzjekosmetykowpolskich.blogspot.com/2011/04/jestes-tym-co-jesz- czyli-o-zdrowym.html, Slajd nr 19 -www.justmydelicious.com/2010/11/kanapka-owieczka-i-osmiorniczki.html, Slajd 21 - http://www.max10.pl/news/2/Slupszczanin_wygrywa_50zl_na_obiad_w_dowolnej_restaurac ji.html, Slajd 22 - http://mamdziecko.interia.pl/pierwsze-lata/zywienie-malucha-powyzej- roku/news/smaczne-pomysly-na-podwieczorek,1665729,6151,

Dziękuję za uwagę