Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Mapa źródłem informacji geograficznej oraz skala mapy Justyna Drop

Definicja mapy Mapa to rysunek powierzchni Ziemi lub jej części, ujęty w dwóch wymiarach, zmniejszony w odpowiedniej skali oraz uogólniony, a treść przedstawiona jest poprzez umowne znaki graficzne i symbole.

( dotyczące treści mapy) Elementy mapy matematyczne Skala mapy Odwzorowania kartograficzne Określony punkt nawiązania ( dotyczące treści mapy) Geograficzne Fizjogeograficzne: np. szkic linii brzegowej, ukształtowanie powierzchni, jej budowa geologiczna, elementy wodne, występujące zjawiska klimatyczne oraz środowisko przyrodnicze. Administracyjne: elementy będące wynikiem bezpośredniej działalności człowieka w środowisku Uzupełniające: napisy odnoszące się do nazewnictwa (literowe lub cyfrowe) pozaramkowe Tytuł mapy Wyjaśnienie symboli umownych Legenda mapy Oznakowanie współrzędnych geograficznych

Cechy mapy: 1. zastosowanie znaków umownych do prezentacji treści mapy W ten sposób przedstawiane są: wody powierzchniowe, drogi, osady ludzkie oraz charakterystyczne obiekty jak np. jaskinie, samotne drzewa. Dobór znaków zależy od szczegółowości mapy oraz jej zasięgu. Przy mapach topograficznych, wykonywanych w skalach od 1: 10 000 do 1: 200 000 stosuje się znaki zwane znakami topograficznymi

2. dobór i uogólnienie elementów treści mapy – generalizacja generalizacja polega na uproszczeniu jej treści, na przykład poprzez zmniejszenie liczby szczegółów. Istnieje generalizacja jakościowa (uproszczenie przebiegu linii, np. rzek)i ilościowa (eliminacja mniej znaczących obiektów) Rzeki i jez. po generalizacji ilościowej Rzeki i jeziora przed generalizacją Przy generalizacji jakościowej należy zwrócić uwagę na linie rzek, które po generalizacji są rysowane na mapie mniej dokładnie, tzn. linie rzek są prostsze. Rzeki i jez. przed generalizacją Rzeki i jez. po generalizacji jakościowej

3. Orientacja mapy Mapa ma to do siebie, że można ją czytać z każdej strony. Nawet do góry nogami. Ważne jest, żeby skręcić na skrzyżowaniu we właściwą stronę. Mapa zorientowana to taka, na której północ na mapie zgadza się z północą rzeczywistą. Północ na mapie jest zawsze u góry i w tą stronę w którą skierowane są litery. A drogi na mapie biegną w tą samą stronę co w terenie - prawo to prawo, lewo to lewo. Mapę najczęściej orientuje się według stron świata (kompasu). Jak to zrobić? Położyć kompas na mapie tak, żeby igła swobodnie się obracała a przez przezroczyste dno widoczna była na mapie linia północ-południe. Potem tak długo kręcić mapą (razem z położonym na niej kompasem), aż igła kompasu będzie równoległa do linii na mapie, a północny koniec igły będzie wskazywał górną krawędź mapy. Wiele map, zwłaszcza mniejszych obszarów, a także mapa Polski ma orientację północną. Oznacza to, że wzdłuż górnej ramki takiej mapy naniesione są obiekty, które w terenie znajdują się najbardziej na północ.

Przykłady zorientowanej mapy południki południki Równoległe ustawienie Równoległe ustawienie Tak wygląda mapa zorientowana w kierunku północno - wschodnim Tak wygląda mapa zorientowana w kierunku zachodnim

Podział map ze względu na treść Mapy ze względu na zakres przedstawionej treści można podzielić na dwa rodzaje: OGÓLNOGEOGRAFICZNE: Ich treścią jest ogólna charakterystyka przedstawionego terenu, czyli rzeźby terenu, wód, linii komunikacyjnych, osiedli itp. Jeżeli mapa ta wykonana jest w dużej skali 1:200 000 lub większej to nosi nazwę topograficznej. Zaś mapy ogólnogeograficzne wykonane w podziałce mniejszej od 1:200 000 noszą nazwę map przeglądowych. TEMATYCZNE Na mapach tematycznych przedstawia się jeden lub kilka wybranych elementów. Ze względu na odrębność tematyczną i różny sposób przedstawienia treści, mapy tematyczne dzielimy na: Przyrodniczo-geograficzne należą do nich m.in. mapy klimatyczne, geologiczne, hydrograficzne, rozmieszczenie surowców mineralnych, szaty roślinnej, świata zwierzęcego i wiele innych. społeczno-gospodarcze to m.in. mapy zaludnienia, etnograficzne, polityczne, historyczne, komunikacyjne itp.

MAPY OGÓLNOGEOGRAFICZNE Przeglądowe Topograficzne TEMATYCZNE Przyrodniczo-geograficzne Społeczno-gospodarcze

Przykłady map Mapa ogólnogeograficzna- topograficzna Mapa tematyczna – przyrodniczo-geograficzna Mapa klimatyczna Ameryki Południowej

SKALA MAPY Skala – stosunek odległości na mapie do odpowiadającej jej odległości w terenie. Skala najczęściej wyrażona jest w postaci ułamka 1:S, np. 1:10 000, co oznacza, że każda dowolna odległość na mapie jest np. 10 000 razy mniejsza niż w terenie, albo mówiąc inaczej 1 cm na mapie odpowiada 10 000 cm w terenie. Skala mapy wyrażona poprzez podziałkę liniową

Sposoby przedstawiania skali Skala liczbowa: skala zapisana za pomocą ułamka np. 1:200 000 Skala mianowana: 1cm-2km, 1cm-2000m lub 1cm-200 000 cm. Zapisanie skali liczbowej w postaci mianowanej ułatwia czytanie odległości na mapie. Podziałka liniowa: czyli w formie podziałki. Jest to graficzne przedstawienie skali mapy, ułatwiające szybkie odczytywanie orientacyjnych odległości na mapie.

Przechodzenie z skali mianowanej na skalę liczbową: Przechodzenie z podziałki liniowej na skalę mianowana: Należy po obu stronach podziałki liczbowej dodać te same jednostki odległości tzn. centymetry: 1:200 000 1cm-200 000cm Następnie zamieniamy 200 000 cm na większe jednostki odległości: metry lub kilometry: 1cm-2000m 1cm-2km Przechodzenie z skali mianowanej na skalę liczbową: Należy doprowadzić skalę mianowaną do postaci w której po obu stronach będą te same jednostki: 1cm-2km 1cm-2000m 1cm-200 000cm Następnie opuszczamy nazwy jednostek: 1:200 000

Posługiwanie się podziałką liniową: Należy za pomocą kroczka (cyrkla) przenieść odległość z mapy na podziałkę,tak aby jedno ostrze znalazło się na pełnej wartości jednostki na prawo od zera, a drugie ostrze na lewo od zera. Odległość rzeczywista to suma odczytanych z podziałki odległości: 8km+0,8km=8,8km

Jak zamienić postać skali? 1. Mając skalę liczbową, dopisz jednostki przy obu liczbach: Skala liczbowa: 1: 500 000, odpowiada skali mianowanej 1 cm - 500000cm. 2. Zamień cm na m, dzieląc liczbę z prawej strony przez 100 ( bo 1 m to 100 cm) 500 000: 100 = 5 000m 3. Otrzymany wynik zamień na kilometry dzieląc przez 1000 ( bo 1 km to 1000 m) 5 000: 1000= 5km 4. Zapisz skalę mianowaną 1cm - 5km 5. Utwórz podziałkę liniową Pierwszy odcinek o długości 1 cm podziel na 10 części, co 1 mm Zapisz nad znakami podziału kolejno wartości: 5, 0, 10, 15, za ostatnią liczbą napisz jednostkę km Mając już podziałkę liniową, można utworzyć skalę liczbową i mianowaną. Przekształcamy je w podobny sposób, ale w odwrotnej kolejności. Zamieniając jednostki należy pamiętać, by wykonać mnożenie przez odpowiednie wartości a nie dzielenie!

Podział map ze względu na skalę TOPOGRAFICZNE Wielkoskalowe (skala 1:10 000 i większa) Średnioskalowe ( od 1: 10 000 do 1: 100 000 ) Małoskalowe (1:100 000 i mniejsza ) PRZEGLĄDOWE Mapy w skali mniejszej jak 1: 200 000

Przykłady map Topograficzna mapa okolic Ujazdu Przeglądowa mapa Australii

Zadania na przeliczanie skali Przeliczanie jednostek   Przy rozwiązywaniu zadań ze skali mapy konieczne jest przeliczenie jednostek długości, bądź powierzchni. Warto więc pamiętać, że: Przy jednostkach odległości: 1 m→ 100 cm→1.000 mm. 1 km→1.000 m→100.000 cm→1.000.000 mm. Przy jednostkach powierzchni: 1 m2→ 10.000 cm2→1.000.000 mm2 1 km2→100 ha→ 10.000 a→ 1.000.000 cm2→1.000.000.000.000 mm2 1 ha→10.000m2→100.000.000cm2→10.000.000.000 mm2 1 a→100m2→1.000.000 cm2→1.000.000.000 mm2

Zadanie 1 Zamień skalę liczbową 1: 5 000000 na skalę mianowaną. 1cm - 5 000000cm / 100 ( dzielimy przez 100) 1cm - 50 000 m / 1000 ( dzielimy przez 1000) 1cm - 50 km Czyli 1 cm na mapie odpowiada 50 km w terenie.

Zadanie 2 Oblicz odległość danego odcinka w terenie, jeżeli na mapie w skali 1:150.000 wynosi ona 9 cm. Dana jest odległość na mapie, oraz skala mapy, należy obliczyć odległość w terenie. W pierwszej kolejności układamy proporcję z wykorzystaniem skali mapy i danej odległości na mapie. Skala mapy:  1:150.000 czyli 1 cm na mapie odpowiada 150.000 cm w terenie, a więc: 1 cm-  1,5 km 9 cm-   X Pamiętajmy, że odległości na mapie trzeba wpisać zawsze pod odległościami na mapie, czyli tutaj 9 cm wpisujemy pod 1 cm. Teraz wykonujemy działanie na podstawie proporcji (tzw. mnożenie na krzyż). 9 *1,5/1=13,5 km Odp. Odległość w terenie wyniesie 13,5 km.

Zadanie 3   Odległość w terenie wynosi 3000 km Ile wynosi ona na mapie w skali 1: 10 000000? Musimy znaleźć odległość na mapie. Układamy więc proporcję, w pierwszej linijce wykorzystujemy skalę mapy: 1 cm- 10 000000 cm (zamieniamy na kilometry odcinając pięć zer, 1 cm-100 km X  -  3000 km X tym razem po lewej stronie, gdyż odległość na mapie zapisujemy zawsze pod odległością na mapie. Po wyliczeniu otrzymamy 3000 * 1 / 100=30 cm.  Odp. Odległość na mapie wyniesie 30 cm.

Zadanie 4 Oblicz skalę mapy, jeżeli rzeka od długości 35 km ma na niej długość 7 cm   Układamy odpowiednią proporcję. Ustalmy najpierw taką samą jednostkę, czyli zamieniamy km na cm 7 cm na mapie odpowiada 3 500000 cm w terenie ( dodajemy 5 zer), szukamy skali, a więc pytamy ilu centymetrom w terenie odpowiada 1 cm na mapie. 7 cm- 3 500000 cm 1 cm – X Obliczamy proporcje: 1 * 3 500000 / 7=500.000 Odp. Skala mapy wynosi 1:500000

Zadanie 5 Jezioro ma powierzchnię 2,6 km2, jaką powierzchnię będzie miało to jezioro na mapie w skali 1:50.000?   Podobnie jak to miało miejsce przy zadaniach dotyczących odległości korzystamy z proporcji, jednakże należy pamiętać że mamy do czynienia z jednostkami powierzchni, więc: 1 cm2-będzie odpowiadać 50 000 cm*50 000 cm, czyli 2 500 000 000 cm2  1cm2 -2 500 000 000 cm2 X – 26 000 000 000 cm2 po skróceniu otrzymamy: 260 cm2 * 1 / 25= 10,4 cm2 Odp. Jezioro na mapie będzie miało powierzchnię 10,4 cm2

Zadanie 6 Powierzchnia lasu na mapie w skali 1:5000 wynosi 10 cm2, ile będzie wynosiła ona w rzeczywistości w hektarach? Układamy więc proporcje: 1cm2 – 25 000 000cm2 10 cm2 – X 10 * 25.000.000 / 1=250.000.000 cm2→2,5 ha Odp. Powierzchnia w terenie wyniesie 2,5 ha.