Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

STRUKTURA LUDNOŚCI W POLSCE Justyna Drop

Struktura ludności Demografia - jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne. Struktura ludności jest jednym z obiektów badań demografii, a odnosi się przede wszystkim do: Wieku Płci Zatrudnienia Wyznania Narodowości Grupy etnicznej

Struktura ludności według płci i wieku 85 lat i więcej 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 MĘŻCZYŹNI KOBIETY Nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn Nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet 350 300 250 200 150 100 50 0 0 50 100 150 200 250 300 350 tyś. Tyś. Wiek produkcyjny Wiek nieprodukcyjny

Struktura wieku W strukturze wieku ludności Polski za najważniejsze należy uznać: Ludność Polski w porównaniu do krajów Europy Zachodniej jest wciąż społeczeństwem stosunkowo młodym. Prognozy jednak zapowiadają dosyć szybki wzrost udziału osób starszych w strukturze wiekowej społeczeństwa. Szacuje się , że w ok. 2025 roku co piąty Polak będzie miał 65 lat Statystyczny mieszkaniec kraju ma dziś niespełna 35 lat (kobieta - 37 lat, mężczyzna - 33 lata). Czterdziestu lat życia nie przekroczyło 56,2% Polaków. Liczba urodzin dzieci maleje. W 1996 r. wyniosła 428,2 tys., a w 2003 r. już tylko 351 tys. (dla porównania: w 1983 r. na świat przyszło 723 tys. dzieci). Systematyczne zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w wyniku spadającej liczby urodzeń; Stosunkowo dużą liczbę ludności w wieku produkcyjnym, tj. 18-59 lat dla kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn (w 2001 r. – 61,2% ogółu ludności); Stałe zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym; Występowanie dwóch bardzo licznych przedziałów wiekowych, tj. 40-55 lat i 20-24 lata, które odpowiadają kolejnym wyżom demograficznym; .

Wskaźnik trwania długości życia Od kilku lat rośnie w Polsce wskaźnik trwania długości życia. W 2008 roku przeciętne trwanie życia dla mężczyzn wynosiło 71,3 lat, a dla kobiet – 80 lat. W porównaniu do początku lat 90-tych trwanie życia wydłużyło się o 5,4 roku dla mężczyzn i 4,9 roku dla kobiet. Wskaźnik ów u mężczyzn ma wzrosnąć do 74 lat w 2025 r., a u kobiet - do 81 lat (dla porównania: w roku 1950 mężczyźni żyli średnio 56 lat, a kobiety - 61,6). lat 81 79 77 75 73 71 69 67 65 1980 1985 1990 1995 2000 2005 mężczyźni kobiety

Struktura płci W strukturze płci polskiego społeczeństwa, podobnie jak w większości krajów świata, występuje nierównowaga. Wśród noworodków i w młodszych grupach wiekowych przeważają chłopcy: Wiek 0-4 lata : 970 tyś. chłopców, 917 tyś. dziewczyn Wiek 5-9 lat: 932 tyś. chłopców, 884 tyś. dziewczyn Przewaga mężczyzn nad przewagą kobiet kończy się w przedziale wiekowym 45-49, kiedy to kobiety stanowią większość w proporcji odpowiednio: 1,33 mln do 1,30 mln, Z każdym rocznikiem jednak ta przewaga maleje ze względu na większą umieralność mężczyzn W najstarszych grupach wiekowych istnieje przewaga kobiet – żyją one średnio o 8 lat dłużej jak mężczyźni. Dla przykładu w przedziale wiekowym 80 -84 przewaga kobiet nad mężczyznami wynosi odpowiednio: 515 tyś do 235 tyś. ( dane 2008 r.). Dane na 2008 r.

Współczynnik feminizacji Strukturę płci można również przedstawić za pomocą porównywalnych współczynników: feminizacji, czyli liczby kobiet przypadającej na 100 mężczyzn, maskulinizacji, tj. liczby mężczyzn przypadającej na 100 kobiet. W Polsce współczynnik feminizacji wynosi 106,5, przy czym jego wartość zmienia się w poszczególnych grupach wiekowych i jest zróżnicowana przestrzennie, tj. według województw oraz w podziale na ludność miejską i wiejską. W Polsce w ogólnej liczbie ludności przeważają kobiety – 51,4% ogółu mieszkańców. Generalnie wraz z wiekiem ludności wzrasta wartość współczynnika feminizacji: do 45 roku życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (97 kobiet na 100 mężczyzn), powyżej tego wieku - współczynnik feminizacji wynosi 124, w najstarszych grupach wieku (70 lat i więcej) – 180. Najbardziej sfeminizowanym regionem w Polsce jest Łódź (ze względu na liczne zakłady włókiennicze); tam współczynnik feminizacji wynosi 110 kobiet na 100 mężczyzn. Struktura płci jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych województwach. Współczynnik feminizacji największy jest w województwach: łódzkim – 110 i mazowieckim – 109, najniższy zaś w podlaskim, świętokrzyskim, warmińsko –mazurskim, podkarpackim – 105 ( dane na 2006 rok) Zdecydowana nadwyżka kobiet nad liczbą mężczyzn notowana jest w miastach. Współczynnik feminizacji zależy od pełnionych przez miasto funkcji – w ośrodkach, gdzie dominuje górnictwo i przemysł ciężki, występuje niedobór kobiet.

Struktura społeczno-zawodowa Wiek produkcyjny - ludność wykonująca pracę przynoszącą dochód oraz zarejestrowani bezrobotni; przedział wiekowy przyjęty w statystyce dla potrzeb ekonomii. Według metodologii Głównego Urzędu Statystycznego w wieku produkcyjnym znajdują się: mężczyźni pomiędzy 18. a 64. rokiem życia, kobiety pomiędzy 18. a 59. rokiem życia. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym określa potencjalne zasoby siły roboczej. W 2004 roku na 100 Polaków w wieku produkcyjnym przypadało 57 osób w wieku nieprodukcyjnym, w tym 24 w wieku poprodukcyjnym. W 2008 r. ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 24,6 mln osób, w wieku przedprodukcyjnym ( 0-17) 7,3 mln a poprodukcyjnym 6,2 mln osób. rok ogółem W wieku przedprodukcyjnym W wieku poprodukcyjnym 1980 69 49 20 2005 56 32 24 2008 55 30 25 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym

Wskaźniki zawodowe Do oceny rzeczywistej sytuacji na rynku pracy stosuje się kilka wskaźników: Współczynnik aktywności zawodowej, obliczany jako udział osób aktywnych ( czynnych) zawodowo w ogólnej liczbie ludności danej grupy wiekowej. Do kategorii czynnych zawodowo zaliczane są także osoby zarejestrowane jako bezrobotne, Współczynnik zatrudnienia, odsetek osób pracujących w ogólnej liczbie ludności danej grupy wiekowej, Wskaźnik bezrobocia ( stopa bezrobocia), obliczany jako stosunek bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. Oficjalne statystyki zaczęły uwzględniać i odnotowywać zjawisko bezrobocia od końca lat 80-tych, czyli w okresie przemian społeczno-gospodarczych zachodzących w Polsce. Od 1990 roku bezrobocie w Polsce rośnie szybkim tempem. Więcej jak połowa ogólnej liczby bezrobotnych nie przekroczyła 35 roku życia. Bez pracy pozostają głównie osoby z wykształceniem podstawowym, zasadniczym zawodowym, jednak wskaźnik bezrobocia szybko rośnie wśród absolwentów szkół wyższych, Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r. wyniosła 2101,5 tys. osób (w tym 1033,9 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem o 49,0 tys. osób (tj. o 2,4%). W ujęciu rocznym wzrosła ona o 382,7 tys. (w analogicznym okresie 2009 roku zanotowano jej wzrost o 84,4tys., tj. o 4,9%). Z ogólnej liczby bezrobotnych 43,8% mieszkało na wsi. stopa bezrobocia w grudniu 2008 roku wyniosła 11,9 procent, Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r. stanowili 13,0 % ludności aktywnej zawodowo (w styczniu br.  – 12,7%).

Bezrobocie w Polsce według województw Dane z 2009 roku

Struktura zatrudnienia Zmiany zachodzą także w strukturze zatrudnienia. Zawodowa struktura ludności to udziały poszczególnych grup zawodowych w ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych grup, czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej liczbie ludności (struktura ludności aktywnej zawodowo według działów gospodarki narodowej lub według sektorów). W tym drugim przypadku bierzemy pod uwagę nie tylko czynnych zawodowo, ale również osoby pozostające na ich utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie domowym. Struktura zawodowa ludności to osoby : w wieku produkcyjnym, ludność czynna zawodowo to pracujący oraz bezrobotni szukający pracy; ludność bierna zawodowo to osoby, które pobierają naukę, są na rencie lub emeryturze, bezrobotni, którzy nie szukają pracy, Według danych na rok 2003 w Polsce było 56,3% ludności aktywnej zawodowo, zaś pozostałe 43,7% to ludność bierna zawodowo. Osoby pracujące w Polsce są zatrudnione w trzech sektorach gospodarki: przemyśle, usługach i rolnictwie.

Główne sektory Zatrudnienia Od II wojny światowej bardzo szybko malała liczba osób zatrudnionych w rolnictwie. Odsetek osób zatrudnionych w tym sektorze spadł o 60% w pierwszych latach powojennych do poniżej 30% w 1980 r. i do ok. 20% na początku XXI w. Mimo to poziom zatrudnienia w rolnictwie jest nadal prawie 3 razy większy jak w innych krajach Europy Zachodniej. Z drugiej strony wzrosło zatrudnienie w przemyśle, przekraczając w latach 60-tych i 70- tych 35%. Zmalało na początku XXI w. do ok. 25%. Od 1990 roku szybko wzrasta poziom zatrudnienia w usługach. Pracuje w nim więcej jak połowa zatrudnionych osób. Jednak wciąż jest to za mało, by dorównać krajom wysokorozwiniętym. W czasach obecnych powstają miejsca pracy w nowoczesnych branżach. W usługach pracuje obecnie 8,51 mln osób, a w przemyśle 4,86 mln , na 15,6 mln ogółem zatrudnionych w Polsce w 2008 roku. 80 75 70 65 60 78 76,5 75,1 66,4 66 Holandia Wielka Bryt. Szwecja Niemcy Irlandia Odsetek zatrudnionych w usługach w wybranych krajach Europy w 2004 r

Struktura narodowościowa Współczesna Polska jest krajem prawie całkowicie jednolitym narodowościowo. Wg spisu powszechnego z 2002 roku, liczebność mniejszości narodowych wynosi 3,26% ogółu mieszkańców, czyli ok. 1,5 mln osób. W okresie międzywojennym (lata 1918-1939) w granicach II Rzeczpospolitej mieszkało 11,3 mln osób innej niż polska narodowości, co stanowiło 35% ogółu (dane z 1931 r.). Przyczyny tak dużych zmian w strukturze narodowościowej były związane z tragicznym bilansem II wojny światowej i konsekwentną realizacją powojennej polityki władz socjalistycznej Polski. Działania wojenne i eksterminacja ludności pochłonęły ok. 6 mln istnień ludzkich, na skutek zmiany granic poza Polską znalazło się ok. 6,5 mln osób, a przymusowe migracje i przesiedlenia uszczupliły polskie społeczeństwo o 1,7 mln osób. Najliczniejszą mniejszością narodową są dzisiaj Niemcy. Liczba osób tej narodowości oceniana jest na ok. 150 tys. (w 1931 r. - 800 tys.). Zamieszkują głównie Śląsk. Druga grupa to Białorusini, których jest ok. 49 tys. (1931 - 1,9 mln). Mieszkają przede wszystkim na wschodzie Polski. Trzecią najliczniejszą grupę stanowią Ukraińcy, po II wojnie światowej przymusowo przesiedleni na ziemie zachodnie i północne. Żyje ich w Polsce ok. 31 tys. (1931 - 5 mln).

Naród, narodowość, grupa etniczna Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Narodowość - pochodzenie określane w naszym kręgu kulturowym zwykle zgodnie z pochodzeniem rodzica bądź też jego przodka, przynależność do określonego narodu (np. polskiego), poczucie przynależności do narodu. Grupa etniczna - (inaczej: etnos), w znaczeniach antropologicznym i społecznym - zbiorowość, która postrzega siebie samą i postrzegana jest przez otaczające ją zbiorowości jako odrębną i specyficzną ze względu na jedną lub więcej cech takich jak: kulturę (język, gwarę, religię, obyczajowość, itp.) genealogię (wspólne losy/wspólna historia, wspólni przodkowie, itp.) poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego odrębność osobowościową (stereotypy - czyli jak inni ich postrzegają, autostereotypy - czyli wyobrażenia o samych sobie). W znaczeniu politycznym termin grupa etniczna określa zbiorowość ludzi odróżniającą się od większości społeczeństwa jakiegoś państwa, ale nieidentyfikującą się z żadnym narodem tworzącym inne państwo, np. Romowie (w wielu państwach Europy), Łemkowie (w Polsce) czy Arumuni (w Grecji). Czasami wobec grup etnicznych używa się określenia zalążek narodu, przez co rozumie się że potencjalnie każda grupa etniczna w przyszłości może stać się narodem.

Mniejszości narodowe i etniczne Liczba osób ( 2002 rok) Główne skupiska mniejszości Mniejszości narodowe Białorusini 47 640 Województwo podlaskie, zwłaszcza na południe i wschód od Białegostoku Czesi 386 Zelów w województwie łódzkim oraz zachodnia część Kotliny Kłodzkiej Litwini 5 639 Okolice Puńska i Sejn w województwie podlaskim Niemcy 14 7094 Głównie województwa opolskie i śląskie oraz lokalne mniejsze skupiska w województwach: warmińsko-mazurskim, pomorskim, zachodnio-pomorskim i dolnośląskim Ormianie 262 Brak wyraźnych skupisk Rosjanie 3 244 Słowacy 1 710 Spisz i Orawa w województwie małopolskim Ukraińcy 27 172 Województwo warmińsko-mazurskie, a także województwa północnej i zachodniej Polski oraz województwo podkarpackie Żydzi 1 055 Warszawa, Wrocław, Łódź, Kraków Karami 43 Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Gdynia, Sopot Łemkowie 5 850 Województwa zachodniej Polski, głównie dolnośląskie i lubuskie, a także Beskid Niski i Beskid Sądecki Romowie 12 731 Górskie tereny województwa małopolskiego oraz wiele miast w całym kraju (głównie: Warszawa, Poznań, Wrocław, Łódź, Kraków, Gdańsk) Tatarzy 447 Bohoniki i Kruszyniany, Białystok, Sokółka, Dąbrowa Białostocka

Mniejszości narodowe, grupy etniczne Mniejszość narodowa/etniczna– grupa obywateli mniej liczna od pozostałych mieszkańców kraju, wyróżniająca się językiem, kulturą lub tradycją i mającą poczucie odrębności narodowej, a pochodzącą ze społeczności, która na terenie Polski zamieszkuje co najmniej od 100 lat. Mniejszość narodowa różni się od etnicznej tym, że musi się utożsamiać z narodem mającym współcześnie własne państwo. Zgodnie z definicją na obszarze Polski mieszkają przedstawiciele 9 mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi 4 mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy. W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) – przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej narodowości, Liczną, ok. 170 tysięczną grupę stanowią osoby, które swoją narodowość określają jako śląską, jednak Ślązacy – zgodnie z polskim prawem – nie są uznawani za odrębny naród. Podobnie jak Kaszubi nie znaleźli się na oficjalnej liście mniejszości narodowych sporządzonej przez MSWiA. Karaimi Romowie

Mniejszości narodowe, grupy etniczne i dialekty Niemcy Ukraińcy Białorusini Słowacy Litwini Rosjanie Żydzi Ormianie Grecy Starowiercy Czesi Mniejszości etniczne Łemkowie Romowie Karaimi Tatarzy

Rozmieszczenie mniejszości i dialekty Rozmieszczenie mniejszości grup etnicznych i mniejszości narodowych na terytorium Polski wykazuje spore zróżnicowanie. Niektóre z nich np. Rosjanie i Romowie są rozproszone dość równomiernie. Przedstawiciele innych mniejszości, np. Łemkowie i Ukraińcy zostali po II wojnie przesiedleni na nowe ziemie, czasami odległe od ich pierwotnych. Najbardziej zróżnicowane jest województwo podlaskie. Oprócz Polaków mieszkają tam także: Białorusini, Litwini, Tatarzy, Ukraińcy, Rosjanie, Romowie i Żydzi.( 4,5% ogółu ludności) W woj. Opolskim zanotowano największy odsetek ludności niepolskiej ( ponad10%), wśród której zdecydowanie przeważają Niemcy. Istnieje 9 dialektów wyróżnionych na terenie Polski Jedynym według ustawy językiem regionalnym w Polsce jest język kaszubski

Struktura wyznaniowa Statystyki dotyczące wyznań religijnych w Polsce opierają się na przybliżonych wartościach, ponieważ zagadnienia te nie były badane w żadnym ze spisów powszechnych po wojnie. Informacje o liczbie wyznawców pochodzą z danych przekazywanych przez poszczególne Kościoły i związki wyznaniowe, których w Polsce zarejestrowano oficjalnie ok. 100. Od X w. do II wojny światowej Polska była krajem zróżnicowanym pod względem religijnym, dzięki tolerancji religijnej pozwalającej na współistnienie wielu wyznań. Po II wojnie światowej Polska stała się państwem w dużym stopniu jednorodnym pod względem wyznaniowym (94% ludności stanowią katolicy). Stan ten jest następstwem kilku faktów historycznych: utraty Kresów (zamieszkanych w znacznej mierze przez ludność prawosławną), ucieczki i wysiedlenia protestantów z Ziem Zachodnich i Północnych, wymordowania przez Niemców prawie całej ludności żydowskiej wyznającej judaizm, emigracji do Niemiec kolejnych grup ludności z Ziem Zachodnich i Północnych oraz emigracji ocalałej z wojny ludności żydowskiej.

Główne Wyznania w Polsce Według danych GUS w 2009 roku ok. 95,5 % ludności kraju, stanowili Chrześcijanie, spośród pozostałych wyznań katolickich najliczniejsi są unici, czyli wyznawcy Kościoła Grekokatolickiego ( 53 tysiące), przeważają ty Łemkowie i Ukraińcy. Kolejną liczną grupę wyznaniową stanowią ludność Prawosławna ( 510 tyś.), należący do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Wyznawcy tej religii mieszkają głównie na wschodzie kraju i są to przede wszystkim: Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie i Rosjanie. Około 150 tysięcy osób związanych jest w Polsce z wyznaniem protestanckim i związkami wyznaniowymi związanymi z protestancką tradycją. Należy tu głównie Kościół Ewangelicko-Augsburski ( 78 tyś) czy Kościół Zielonoświątkowy ( 21 tys.). Związki wyznaniowe niechrześcijańskie Są one reprezentowane w Polsce zarówno przez tradycyjne związki wyznaniowe Tatarów (Muzułmański Związek Religijny z ok. 5 tys. wiernych), Żydów (Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich) Karaimów (Karaimski Związek Religijny), jak i organizacje religijne nawiązujące do religii orientalnych (islamu, hinduizmu, buddyzmu). Te ostatnie przedostawały się do Polski najczęściej z Zachodu i noszą cechy nowych kultów synkretycznych, pozyskujących zwolenników zwłaszcza wśród młodszego pokolenia.