Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

KREW – skład i funkcje

KREW Jest swoistą odmianą tkanki łącznej, która składa się z płynnej substancji międzykomórkowej, czyli osocza oraz elementów morfotycznych – krwinek (czerwonych i białych) oraz płytek krwi.

Skład krwi

Rola krwi w organizmie: Transportuje tlen z płuc do tkanek Transportuje dwutlenek węgla z tkanek do płuc Transportuje do wszystkich tkanek produkty energetyczne i budulcowe wchłonięte w przewodzie pokarmowym Transportuje ze wszystkich tkanek do nerek produkty przemiany materii, skąd zostają one wydalone z organizmu wraz z moczem Transportuje hormony syntetyzowane w organizmie i witaminy wchłonięte w przewodzie pokarmowym Wyrównuje różnice temperatur występujące między poszczególnymi narządami i tkankami Uczestniczy w procesach odpornościowych

OSOCZE (PLAZMA KRWI) Płyn o żółtawym zabarwieniu, w skład którego wchodzi: Woda (90-92%) Składniki nieorganiczne – głównie jony sodu, potasu, chloru Składniki organiczne: - białka - lipidy: cholesterol, hormony steroidowe - pozabiałkowe składniki organiczne: * glukoza, * aminokwasy, * mocznik * inne 1 – frakcja osocza 2 – elementy morfotyczne

Białka osocza: ALBUMINY GLOBULINY FIBRYNOGEN - wytwarzane w wątrobie - ich główną funkcją jest wiązanie wody GLOBULINY - w większości powstają w wątrobie - warunkują odporność na wiele chorób FIBRYNOGEN - białko wytwarzane w wątrobie - bierze udział w procesie krzepnięcia krwi, gdzie z rozpuszczalnej formy, z udziałem jonów wapnia i pod wpływem enzymów, przekształca się w formę nierozpuszczalną – fibrynę, tworząc zrąb skrzepu. Osocze pozbawione fibrynogenu, bez zdolności do krzepnięcia to surowica krwi

Krwinki czerwone (erytrocyty) Erytrocyty są najliczniej reprezentowanymi elementami morfotycznymi krwi Dojrzałe krwinki czerwone ssaków są bezjądrzaste, małe i dyskowate, podczas gdy u innych zwierząt mają jądra komórkowe, są owalne i większe. Ściślej mówiąc erytrocyty ssaków, w tym człowieka, poza cytoplazmą nie mają żadnych organelli, dzięki czemu ponoszą minimalne koszty własne metabolizmu – mogą więc wydajnie transportować tlen i częściowo dwutlenek węgla

Krwinki czerwone (erytrocyty) Powstają w czerwonym szpiku kostnym z erytroblastów, żyją około 100 - 120 dni, po czym są degradowane w śledzionie i wątrobie Ich liczba utrzymywana jest na stałym poziomie: u mężczyzn około 5,4 mln/mm3 krwi u kobiet około 4,5 mln/ mm3 krwi Nie mają zdolności do aktywnego ruchu – przenoszone są biernie z prądem krwi Ich zasadniczą funkcją jest transport tlenu i częściowo dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w krwince hemoglobiny, która ma zdolność nietrwałego wiązania tlenu

Hemoglobina Jest to czerwony barwnik krwi, zawarty w erytrocytach, którego funkcją jest wiązanie i transport gazów oddechowych. Zbudowana jest z białka – globiny, składającego się z 4 łańcuchów (1) i z 4 cząsteczek hemu(2). Każda cząsteczka hemu zawiera atom żelaza (Fe2+), który umożliwia wiązanie cząsteczek tlenu. Jedna cząsteczka hemoglobiny wiąże się z czterema cząsteczkami tlenu, tworząc hemoglobinę utlenowaną czyli oksyhemoglobinę (Hb4O8) Hemoglobina może się wiązać z tlenkiem węgla, czadem (CO), tworząc karboksyhemoglobinę i uniemożliwiając przez to transport tlenu, co jest przyczyną zaczadzenia.

TROMBOCYTY Inaczej nazywane płytkami krwi Wytwarzane są w czerwonym szpiku kostnym Są fragmentami cytoplazmy dużych komórek – megakariocytów –która oderwała się od nich w wyniku dojrzewania Krążą we krwi 8 - 10 dni Degradowane są w śledzionie W jednym mm3 krwi zdrowego człowieka występuje około 200 – 400 tysięcy trombocytów, spadek poniżej tej normy prowadzi do zaburzeń krzepliwości krwi Biorą udział w procesie krzepnięcia krwi – uczestniczą w hemostazie czyli zachowaniu ciągłości naczyń krwionośnych

Proces krzepnięcia krwi – umożliwia naprawę uszkodzonych naczyń Jest to skomplikowany proces, w którym biorą udział liczne substancje chemiczne W wyniku uszkodzenia naczynia krwionośnego zostaje zapoczątkowany ciąg reakcji prowadzący do powstania skrzepu. Płytki krwi uwalniają trombokinazę płytkową - enzym, dzięki któremu inny enzym osocza – protrombina- przechodzi w trombinę. Ta zaś zmienia białko osocza - fibrynogen – w fibrynę (włóknik). Włóknik wytrąca się w postaci cieńkich, splątanych nici, które wyłapują krwinki w swoje „oczka”, tworząc skrzep.

Mechanizm krzepnięcia krwi Trombokinaza płytkowa protrombina trombina fibrynogen fibryna

Leukocyty Inaczej nazywane krwinkami białymi – aby je zobaczyć trzeba odpowiednio wybarwić preparat, są kuliste bądź owalne, posiadają jądro Mają zdolność aktywnego ruchu U zdrowego człowieka występują w ilości 6-9 tyś/mm3 krwi, ich ilość rośnie po kontakcie z antygenem (ciałem obcym) Powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, ale także w tzw. układzie limfoidalnym, do którego należą m.in. grasica, śledziona, węzły chłonne Dzielą się na dwie grupy – granulocyty i agranulocyty, gdzie kryterium podziału jest brak lub obecność ziarnistości w cytoplazmie Do granulocytów zaliczamy: neutrofile, eozynofile i bazofile(mają ziarnistości w cytoplazmie) Do agranulocytów należą: limfocyty i monocyty(nie posiadają ziarnistości w cytoplazmie)

Neutrofile-granulocyty obojętnochłonne Stanowią około 60% wszystkich leukocytów. Posiadają jądro w postaci łańcuszka mającego zgrubienia Główną ich funkcją jest obrona przed infekcjami (inwazją drobnoustrojów), stąd intensywnie są produkowane w stanach zapalnych, gdzie przeprowadzają intensywne fagocytozy

Bazofile – granulocyty zasadochłonne Stanowią ok. 0,5- 1% wszystkich leukocytów Posiadają duże ziarnistości Wydzielają do krwi heparynę – substancję działającą przeciwkrzepliwie

Eozynofile-granulocyty kwasochłonne Podstawową ich funkcją jest niszczenie obcych białek np. alergennych Intensywnie są wytwarzane przy zakażeniu robakami oraz w czasie zakaźnych chorób bakteryjnych i wirusowych Stanowią około 3 % wszystkich leukocytów Posiadają jądro w kształcie półksiężyca

Limfocyty Stanowią 25-35% wszystkich leukocytow - jądro duże i kuliste -         same też są okrągławe - nie posiadają ziarnistości w cytoplazmie -         wyróżniamy: * limfocyty T są odpowiedzialne za reakcje odpornościowe typu komórkowego * limfocyty B - odpowiedzialne za reakcje odpornościowe typu humoralnego – produkują przeciwciała

Monocyty Stanowią około 3-8 % wszystkich leukocytów Są największe spośród białych ciałek krwi Mają zdolność aktywnego ruchu i fagocytowania bakterii i skrawków obumarłych tkanek

Grupy krwi W układzie grupowym A B O wyróżnia się cztery główne grupy krwi: A, B, AB, O - w zależności od rodzaju białka obecnego na powierzchni erytrocytów . I tak osoba mająca tak zwane białko A na powierzchni erytrocytów ma grupę krwi A, osoba mająca białko B – grupę krwi B, osoba mająca białko A i białko B – grupę krwi AB, natomiast osoby, które nie posiadają żadnego z tych białek mają grupę krwi O. Ponadto w osoczu występują naturalne przeciwciała i tak u osób z grupą krwi A w osoczu są przeciwciała anty-B, u osób z grupą krwi B w osoczu są przeciwciała anty-A, u osób z grupą krwi O w osoczu są przeciwciała anty-A i anty-B, natomiast u osób z grupą krwi AB takich przeciwciał w osoczu nie ma

Znajomość grup krwi jest istotna przy transfuzji krwi, gdyż może dojść wówczas do zlepiania się krwinek czyli do aglutynacji Uniwersalny dawca - krew grupy O, która nie wywołuje aglutynacji w żadnej grupie krwi – może być przetoczona osobie z dowolną grupą krwi Uniwersalny biorca – krew grupy AB, osobie mającej taką grupę krwi można przetoczyć krew dowolnej grupy

Białkowy czynnik na powierzchni erytrocytów Może być biorcą dla grup Grupa krwi Białkowy czynnik na powierzchni erytrocytów Przeciwciała w osoczu Może być dawcą dla grup Może być biorcą dla grup A Anty-B A,AB A,O B Anty-A B, AB B,O AB A,B brak AB, A,B,AB O O, A, B,AB

Czynnik Rh W błonach komórkowych erytrocytów oprócz białek warunkujących grupę krwi znajdują się inne białka, które warunkują obecność czynnika Rh Nazwa czynnik Rh wzięła się z faktu iż po raz pierwszy cechę tę wykazano u małp z rodzaju rhesus Jeżeli dana osoba posiada czynnik Rh – określana jest jako Rh+, jeżeli go nie posiada – mówimy Rh- Znajomość czynnika Rh jest istotna dla każdej kobiety planującej ciążę, gdyż istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w przypadku gdy: matka ma Rh-, ojciec Rh+, a dziecko odziedziczyło po ojcu krew Rh+

Konflikt serologiczny

Badania laboratoryjne- ważny element profilaktyki zdrowotnej Źródło : Biologia 1, Lewiński i in.2006

Zmiana składu lub właściwości krwi Przyczyny Wzrost szybkości opadania krwinek(OB) i liczby leukocytów stan zapalny Zmniejszanie się poziomu hemoglobiny w erytrocytach Brak lub niedobór żelaza - niedokrwistość Wzrost liczby leukocytów Przebywanie na dużych wysokościach, anemia złośliwa, gruźlica Zwiększenie liczby monocytów Przewlekłe infekcje, tyfus, malaria Wzrost liczby neutrofili Zapalenie płuc, wyrostka robaczkowego Wzrost liczby eozynofili Obecność pasożytów, astma stany alergiczne Źródło: Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa

Literatura: Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon Opracowała: Katarzyna Szymura