Zarządzanie własnością intelektualną przez naukowców i instytucje naukowe (na rzecz otwartości) Alek Tarkowski ICM UW/Creative Commons Polska

Otwartość?

Dostępność treści

Swobody użytkowników

Przejrzystość wyników

Efektywność pracy (i współpracy)

Jaki zakres otwartości?

Jaki zakres otwartości? • czas od powstania, • rodzaj treści, • sposób wykorzystania.

„Zasoby naukowe” to pojęcie szerokie

Bariery i szanse dla rozwoju otwartej nauki dotyczą także zasobów bibliotecznych i archiwalnych czy treści edukacyjnych – a w gruncie rzeczy wszelkich utworów.

Stopnie otwartości • techniczna - „jeśli nie jesteś w sieci, to nie istniejesz”; • prawna - gwarancja pełnej/faktycznej otwartości.

Jaka regulacja na rzecz otwartości?

Regulacja nauki • tradycja współpracy naukowej ma więcej wspólnego z nowymi modelami tworzenia treści niż z tradycyjnym modelem ochrony własności intelektualnej.

Nauka i edukacja cyfrowa • szeroka dystrybucja – zatarcie tradycyjnych granic instytucji, • „sieci społeczne oparte na dzieleniu się” (social sharing) – otwieranie się nauki na amatorów, • cele nierynkowe – dostępność, współpraca, • Wikipedia.

Otwarta nauka Jak połączyć najlepsze cechy tradycyjnej nauki i Wikipedii?

Otwarta nauka • Publikacja nie jest aktem kończącym badania, lecz dynamicznym procesem. • Udostępnianie innych materiałów badawczych niż artykuły/monografie (extended publication). • Wymogi związane z prędkością prowadzenia badań – konkurencja z Internetem, blogami (open notebook science).

Regulacje alternatywne Otwartość „mocna” i „słaba” („Read” - „Write”).

Regulacje alternatywne Mocna forma otwartego dostępu wymaga zwrócenia uwagi na kwestię praw autorskich – która jest ignorowana przy słabym modelu otwartego dostępu.

Regulacje alternatywne Melanie Dulong de Rosnay • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo, • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny, • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych.

System „tradycyjnej” regulacji • Kluczowy mechanizm: prawo autorskie („Wszelkie prawa zastrzeżone”). • Także prawo sui generis ochrony baz danych, prawa pokrewne (istotne dla utworów audiowizualnych), prawo patentowe.

System „tradycyjnej” regulacji Dozwolony użytek • potrzeba korzystania przeciwstawiona ekonomicznym interesom posiadaczy praw, • brak pewności co do długoterminowego kształtu wyjątków, • „brak jasnych ram prawnych tak dla posiadaczy praw, jak i użytkowników”.

Po co nam pełna otwartość? W niektórych sytuacjach zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” uniemożliwia maksymalizację zysków.

Co w zamian? • reforma prawna? • regulacja alternatywna, • ale też dbanie o podstawy zarządzania IP.

Podstawy zarządzania IP – co się dzieje z prawami autora?

Podstawy zarządzania IP • Warunki umowy. • Licencja czy przekazanie praw? • Reguły uczelni/instytucji.

Podstawy zarządzania IP Podstawowa zasada: zachowanie praw – lub obligacja instytucji/pośrednika do otwartego dostępu. Nie tracą na tym autorzy, instytucje i wydawcy – niezbędna jedynie zmiana sposobu myślenia i przyjętego modelu.

Regulacja na rzecz otwartości • dobrowolne modele uzupełniające regulację ustawową.

Regulacje alternatywne 4 stopnie otwartości OZE 1. Brak otwartości. 2. Otwarty dostęp. 3. Pewne prawa zastrzeżone. 4. W pełni otwarta publikacja – materiały dostępne w domenie publicznej (lub na wolnej licencji). Każdy krok redukuje część barier występujących w tradycyjnym modelu.

Otwarte licencje Licencje Creative Commons Pozwalają twórcom zachować własne prawa i jednocześnie dzielić się swoją twórczością z innymi. Licencje Creative Commons działają na zasadzie „pewne prawa zastrzeżone” – granice dozwolonego użytku są szersze i wyraźniejsze niż te wytyczone na zasadzie „wszelkie prawa zastrzeżone”.

Otwarte licencje Licencje Creative Commons • darmowe, standardowe i przejrzyste, • dostępne w 50 jurysdykcjach oraz w wersji międzynarodowej, • aktualizacja i harmonizacja licencji, • ok. 200 mln utworów w 7 lat.

Otwarte licencje Licencje Creative Commons • różnorodne warunki licencyjne z myślą o różnorodnych kontekstach/użyciach.

Uznanie autorstwa (ang. Attribution) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.

Na tych samych warunkach (ang. Share Alike) Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Użycie niekomercyjne (ang. Noncommercial) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie dla celów niekomercyjnych.

Bez utworów zależnych (ang. No derivative works) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

Otwarte licencje Licencje Creative Commons

Otwarte licencje Licencje Creative Commons Domena publiczna Pewne prawa zastrzeżone

Otwórz książkę Cyfrowa kolekcja książek naukowych udostępnionych przez autorów. Książki udostępniane na licencjach CC lub na zasadzie dozwolonego użytku.

Otwórz książkę Duża niejasność co do stanu prawnego książek. Wydawnictwa wyrażają zgodę na prośbę autora. Jednak wydawnictwa nie są zainteresowane uczestnictwem jako partner – udostępnianiem utworów, do których mają prawa.

Bloomsbury Academic • Teksty są redagowane, recenzowane, poddawane korekcie, formatowane, promowane i dystrybuowane w skali światowej w postaci drukowanych książek wydawanych w niewielkich nakładach lub na zasadzie druku na żądanie. • Dostępność tekstów w sieci oznacza szybszą promocję i uznanie środowiska, łatwość przeszukiwania treści oraz uniknięcie wyczerpania się nakładu.

Bloomsbury Academic • Model biznesowy: straty związane ze swobodną dostępnością tytułów zrównoważy wyższa sprzedaż wynikająca ze zwiększonej promocji i dostępności tytułu. • Specyficzny charakter publikacji naukowych: równoczesne zapotrzebowanie na wersje drukowane i cyfrowe.

Jan Kochanowski, Pieśni Nikomu, albo raczej wszystkim, swoje księgi Daję. By kto nie mniemał (strach to bowiem tęgi), Że za to trzeba co dać, wszyscy darmo miejcie. O drukarzu nie mówię, z tym się zrozumiejcie. Jan Kochanowski, Pieśni

Dziękuję alek@creativecommons.pl http://creativecommons.pl