Prawidłowe żywienie zaspokaja potrzeby organizmu pod względem kalorycznym, jakościowym i ilościowym składników odżywczych Równowaga energetyczna Dobowy bilans energii wprowadzonej = energii zużytej

BILANS ENERGETYCZNY Wydatkowanie energii Dowóz energii Czynniki kontrolujące Genetyczne Dieta Psychiczne socjologiczne, kulturowe Ćwiczenia fizyczne Przemiana materii

Fizjologia układu pokarmowego

Mężczyźni 1. mnożymy wagę x 24 godziny = podstawe zapotrzebowanie kaloryczne (BMR) 2. BMR x współczynnik aktywnosci = dzienne zapotrzebowanie kaloryczne Kobiety 1. mnożymy wagę x 24 godziny = podstawe zapotrzebowanie kaloryczne (BMR) 2. BMR x 0,9 = poprawiony BMR dla kobiet 3. poprawiony BMR x wspołczynnik aktywności = dzienne zapotrzebowanie kaloryczne

Współczynnik aktywności:. Bardzo aktywny = 1. 4 - 1 Współczynnik aktywności: Bardzo aktywny = 1.4 - 1.5 (Codzienne intensywne cwiczenia + praca fizyczna przez większą cześć dnia) Aktywny = 1.3 - 1.4 (Codzienne intensywne ćwiczenia + praca „na nogach”) Średnio Aktywny = 1.1 - 1.2 (Ćwiczenia 3 razy/tydzien + praca siedząca) Nisko Aktywny = 1 (brak ćwiczen + praca siedząca)

Fizjologia układu pokarmowego Składniki odżywcze: budulcowe (białka, składniki mineralne, woda) energetyczne (tłuszcze, węglowodany) regulujące (witaminy, składniki mineralne) Fizjologia układu pokarmowego

Witamina C (kwas askorbinowy) Czynnik redukujący; antyoksydant niezbędny do aktywności enzymów (hydroksylaz) synteza kolagenu, karnityny prawidłowa struktura tk. podporowych (kości, chrząstek, tkanki łącznej) synteza steroidów nadnerczowych, adrenaliny, kwasów żółciowych redukcja żelaza do Fe2+   wchłanianie żelaza, aktywność reduktazy folianowej Zapotrzebowanie dobowe – 60-100 mg

Kruchość naczyń krwionośnych Witamina C (kwas askorbinowy) Niedobór – szkorbut Osłabienie, bóle reumatyczne Kruchość naczyń krwionośnych  wybroczynki, hiperkeratoza, siniaki wynaczynienia krwi (skóra, mięśnie, dziąsła, stawy, kości) - „rózaniec szkorbutowy” - zahamowanie wzrostu Upośledzone wytwarzanie kolagenu, osteoidu, dentyny

Bomba kalorymetryczna

RÓWNOWAŻNIKI ENERGETYCZNE FIZYCZNE (kcal) BIOLOGICZNE BIAŁKA 5,3 4,0 WĘGLOWODANY 4,1 TŁUSZCZE 9,3 9,0 ETANOL 7,1 7,0 1 kcal = 4,182 kJ

Kalorymetria bezpośrednia

Fizjologia układu pokarmowego Podstawowa przemiana materii /PPM/ Najmniejsze nasilenie przemian biochemicznych dostarczających organizmowi tylko tyle energii, ile potrzeba do zachowania go przy życiu w spoczynku – zachowania podstawowych czynności życiowych U dorosłych wynosi ok. 1 kcal/kg m.c/godz 38-40 kcal/m2/godz PPM zależy od: wieku, płci, masy ciała, wzrostu, stopnia aktywności poszczególnych narządów, funkcjonowania hormonów (hh. tarczycy,katecholaminy), stanu układu nerwowego, odżywienia, temp. ciała Fizjologia układu pokarmowego

Fizjologia układu pokarmowego Całkowita przemiana materii /CPM/ Poziom przemian, który występuje w codziennych warunkach bytowych Czynniki wpływające na CPM: PPM skład przyjmowanych pokarmów (10%PPM) Swoiście dynamiczne działanie pokarmu (SDA) – wydatkowanie energii koniecznej do asymilacji składników pokarmowych w organizmie (na 100 dostarczonych kcal): białka – 30% tłuszcze – 6% węglowodany – 5% stopień aktywności fizycznej – współczynnik aktywności fizycznej mała – 1,4 – 1,5 umiarkowana – 1,7 duża – 2,0 klimat, środowisko, Fizjologia układu pokarmowego

Witamina A (retinol, retinal, kwas retinowy) składnik barwników wzrokowych antyoksydant wzrost, proliferacja, różnicowanie tkanek → prawidłowa struktura i funkcja nabłonków, → spermatogeneza, rozwój łożyska, płodu wydzielanie śluzu dobowe zapotrzebowanie – 1000 g (1g retinolu = 3,33 IU, 1 IU = 0,3 g retinolu) Źródła Prowitaminy (karoteny) pigment pomarańczowy, zielony 1g -karotenu = 0,167 g retinolu

• Vitamin jest A magazynowana w wątrobie (500,000 IU – osoba dorosła) (dobowe zapotrzebowanie – 1000 g, 1g retinolu = 3,33 IU, 1 IU = 0,3 g retinolu) Niedobór witaminy A jest problemem społecznym w 118 krajach świata (Afryka, Azja) dotyczy głównie dzieci (100-140 mln) i kobiet ciężarnych jest główną przyczyną (podlegającej prewencji) ślepoty dotyczącej 250 - 500 tys. dzieci rocznie zwiększa ryzyko śmierci z powodu wtórnych infekcji /połowa dotkniętych ślepotą dzieci umiera w przeciągu roku/

Niedobór zmiany oczne degeneracja nabłonków (keratynizacja) niedowidzenie o zmierzchu (nyctalopia) suchość spojówek, rogówki (xerosis) xerophthalmia upośledzona funkcja gruczołów łzowych rozmiękanie rogówki (keratomalacia) ślepota degeneracja nabłonków (keratynizacja) wtórne infekcje poronienia, wady płodu upośledzenie wzrostu Hiperkeratoza

TOKSYCZNOŚĆ ↑ 30 mg/dobę 50 - 150 mg - dawka stosowana w dermatologii suchość skóry, utrata włosów, splenohepatomegalia osłabienie, bóle głowy, stawów, podokostnowe zgrubienia kk. długich niedokrwistość efekt teratogenny efekt karcynogenny

Węglowodany Główne pokarmowe źródło energii 55-60% dobowego zapotrzebowania energetycznego 10% - cukry proste Glukoza – główne źródło energii (komórki nerwowe, erytrocyty, komórki rdzenia nerki) Glikogen - ↓1 % zasobów energetycznych (wątroba - 75-100 g, mięśnie - 300-400 g) Konieczne dla syntezy i utleniania tłuszczów Składnik glikolipów, glikoprotein (błony podstawne, mukopolisacharydy, mielina, hormony, receptory) Włókna pokarmowe /zalecane spożycie – 27-40 g/d/ Nierozpuszczalny w wodzie (celuloza, lignina) ↑ wydzielanie śliny, soków trawiennych wiąże wodę, poprawia perystalkę jelit Rozpuszczalny w wodzie (pektyny, gumy, śluzy roślinne) wiąże wodę, toksyny, cholesterol

Dieta Kwaśniewskiego Jeżeli zasoby węglowodanów w przyjmowanym pokarmie są niższe niż 50 g glukozy na dobę to ustrój nie może zapenić zupełnego utleniania tłuszczów (do CO2 i H2O z uwolnieniem energii = ketonemia i ketonuria

Witamina B1 (pirofosforan tiaminy) Dekarboksylacja oksydacyjna -ketokwasów (pirogronian, -ketoglutaran) Transketolacja (szlak pentozofosforanowy) - zapotrzebowanie dobowe – 1,4 – 2,0 mg - termolabilna, wrażliwa na utlenianie

Beri-beri ↓ Kwasica ↓ acetylocholiny Demielinizacja układ krążenia Niedobór związków wysokoenergetycznych /↓ ATP/ Kwasica ↓ acetylocholiny Demielinizacja ↓ układ krążenia przewód pokarmowy układ nerwowy ↑ stężenia kw. pirogronowego (osocze) ↓ aktywności transketolazy (erytrocyty)

Niedobór -beriberi (syngaleski – nie mogę, nie mogę) osłabienie, senność zaburzenia pamięci i koncentracji postać „sucha” polineuropatia  symetryczna, obustronna kończyny dolne osłabienie siły mięśniowej, bóle, zaburzenia czucia encefalopatia ↑ pobudliwość, osłabienie pamięci, depresja postać „mokra” objawy ze strony pp (zaparcia) rozszerzenie naczyń przeciążenie serca niewydolność, powiększenie obrzęki postać „mieszana”

Cholesterol element błon kwasy tłuszczowe: prekursor kwasów żółciowych, witaminy D, hormonów steroidowych transport kwasów tłuszczowych kwasy tłuszczowe: wielonienasycone jednonienasycone nasycone cholesterol całkowity ↓ ↓ ↑ cholesterol LDL ↓ ↓ ↑ ↑ rozwój płytek miażdżycowych

Tłuszcze WNKT: omega 6 (kwas linolowy) i 3 (alfa-linolenowy) Składniki błon komórkowych i mitochondrialnych Prekursory prostaglandyn i leukotrienów Kwas linolowy zwiększa estryfikację cholesterolu, a więc obniża zawartość wolnego cholesterolu w hepatocytach – wzrost liczby receptorów dla LDL Kwas eikozapentaenowy (EPA) hamuje powstawanie w trombocytach tromboksanu A2 (działanie przeciwzakrzepowe)

Witamina B2 (ryboflawina) mononukleotyd flawinowy- FMN, dinukleotyd flawinowy - FAD składnik flawoprotein - enzymów oksydoredukcyjnych: oksydaz: α-aminokwasowej, ksantynowej, dehydrogenaz: aldehydowej , sukcynylowej, glicerolo-3-fosforanowej, acylo-CoA, dehydrolipoilowej, NADH Niedobór: Zmiany jamy ustnej Zmiany skórne Zmiany oczne Zapalenie języka (Łojotokowe) zapalenie skóry Zapalenie spojówek Zapalenie bł. śluzowej (twarz, narządy płciowe) Łzawienie, światłowstręt Zapalenie kącików ust - światłoczuła, zapotrzebowanie dobowe: 2,0 -2,8 mg wydalanie z moczem ↓ 50µg/dobę – obj. niedoboru

Źródła pokarmowe

Witamina B6 (fosforan pirydoksalu) Niedobór przemiany aminokwasów (transaminacja, dekarboksylacja) tryptofan → serotonina, niacyna /test obciążenia tryptofanem (2 g/kg m.c.)→↑kw. ksanturenowego/ glikogenoliza kwas linolowy → kwas arachidonowy metabolizm GABA drgawki drgawki synteza porfiryn niedokrwistosc zapotrzebowanie dobowe: 2,2 -2,6 mg nadmiar (0,5-5,0 g/d) - obj. neurologiczne - inaktywacja: izoniazyd, pochodne hydralazynowe (→hydrazon) etanol (aldehyd octowy → hydroliza fosforanu pirydoksalu) utlenianie, promienie nadfioletowe, środowisko zasadowe zródła: drozdze, pszenica, zyto, kukurydza, watroba

koenzymy dehydrogenaz (NAD, NADP) Niacyna (B3) koenzymy dehydrogenaz (NAD, NADP) Niedobór – pellagra (choroba 4 D) zapalenie skóry (dermatitis) otepienie (dementia) depresja biegunka (diarrhea) źródła: drożdże, chude mięso, wątroba, orzechy, pomidory, zielone warzywa - flora bakteryjna jelit - tryptofan (+ B1, B2, B6) Zapotrzebowanie dobowe - 18 mg

Niedokrwistość megaloblastyczna jest objawem dominującym w niedoborze: kwasu foliowego witaminy B12 B. obu wyżej wymienionych D. żadnej z wyżej wymienionych Podanie kwasu foliowego może spowodować ustąpienie objawów spowodowanych niedoborem C. obu wyżej wymienionych Niedobór witaminy B12 jest najczęściej obserwowany u osób starszych z powodu niedostatecznej zawartości w diecie u osób starszych z powodu zaburzeń wchłaniania u dzieci z powodu niedostatecznej zawartości w diecie u dzieci z powodu zaburzeń wchłaniania

Niedokrwistość megaloblastyczna jest objawem dominującym w niedoborze: kwasu foliowego witaminy B12 C. obu wyżej wymienionych D. żadnej z wyżej wymienionych Podanie kwasu foliowego może spowodować ustąpienie objawów spowodowanych niedoborem Niedobór witaminy B12 jest najczęściej obserwowany u osób starszych z powodu niedostatecznej zawartości w diecie u osób starszych z powodu zaburzeń wchłaniania u dzieci z powodu niedostatecznej zawartości w diecie u dzieci z powodu zaburzeń wchłaniania

Witamina B12 (kobalamina) konwersja kwasu foliowego do aktywnej postaci (metylotetrahydrofolian → tetrahydrofolian synteza DNA replikacja genów Homocysteina → metionina L-metylomalonylCoA → sukcynyloCoA Zapotrzebowanie dobowe: 2 µg Zasoby w organizmie – 10 mg (wątroba)

Niedobór – niedokrwistość złośliwa Witamina B12 Niedobór – niedokrwistość złośliwa (↓ czynnika wewnętrznego Castle`a) objawy neurologiczne demielinizacja degeneracja zaburzenia czucia, zanik odruchów osłabienie pamięci, koncentracji depresja objawy ze strony p. pokarmowego zapalenie języka zanik nabłonka żołądka i jelit nudności wymioty, biegunki, zaparcia niedokrwistość megaloblastyczna Synteza choliny (fosfolipidy, mielina) Synteza DNA

Folany - kwas foliowy THFA – kofaktor w przenoszeniu grup 1-węglowych (metylowej, metylenowej, metenylowej, formiminowej) synteza DNA Replikacja genów metabolizm aminokwasów (seryny, glicyny, histydyny, homocysteiny, metioniny) ↓ Formiminoglutaminian (FIGLU) N5-formimino-H4-folian metabolizm fosfolipidów (synteza choliny)  

Kwas foliowy - niedobór niedokrwistość megaloblastyczna objawy ze strony p. pokarmowego zapalenie języka, biegunka poronienia, niedorozwój łożyska, wady wrodzone płodu Zapotrzebowanie dobowe: 0,2 mg Magazynowany (10 mg - wątroba) stabilny w kwaśnych roztworach

Niedobór kwasu foliowego i witaminy B12

Białka cd. AA niezbędne: treonina, walina, leucyna, izoleucyna, fenyloalanina, ttryptofan, histydyna, mationina i lizyna Białko pełnowartościowe: zawiera wszystkie niezbędne AA w ilości zapewniającej równowagę przemiany azotowej

Równowaga przemiany azotowej RÓWNOWAGA PRZEMIANY AZOTOWEJ = ilość azotu wprowadzanego z pokarmem = ilości azotu wydalanego z moczem, kałem i potem Minimum białkowe = 1g białka mieszanego (zwierzęce i roślinne/1kg mc/dobę

Równowaga przemiany azotowej Dodatni bilans azotowy: dzieci, kobiety w ciąży, rekonwalescencja, trening sportowy Ujemny bilans azotowy: niedobór białka przyjmowanego z pokarmem; zwiększone straty białkowe np.białkomocz hipermetabolizm np. nadczynność tarczycy

Witamina D Niedobór: hipokalcemia i zmniejszenie mineralizacji kości; dzieci – krzywica, dorośli – osteomalacja Hiperwitaminoza: hiperkalcemia-odkładanie złogów wapniowych w tkankach miękkich i naczyniach –kamica nerek

Toksyczność sporadycznie (> 800 do 3200 mg/d); zmęczenie, osłabienie, nudności, biegunka, antagonizm względem witaminy K

Skaza krwotoczna; krwawienia Witamina K γ-karboksylacja reszt kw. glutaminowego czynników krzepnięcia (czynnika II, VII, IX, X) innych białek (kości, nerki, łożysko) Niedobór Skaza krwotoczna; krwawienia ↑ czas protrombinowy (n- 12-16 s), ↑ czas krzepnięcia (n- 4-10 min) noworodki, niemowlęta źródła: Warzywa zielonoliściaste Flora bakteryjna jelit zapotrzebowanie dobowe – 60-80μg Toksyczność : Menadion → anemia hemolityczna,

Najważniejsze składniki mineralne i ich dzienne zapotrzebowanie: - Sód 600 mg Potas 3500 mg Wapń 800-1100 mg Magnez 280 – 350 mg Żelazo 11 – 17 mg

Fizjologia układu pokarmowego

Zalecane żywienie - przykładowo Produkty zbożowe (co najmniej 5 porcji dziennie) 1 kromka chleba (50g) 1/2 dużej bułki lub 1 mała (50g) 4 kromki pieczywa chrupkiego 1/2 szklanki gotowanej kaszy lub ryżu (30g suchego produktu) 30g mąki 2/3 szklanki gotowanego makaronu (nitki) = 30g suchego produktu 1/2 szklanki gotowanej owsianki (25g suchych płatków) 1/3 szklanki musli (mieszanina płatków zbożowych, suszonych owoców, orzechów itp. Fizjologia układu pokarmowego

Zalecane żywienie - przykładowo Warzywa (4 porcje dziennie) Skrobiowe 100g surowych ziemniaków (przed obraniem; 2 sztuki) Zielone liście i rośliny krzyżowe (produkt surowy): 200g kapusty poszatkowanej 100g brukselki po oczyszczeniu 250g kalafiora po oczyszczeniu 300g szpinaku po oczyszczeniu Żółto-pomarańczowe (produkt surowy): 400g liści sałaty 250g pomidorów 200g marchwi po oczyszczeniu 200g buraków po oczyszczeniu 200g papryki po oczyszczeniu 100g selera po oczyszczeniu 100g łuskanego groszku 100g łuskanego bobu Fizjologia układu pokarmowego

Zalecane żywienie - przykładowo Owoce (3 porcje dziennie) 1 duży owoc: jabłko, pomarańcza, banan gruszka, brzoskwinia (200g) 3 mniejsze owoce: morele, śliwki, kiwi, itp. (200g) arbuz 800g maliny, winogrona, agrest, wiśnie porzeczki (150g) Mleko i produkty mleczne (2 porcje dziennie) 300ml (duży kubek) mleka (0,5%) lub kefiru 40g sera żółtego 200g jogurtu

Zalecane żywienie - przykładowo Mięso i zamienniki białkowe (1 porcja dziennie) 100g chudej cielęciny, wołowiny, jagnięcia lub wieprzowiny (produkt surowy bez kości) 2 jaja (tylko okazjonalnie) 40g suchego grochu lub fasoli (2/3 szklanki po ugotowaniu) 100g ryby (filety; produkt surowy) 100g białego drobiu bez kości lub 150g z kością (produkt surowy) kiełbasa krakowska parzona 100g polędwica wędzona 100g

Ciąża BMI przed ciążą: <19,8 – 12,5-18 kg 19,8 – 25 – 12,5-16 kg

Ciąża I trymestr zapotrzebowanie kaloryczne bez zmian II i III trymestr zapotrzebowanie wzrasta o 300-500 kcal/dobę (wiek, styl życia, aktywność fizyczna) – 2500-2700 kcal/dobę

Karmienie Zapotrzebowanie wzrasta powyżej 500 kcal/dobę Ciąża 400g ww i 30g błonnika Karmienie 500g ww i 40g błonnika

Przybliżona wartość kaloryczna poszczególnych posiłków (1000kcal) Śniadanie 200 kcal Śniadanie II 150 kcal Obiad 350 kcal Podwieczorek 100 kcal Kolacja 200 kcal

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe Nieregularne spożywanie posiłków Nie jedzenie śniadania Spożywanie głównego posiłku wieczorem Dieta źle zbilansowana pod względem jakościowym i ilościowym

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe Codzienne jedzenie słodyczy Spożywanie zbyt małej ilości warzyw i płynów Brak kontroli nad jakością spożywanych posiłków Zaniżanie w samoocenie ilości spożywanych pokarmów

Otyłość epidemia XXI wieku

Metody oceny otyłości BMI= waga (kg) / wzrost (m2) Norma 18,5-24,9 Nadwaga 25-29,9 Otyłość >30

Metody oceny typu otyłości Otyłość brzuszna: >94 (102)cm dla mężczyzn >80 (88)cm dla kobiet

Ilość kcal dziennie w diecie redukującej (1000 kcal) Produkty zbożowe 260 kcal Warzywa 200 kcal Owoce 100 kcal Mleczne 190 kcal Nabiałowe 120 kcal Mięsne 90 kcal Tłuszcze 40 kcal Ogółem 1000kcal/dobę

Ile kilogramów powinno się redukować i w jakim czasie ? chudnąć jeść 1 kg  1000kcal tygodniowo dziennie Spalenie 7000 kcal oznacza redukcję 1 kg masy ciała (tkanki tłuszczowej lub mięśniowej)

Dlaczego należy unikać tłuszczu w diecie? materiał wysokoenergetyczny tłuszcz w mniejszym stopniu powoduje wypełnienie żołądka opóźnione odczuwanie sytości po posiłku bogatotłuszczowym tłuszcz jest łatwiej magazynowany

Efekty prowadzenia diety nie redukuje masy ciała 24% rezygnuje 36% redukuje masę ciała 38%

„Widziałem nielicznych, którzy umarli z głodu, natomiast od jedzenia setki tysięcy” Benjamin Franklin

Dziękuję za uwagę !

Które z poniższych witamin mają działanie antyoksydacyjne? A. witaminy: B1, ANTIOXIDANTS: _____ ascorbic acid (vitamin C) _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E

_ X _ ascorbic acid (vitamin C) ANTIOXIDANTS: _ X _ ascorbic acid (vitamin C) _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _ X _ vitamin E

Check the vitamins that are precursors for oxidative coenzymes. REDOX PRECURSORS: _____ ascorbic acid _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E

REDOX PRECURSORS: _____ ascorbic acid _ X _ niacin _ X _ riboflavin _ X _ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E