Biblioteki cyfrowe i repozytoria w kontekście bibliotecznych działań na rzecz dostępności informacji Małgorzata Góralska 1

Biblioteki cyfrowe – odpowiednie zastosowanie dla komputerów Colossus (zbudowany 1943 r.), ENIAC (skonstruowany w latach 1943-1945) 1949 r. - Edmund C. Berkeley Giant Brains or Machines That Think „W ciągu kilku lat maszyny prawdopodobnie będą wiedziały co jest w bibliotekach i będą szybko informowały gdzie znaleźć określoną informację”. 1965 r. - J. C. R. Licklider Biblioteki przyszłości 2

Początkowo kolekcje e-dokumentów były różnie określane. Oprócz „biblioteki automatycznej” Berkeley’a, używano również takich terminów, jak: biblioteka wirtualna, biblioteka bez ścian czy biblioteka bioniczna (ang. bionic library). W Europie przez długi czas popularny był termin „biblioteka elektroniczna”. Biblioteka cyfrowa = cyfrowe zasoby (zdigitalizowane i „born digital”) + cyfrowe opracowanie + cyfrowy dostęp Repozytorium cyfrowe – miejsce przechowywania dokumentów elektronicznych przeznaczonych do udostępniania 3

Biblioteki cyfrowe Repozytoria OA 1971 Project Gutenberg Lata 90. - Digital Library Initiative PROFIL OGÓLNY? Repozytoria OA 1976 Oxford Text Archive Lata 90. - ruch Open Access PROFIL NAUKOWY? W zasadzie dominuje jeden cel: gromadzenie e-dokumentów przeznaczonych do udostępniania BIBLIOTEKA CYFROWA = REPOZYTORIUM CYFROWE 4

Kierunki badań nad bibliotekami cyfrowymi Na podstawie artykułów naukowych z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa (2000-2010) Techniczne aspekty funkcjonowania bc. i formaty danych – 30% Doświadczenia, wdrożenia i projekty (konkretne bc.) – 21% Metody projektowania i oceniania bc. – 14% Wykorzystanie bc. w różnych obszarach (edukacja, kultura, nauka; osoby niepełnosprawne) – 9% Polityczne, organizacyjne i marketingowe aspekty bc. – 8% Ogólne omówienie idei, historii i perspektyw bc. – 6% Użytkownicy bc. i ich zachowania informacyjne – 6% Zagadnienia prawne kolekcji cyfrowych – 3% Raporty o stanie digitalizacji w poszczególnych krajach, regionach itd. – 2% Magdalena Wójcik, Literatura na temat bibliotek cyfrowych – analiza bibliometryczna, w: Biblioteki cyfrowe, Warszawa 2012. 5

Zarówno biblioteki cyfrowe, jak i repozytoria cyfrowe są obecnie zaledwie wirtualnymi odpowiednikami tradycyjnych instytucji bibliotecznych, które wymagają od użytkowników wykonania szeregu czynności. PROBLEM 1: Czy działania w zakresie dostępności informacji mają się ograniczać jedynie do zwiększania liczby bibliotek/repozytoriów cyfrowych i powiększania ich zasobów? Doug Engelbart twórca systemu NLS z 1968 r. PROBLEM 2: Jakie są / powinny być perspektywy rozwoju dla bibliotek/repozytoriów cyfrowych? 6

Biblioteki cyfrowe jako projekty społecznościowe? 86,2% polskich internautów ogląda filmy na YouTube, 15,3% wrzuca filmy na platformy wideo, a tylko 11,4% tworzy własne filmy (badania z 2011 r.); 50% polskich internautów deklaruje, że czyta blogi, tylko 11,4% twierdzi, że założyło swojego bloga, jeszcze mniej osób prowadzi go na bieżąco (badania z 2011 r.); 90% artykułów Wikipedii zostało napisanych przez 15% najbardziej aktywnych edytorów (badania z 2009 r.). 7

Biblioteki cyfrowe jako narzędzia semantycznego Weba? Podstawą jest wyposażenie cyfrowych treści w wysokiej jakości metadane reprezentujące ich warstwę pojęciową, powiązania strukturalne i atrybuty determinujące ich użycie po to, aby umożliwić ich jednoznaczną identyfikację. Zestawienie wg liczby udostępnianych publikacji: 1. gazety [59559] 2. czasopismo [49220] 3. gazeta [46064] 4. czasopisma [45645] 13. gazeta (gazety) [2126] 8

Biblioteki cyfrowe jako korpus? Narzędzie pozwalające na automatyczne generowanie informacji ze zbioru danych tekstowych dostępnych w formie cyfrowej. 9

Repozytorium cyfrowe jako element sieciowego systemu informacji naukowej? TEKST Informacje o autorze Recenzje/komentarze Powiązane treści (inne teksty autora i/lub kolejne artykuły o podobnej problematyce Użytkowanie (liczba pobrań/wyświetleń) Wskaźniki bibliometryczne (cytowania) i almetryczne (linkowanie, zakładki itd.). 10

PODSUMOWANIE Biblioteki cyfrowe powinny stać się nie tylko zbiorami e-dokumentów, ale także narzędziami pozwalającymi na automatyczne pozyskiwanie danych i informacji. Repozytoria cyfrowe powinny stać się elementem (podstawą) sieciowego systemu informacji naukowej, który zapewniałby nie tylko dostęp do publikacji, ale także szereg innych informacji o samych naukowcach i ich badaniach. Niezbędny jest zatem: intensywniejszy rozwój technologii obsługujących zbiory rozproszone w sieci; przygotowanie sprawniejszych narzędzi przetwarzających dane; odejście od myślenia o „dokumentach” na rzecz ich zawartości treściowej („content”); doskonalenie jakości i rozwijanie różnorodności usług. 11