Dziewczyny udały się do Urzędu Gminy w celu sprawdzenia akt zgonów z lat Nazwiska Żydów, którzy spoczywają cmentarzach są widoczne poniżej:

Ustalono, że na poszczególnych cmentarzach spoczywa: 1.Dobra22 Żydów 2.Bochnia 2 3.Nowy Czachulec23 4.Łódź 7 5.Majdanek 2 6.Poznań 1 5 maja 1949 roku 167 Żydów wyjechało do niemieckich obozów pracy. Nigdy z nich nie wrócili. Z całą pewnością 87 mieszkańców Dobrej zginęło w obozie zagłady w Chełmnie n/Nerem. Potwierdzają to dokumenty z Instytutu Yad Vashem. Pozostali dobrzanie wyznania mojżeszowego spoczywają tam z prawdopodobieństwem 98%.

Dr Leon Weintraub udostępnił nam spis Żydów dobrskich. Ustalono liczbę, nazwiska i miejsca zamieszkania Żydów w Spis obejmuje aż 975 nazwisk! Sprawdziliśmy również Centralna Bazę Danych w Yad Vashem w Jerozolimie. Udało się nam ustalić, że po wojnie w naszym mieście nie pozostał żaden Żyd.

Dziewczyny poprowadziły również wywiad z p. Bronisławą Mintus zamieszkałą w Marianowie (93 lata). Ogółem II wojna światowa pochłonęła praktycznie wszystkich mieszkańców miasta. Wśród ocalonych był Beniamin Jakubowicz, który przeżył obóz w Oświęcimiu i wyemigrował do Kanady. Na kilka tygodni do miasta wrócił także Moriss Francuz, który następnie wyjechał do Wrocławia. Świadkowie wspominają też o nieznanej kobiecie, która pojawiła się w miasteczku także na kilkanaście dni. Nie udało się ustalić jej personaliów. „Te Żydy to zdolne ludzie byli i dobre fachowcy byli. Dentysty byli, krawcy byli. Zdolne ludzie byli. Sąsiadowi to garnitur do ślubu uszyli. (…). Żydów to wypędzili do naszego kościoła. Pełniutki kościół dzieci, nabrudzili strasznie bo musieli się załatwiać w kościele. Potem ich do tego pieca w Chełmnie wywieźli. Ja szłam z Turku to cały samochód z takimi dziećmi jechał. To te dzieci tak krzyczały: Mama! Mama! ‘’

Trzymająca w napięciu historia Berka Jakubowicza (obecnie Benjamin Jacob), żydowskiego studenta stomatologii w okresie Holocaustu. Jacob został deportowany w 1941 roku z jego rodzinnej wioski w Polsce i przewieziony do nazistowskiego obozu, pracy gdzie pozostał jako więzień Rzeszy aż do ostatnich dni wojny. Jest przekonany że swoje ocalenie zawdzięcza temu, iż posiadał kilka narzędzi dentystycznych oraz to że miał podstawowe umiejętności w posługiwaniu się nimi. Jacob pisze o stracie rodziny, o życiu więźnia, oraz opisuje przerażająca prawdę o Holocauście, którą tylko ocalony z pogromu może znać.

Bartek z pomocą pana Janickiego, pana wiceburmistrza Jacka Gajewskiego, ułożył plan miasta z lat Następnie nanosił poszczególne budynki odgrywające duża rolę w społeczności żydowskiej, jak np. Synagoga. Zaznaczył również na mapie, na których działkach mieszkali Żydzi. Plan miasta z czasów okupacji niemieckiej 1. Synagoga 2. Stary cmentarz żydowski 3. Mykwa 4. Nowy cmentarz żydowski 5. Kościół NNMP w którym przebywali Żydzi przed wywozem do Chełmna 6. Teren getta

Kolorem czerwonym i niebieskim na planie miasta zaznaczono część działek, które należały do Żydów. Oznaczenia nie są kompletne. Nie udało się nam ustalić całości – brak opracowania na ulicy Kilińskiego.

Na drugim planie teren dawnego getta – widok dzisiejszy

Samochód do gazowania Żydów

Żydzi przed kościołem w Dobrej. Zdjęcie z lewej: Dzieci w obozie w Chełmnie n/Nerem

Mogło by się wydawać że nasz projekt jest już skończony, ale to nie wszystko, pozostał nam druk całości… Nasze spostrzeżenia, pełne wywiady, wiele zdjęć, historię w detalach i przede wszystkim naszą ciężką pracę umieściliśmy w nowo powstałej książce, zawierającej 73 strony. Jest to dla nas wielki sukces. Czas, który spędziliśmy na przygotowaniu tego projektu jest dużym doświadczeniem. Poznaliśmy wielu ciekawych ludzi, którzy przeżyli to piekło… Są to ludzie wyjątkowi. Chciałbym z całego serca podziękować naszemu opiekunowi, panu Pawłowi Janickiemu który zaproponował mi udział w tym projekcie. Wielkie podziękowania należą się również dziewczynom z którymi współpracowałem - Agata, Sylwia, Weronika. To one i ich ciężka praca sprawiły, ze ten projekt to nasza chluba. Jesteśmy z siebie dumni oraz w pełni usatysfakcjonowani. Bartłomiej Sławik