Ćwiczenia 26.03.2015 r. Gr. 11 – najlepsza. Prawo cywilne na ziemiach polskich w okresie zaborów; w szczególności Kodeks Napoleona, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, ABGB, BGB. Ćwiczenia 26.03.2015 r. Gr. 11 – najlepsza.

Zabór pruski Prawo cywilne: Landrecht wschodniopruski z 1721 r., Corpus Iuris Fridericiani z 1748 r. (sprawy małżeńskie i opiekuńcze), śląska ordynacja hipoteczna z 1750 r.: ziemie zajęte w I rozbiorze Polski (1772); Landrecht Pruski z 1794 r. (Allgemeines Landrecht fur die Koniglichen Preussischen Staaten – Pruskie prawo krajowe-PPK): prace komisji od 1780 r.; główne role odegrali Johann Heinrich Kasimir graf von Kramer i Carl Gottlieb Svarez, zawiera całość prawa materialnego: prawo prywatne, karne, państwowe, lenne, kościelne, administracyjne i inne, 19 187 paragrafów, z czego około 15 000 dotyczy prawa prywatnego, charakter posiłkowy w stosunku do partykularnych praw pruskich, wprowadzony z mocą subsydiarną w 1794 r., a od 1797 r. jako prawo bezwzględnie obowiązujące,

Zabór pruski utrzymano w mocy dawne kościelne prawo małżeńskie, przepisy normujące spadkobranie beztestamentowe, instytucje dożywocia między małżonkami, stosunki poddańcze na wsi i inne prawa zwyczajowe, słaba przejrzystość, rozwlekły styl, rozbudowana kazuistyka, obok norm nawiązujących do ideologii Oświecenia i prawa natury występują feudalne reguły postępowania: nieograniczone władztwo nad rzeczą, zasada wolności i umów, pojęcie małżeństwa i rozwodu oraz lenno, feudalna struktura społeczna z podziałami stanowymi; Prawo prowincjonalne Prus Wschodnich z 1801 r. (Warmia); Prawo prowincjonalne Prus Zachodnich z 1844 r. w powiatach Prus Zachodnich, które nie weszły w skład Wielkiego Księstwa Warszawskiego; prawa statutowe, w szczególności prawo chełmińskie i przepisy wilkierzy do 1857 r. w Gdańsku i Toruniu, następnie Prawo prowincjonalne Prus Zachodnich z 1844 r. ; 4

Zabór pruski Burgerliches Gesetzbuch (BGB): uchwalony przez parlament 18 sierpnia 1896 r. z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1900 r., składał się z 2385 paragrafów zebranych w pięciu księgach: część ogólna, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne i spadkowe: system pandektowy, założenia liberalno-indywidualistyczne, typowy twór pozytywizmu prawniczego w postaci pandektystyki, system wewnętrzny odzwierciedla system przedmiotowy: w stosunkach cywilnoprawnych zasada heteronomii woli, a więc wtórne stanowienie woli przez jednostki, zależnego od woli ustawodawcy, wolność osobista i majątkowa nie była tu prawem naturalnym, lecz pochodnym, dozwolonym w zakresie i w granicach określonych przez ustawę, 5

Zabór pruski BGB jurysprudencja pojęciowa (katalog abstrakcyjnych i precyzyjne skonstruowanych pojęć, „kult pojęć”), klauzule generalne: odwołania do dobrej wiary, zwyczajów uczciwego obrotu, ważnych podstaw itp.; poza kodeksem m.in. prawo handlowe, wekslowe, czekowe, bankowe, obowiązywał częściowo na ziemiach polskich zaboru pruskiego do 1946 r., wpływ BGB na kodeksy cywilne w innych państwach np.: grecki (1940), włoski (1942), polski kodeks zobowiązań, brazylijski (1916), meksykański (1920), chiński (1929) i japoński (1948). 6

Zabór pruski 2. Procedura cywilna: Powszechna ordynacja sądowa dla państw pruskich z 1793 r.: ujednolicenie procedury dla wszystkich prowincji pruskich, wprowadzono postępowanie pisemne, śledczość – sędzia mógł wbrew woli stron dochodzić sedna sprawy, wyjaśnienie prawdy materialnej, niejawne wobec stron, postępowanie dowodowe przeprowadzane przez specjalnego sędziego, sędzia deputowany przedstawiał instrukcję kolegium lub sędziemu, który rozstrzygał sprawę na podstawie tego pisma; 7

Zabór pruski 2) ordynacja procesowa z 1877 r.: znowelizowana w 1898 r. dla uzgodnienia z BGB, dyspozycyjność i kontradyktoryjność, ustność i jawność, zasada koncentracji materiału dowodowego (dowody przedstawiane przez strony oraz sąd), swobodna ocena dowodów, nowele z 1909 i 1929 r. wzmocniły pozycję sędziego. 8

Zabór austriacki 1. Prawo cywilne: prawo polskie, ustawy szczegółowe (np.: prawo wekslowe (1775), prawo małżeńskie (1783) oraz Kodeks Józefiński z 1786 r.: na ziemiach I rozbioru; Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 r. (Burgerliches Gesetzbuch fur Westgalizien): obowiązywał na ziemiach III rozbioru oraz rok później również na ziemiach I rozbioru, pracom kodyfikacyjnym przewodził Karol v. Martini, uchylił prawo polskie, oparty na założeniach prawa natury; 9

Zabór austriacki Allgemeines Gesetzbuch fur die gesamten Deutschen Erblander der Osterreichischen Monarchie z 1811 r. (ABGB): pracami kodyfikacyjnymi kierował profesor prawa natury Franz Zeiller, 1502 paragrafy, trzy części: I o prawie osobowym, II o prawie rzeczowym, III o przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym, przepisy pozbawione kazuistyki, jasne, zwięzłe, zrywał z podziałem stanowym: zasada powszechności i równości (jednak instytucje prawne dotyczące ustroju społeczno-gospodarczego regulowały tzw. przepisy polityczne), oparty na prawnonaturalnych założeniach, ujmowanych w abstrakcyjnych założeniach równości podmiotów prawa, wolnej własności i swobody umów, 10

Zabór austriacki (ABGB): odwołania do zdrowego rozsądku i zasad słuszności, najistotniejsze zmiany: prawo małzeńskie (w związku z konkordatem z 1856 r.), prawo majątkowe (ustawa o księgach gruntowych dla Galicji), trzy duże nowelizacje w latach 1914-1916 przy udziale prawników polskich m.in. Ernesta Tilicha, Fryderyka Zolla (prawo zobowiązań, prawo spadkowe) obowiązywał na ziemiach byłego zaboru austriackiego w dziedzinie zobowiązań do 1934 r., natomiast w dziale prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego do 1946 r. 11

Zabór austriacki 2. Procedura cywilna: Powszechna ordynacja sądowa z 1781 r.: zastąpiła w 1784 r. tymczasową ustawę regulującą proces przed Trybunałem Królewskim we Lwowie, regulowała proces przed sądami w sprawach spornych, postępowanie było pisemne, ścisły formalizm; 2) Powszechna ustawa sądowa dla Galicji Zachodniej z 1796 r. - weszła w życie w 1797 r., - wprowadzona na terenie Galicji Wschodniej w 1807 r.; 3) odrębne ustawy m.in.: proces posesoryjny 1786, postępowanie w sprawach poddańczych 1781, małżeńskich 1819, niespornych 1858, proces wekslowy 1850; 12

Zabór austriacki 4) procedura cywilna z 1895 r. oraz ordynacja egzekucyjna z 1896 r.: - proces oparto na 5 zasadach: dyspozycyjność stron, ustność postępowania, swobodna ocena dowodów (z wyjątkiem dowodów z dokumentów), ograniczenie rodzajów dowodów do: przesłuchania stron, dokumentów, świadków, biegłych, oględzin, jawność postępowania, - uproszczenie postępowania egzekucyjnego: egzekucja z nieruchomości i ruchomości przez ich zajęcie i sprzedaż, zarząd przymusowy bądź zajęcie wierzytelności. 13

Księstwo Warszawskie Prawo cywilne – Kodeks cywilny Francuzów z 1804 r. (Code civil des Francais): w 1807r. otrzymał nazwę Kodeksu Napoleona (KN), założenia: równość, wolność, własność indywidualna i swoboda umów, charakter antyfeudalny, oparty na zasadach indywidualizmu i liberalizmu, - równość obywateli wobec prawa, niezależność prawa cywilnego od zapatrywań religijnych, centralny pojęciem kodeksu była instytucja własności: rękojmia nienaruszalności własności, swoboda pracy w handlu i przemyśle, struktura wewnętrzna oparta na systemie podmiotowym: system autonomii woli w stosunkach cywilnoprawnych; idea wolności indywidualnej, jako prawo natury, którego żadna władza nie może nadawać, ale ma obowiązek bronić, 14

Księstwo Warszawskie Kodeks Napoleona arcydzieło sztuki legislacyjnej, 2281 artykułów, trzy księgi: I o osobach, II o majątkach i rozmaitych modyfikacjach własności, III o różnych sposobach nabycia własności, dzieło jednolite, przejrzyste, pozbawione kazuistyki, wprowadzony na podstawie art. 69 konstytucji z dniem 1 maja 1808 r., w 1810 r. moc rozciągnięta na departamenty pogalicyjskie, opozycja kościoła katolickiego (małżeństwo) i szlachty średniej (hipoteka) oraz arystokracja (A. Czartoryski). 15

Księstwo Warszawskie 2. Procedura cywilna – Kodeks procedury cywilnej (Code de procedure civile) z 1806 r.: wprowadzony równocześnie z KN, składał się z 2 części: I - postępowanie sporne wraz z egzekucją, II - niektóre rodzaje postępowania niespornego i przepisy o sądach polubownych, zasady: jawność, ustność, równość stron, kontradyktoryjność, swobodna dyspozycja stron, przymus adwokacki w wyższych instancjach, formalizm. 16

Królestwo Polskie 1. Prawo cywilne: 1) Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r.: nowe ustawy: hipoteczna (1818), o rozgraniczaniu dóbr ziemskich (1818), o ograniczaniu skupu rent i czynszów wieczystych (1825), prace nad kodeksem powierzono w 1820 r. Deputacji (przedstawiciele Senatu, Izby Poselskiej i Rady Stanu), która przygotowała projekt na podstawie wyroków sądów miejscowych, judykatury i piśmiennictwa prawniczego francuskiego oraz analiza przepisów Landrechtu i ABGB, uchwalony przez sejm w 1825 r., wchodził w miejsce całej księgi I oraz tytułu V księgi II KN, uchylono równocześnie tytuł XVIII księgi III dotyczący prawa hipotecznego, 17

Królestwo Polskie - zmiany w stosunku do KN: wyznaniowo-świecka forma małżeństwa, prawa małżeńskie majątkowe, likwidacja instytucji śmierci cywilnej, władza rodzicielska obojgu rodzicom, w 1836 r. nowe przepisy prawa małżeńskiego o charakterze wyznaniowym, zawarte w rosyjskim Zwodzie Praw Cesarstwa Rosyjskiego; 18

Królestwo Polskie 2) Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego (Swod Zakonow) z 1835 r. - część V, tom 10, obowiązywał na ziemiach, które pozostały pod zaborem rosyjskim, lecz nie wchodziły w skład Królestwa Polskiego, charakter feudalny-stanowy, liczne wady techniczne: luki, wewnętrzne sprzeczności, kazuistyka. 19

Królestwo Polskie 2. Procedura cywilna: 1) nowelizacje w sprawach: hipotecznych (1818), posesoryjnych (1817) i egzekucyjnych (1823); 2) rosyjska ustawa o procesie cywilnym z 1864 r.: - zastąpiła w 1875 r. francuski Kodeks procedury cywilnej, - regulowała przede wszystkim postępowania niesporne dotyczące w szczególności aktów stanu cywilnego, przysposobienia, otwarcia spadku i postępowania spadkowego, - zasada: jawności, ustności, kontradyktoryjności, dyspozycyjności, swobodnej oceny dowodów przez sąd, - nowelizacje z 1891 r.: postępowanie uproszczone, - brak przymusu adwokackiego, - obowiązywała do 1933 r. 20

Wolne Miasto Kraków 1. Prawo cywilne: 2. Procedura cywilna: - obowiązywał Kodeks Napoleona, - zmieniono tak jak Królestwie Polskim prawo hipoteczne, - wydano ustawę górniczą (1826), o opiekach (1844 r.), - w 1855 r. KN zastąpiony został przez ABGB. 2. Procedura cywilna: - obowiązywała francuska procedura cywilna z 1806 r., - od 1852 r. zastąpiona ustawą zachodniogalicyjską z 1796 r. 21