Czynności cywilnoprawne mgr Agnieszka Kwiecień

Pojęcie czynności cywilnoprawnych Czynność prawna to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa, co najmniej w podstawowym zakresie, konsekwencje prawne, tego zdarzenia prawnego (art. 56 KC)

Definicja S. Grzybowskiego Czynność prawna to stan faktyczny, którego istotną (czyli niezbędną) częścią składową jest co najmniej jedno oświadczenie woli, wywołujące skutki prawne z tej przyczyny, że były one zamierzone oraz wyrażone w oświadczeniu - element wolitywny

Definicja A. Woltera Czynność prawna to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także skutki prawne oświadczeniem tym nieobjęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. A. Wolter podkreśla, że czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej lub osoby prawnej poprzez jej organy, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych.

Definicja A. Szpunara Czynność prawna - takie działania ludzkie wywołujące skutki prawne, które prawo przedmiotowe uważa za zamierzone przez strony składające oświadczenie woli

Wady definicji odnoszącej się do woli stron Brak namacalnych, obiektywnych elementów, Odwołanie się do zamiaru podmiotów może sprawiać poważne trudności dowodowe Akt woli dokpóki nie zostanie uzewnętrzniony, dla osób trzecich (w tym także dla sądu) pozostaje niezbadany.

Definicja Z. Radwańskiego Czynność prawna to regulacja stosunków cywilnoprawnych dokonywana przez podmioty cywilnoprawne w sposób i przy spełnieniu przesłanek przewidzianych prawem. Powyższa definicja unika niejasnego pojęcia zamiaru, a z drugiej strony wiąże czynność prawną z systemem prawa.

Definicja P. Machnikowskiego Czynność prawna jest instrumentem, za pomocą którego podmioty prawa cywilnego mogą kształtować wiążące je stosunki prawne. Dokonanie zaś czynności prawnej ma charakter działania normotwórczego i polega albo na ustanowieniu lub zniesieniu normy postępowania (zwykle indywidualnej i konkretnej), albo na zaktualizowaniu czy zdezaktualizowaniu obowiązku wyrażonego w ustanowionej wcześniej normie prawnej (zwykle generalnej i abstrakcyjnej)

Znaczenie czynności prawnych Służą one podmiotom prawa cywilnego do samodzielnego kształtowania wiążących je stosunków cywilnoprawnych na mocy własnych decyzji – akt woli podmiotu działającego Są to akty o doniosłości społecznej, dotyczące sytuacji prawnej podmiotów uwikłanych w stosunki prawne – interesy innych osób

Czynności prawne i akty woli – Teoria woli Czynności prawne są tradycyjnie identyfikowane z aktami woli Stanowi to jedno z liberalno-indywidualistycznych założeń szkoły pandektystów niemieckich – I poł. XIX w. Rozróżniali: Wewnętrzny akt woli ukierunkowany na wywołanie skutków prawnych – decydujące znaczenie woli wewnętrznej Jego zewnętrzny wyraz określany jako „oświadczenie woli” W razie niezgodności „woli wewnętrznej” z jej zewnętrznym wyrazem – decydujące znaczenie miała wola wewnętrzna. Skutkiem takiej niezgodności była nieważność czynności prawnej.

Teoria oświadczenia Powstała w wyniku krytyki założeń teorii woli Zakładała, że decydujące znaczenie miała treść złożonego oświadczenia Oświadczenie powinno być rozumiane tak, jak może to uczynić typowy człowiek Decydujące znaczenie woli zewnętrznej

Teoria zaufania Stanowisko kompromisowe pomiędzy dwiema poprzednimi teoriami W razie niezgodności między „wolą wewnętrzną”, a jej zewnętrznymi przejawem – „oświadczeniem woli” decydujące znaczenie ma oświadczenie woli, ale tylko wtedy gdy wymaga tego wzgląd na zaufanie odbiorcy oświadczenia woli – interes kontrahenta podmiotu składającego oświadczenie woli

Oświadczenie woli – art. 60 KC Oświadczenie woli co najmniej jednego podmiotu stanowi główny element czynności prawnej, Orz. SN z 1 czerwca 1964 (III CRN 27/64) „oświadczeniem woli jest wyłącznie taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostatecznie jasny zamiar wywołania określonych skutków”

Podział czynności prawnych ze względu na liczbę oświadczeń woli: Czynności jednostronne np. testament Czynności dwustronne np. umowa najmu Uchwały osób prawnych typu korporacyjnego np. uchwały zarządów, rad nadzorczych, walnych zgromadzeń, o ile wywołują skutki w obrębie prawa prywatnego

Sposoby wyrażenia oświadczenia woli Co do zasady sposób jest dowolny – odstępstwa od tej zasady mogą wynikać z ustawy albo umowy stron Wola może być wyrażona przez „każde zachowanie się” z którego wynika dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego. Wprost W sposób dorozumiany tzw. konkludentny

Sposoby wyrażania woli – c.d. Możliwe jest posłużenie się każdego rodzaju znakiem – tradycyjnym (pisemnym lub w formie ustnej), albo elektronicznym nośnikiem informacji. Konkretne zachowanie będzie mogło być uznane za oświadczenie woli dopiero wtedy, gdy jest zrozumiałe przynajmniej w drodze wykładni, a wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw unormowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych i jednocześnie pod warunkiem, że nie zostało ono dokonane pod wpływem przymusu fizycznego i zostało złożone na serio

Dorozumiane oświadczenie woli Nie artykułuje wprost zamiaru wywołania określonego skutku, Okoliczności jego podjęcia pozwalają ten zamiar określonemu zachowaniu jednoznacznie przypisać np. podarcie testamentu – art. 946 KC, wyrzucenie rzeczy – art. 180 KC

Bierne zachowanie jako oświadczenie woli Zagadnienie to wywołuje kontrowersje w doktrynie, Czy milczenie może zostać uznane za oświadczenie woli, Przeważa pogląd, że decydujące znaczenie dla przypisania milczeniu skutku oświadczenia woli ma ustawa - np. 682, 830 § 2 albo umowa stron

Moment złożenia oświadczenia woli Ma kluczowe znaczenie dla określenia skuteczności oświadczenia woli – od tej pory składający jest nim związany i co do zasady nie może go odwołać Oświadczenia wymagające zakomunikowania adresatowi np. wypowiedzenie umowy – moment złożenia określa się wg. teorii doręczenia

Teoria doręczenia – art. 61 § 1 zd. 1 KC „oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią” W odniesieniu do oświadczeń składanych drogą elektroniczną – art. 62 § 2 KC: „oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy zostało wprowadzone do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła się zapoznać z jego treścią” Decydujący jest moment w którym powatała możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia woli – bez względu na to czy faktycznie do tego zapoznania się doszło

Art. 62 KC, czyli „wypadki chodzą po ludziach” Jeśli pomiędzy przejawem oświadczenia woli, a chwilą jego dojścia do adresata, w taki sposób żeby mógł on się zapoznać z jego treścią, składający je umrze lub utraci zdolność do czynności prawnych, oświadczenie woli nie traci mocy, chyba że co innego wynika z jego treści, z ustawy lub z okoliczności.

Ciężar dowodu – art. 6 KC Udowodnienie okoliczności, że adresat oświadczenia miał możliwość zapoznania się z jego treścią spoczywa na tym kto z tego faktu wywodzi skutki prawne, Najczęściej będzie to składający oświadczenie – powinien zadbać o warunki sprzyjające możliwości zapoznania się z jego treścią, przede wszystkim wyrazić je w języku zrozumiałym dla adresta.

Odwołanie oświadczenia woli Jeśli oświadczenie zostało złożone innej osobie, jego odwołanie jest możliwe tylko wtedy gdy zostało złożone adresatowi jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej – art. 61 § 1 zd. 2 Po tej chwili skuteczność odwołania uzależniona jest od zgody adresata, Wyjątek: art. 662 – odwołanie oferty w stosunkach między przedsiębiorcami – może nastąpić przed zawarciem umowy, jeśli zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

Oświadczenia woli składane nieoznaczonemu adresatowi Wymagające zakomunikowania ogółowi – występuje adresat nieoznaczony np. przyrzeczenie publiczne art. 919 KC – oświadczenie złożone z chwilą upublicznienia, może zostać w każdym czasie odwołane w sposób w jaki zostało rozpowszechnione, Niewymagające zakomunikowania komukolwiek – np. testament – złożenie oświadczenia następuje w chwili wyrażenia woli, czas i sposób odwołania w zasadzie dowolne.

Oświadczenia woli składane w obecności świadków lub przed organem władzy publicznej Np. zgoda na przysposobienie art. 1191 KRO, testamenty szczególne art. 952-953 KC Reguły ich złożenia określają przepisy szczególne, nie stosuje się do nich przepisów art. 61 i 62 KC

Funkcje oświadczenia woli Wywołanie skutku prawnego w postaci: Ustanowienia Zmiany Zniesienia czynności prawnej Na podstawie decyzji podmiotu dokonującego czynności prawnej. Aby jednak czynność osiągnęła zamierzony skutek prawny, nie wystarczy samo złożenie oświadczenia woli ukierunkowanego na określony cel. O tym bowiem, czy oświadczenie woli osiągnie skutek prawny decyduje przepis prawa. Czynność prawna nie wywołuje bowiem skutku sama przez się, ale jedynie dlatego i dzięki temu, że ustawa wiąże z nią określony skutek – zresztą dlatego oświadczenie woli nie może dotyczyć spraw nienormowanych przez prawo. W takiej sytuacji byłoby ono z góry skazane na niepowodzenie. Cecha ta przesądza o tym, że czynność prawna jest czynnością konwencjonalną.

Wyr. SN z 24 lutego 1998 r. „do czynności prawych stosuje się prawo materialne obowiązujące w chwili dokonania czynności lub powstania zdarzeń”

Zakres skutków czynności prawnej (art. 56 KC) Skutki określone w oświadczeniu Skutki wynikające z ustawy (ius cogens i ius dispositivum – o ile nie zostały wyłączone przez podmiot dokonujący czynności prawnej) Skutki wynikające z zasad współżycia społecznego - oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych) regulujących postępowanie jednych wobec drugich Skutki wynikające z ustalonego zwyczaju -  utarta praktyka, która jest istotna zwłaszcza w stosunkach kupieckich, a także obyczajowość lokalną i przyjętą w danym środowisku za normę postępowania

Nie są oświadczeniami woli: akt woli wewnętrznej, ponieważ decyzje muszą być uzewnętrznione, potajemne zastrzeżenie, oświadczenie nie na serio, gentelmen's agreement, podjęcie zobowiązań grzecznościowych albo w czynie społecznym, obietnica wyborcza, oświadczenie niestanowcze, zawiadomienie czy potwierdzenie pewnych faktów, przejawy uczuć, czynności lub przejawy woli, reklama Podobnie w orzecznictwie nie uznano za czynności prawne czynności procesowych ani koncesji, która ma charakter publicznoprawny.

Oświadczenie woli ≠ czynność prawna Oświadczenie woli jest jedynie elementem stanu faktycznego składającego się na czynność prawną, Niekiedy dla dokonania czynności prawnej muszą zaistnieć jeszcze inne zdarzenia np.: Zgoda osoby trzeciej, Akt administracyjny, Orzeczenie sądowe, Wydanie rzeczy, Wpis do urządowego rejestru.

Oświadczenia innego rodzaju – oświadczenia wiedzy i przejawy uczuć Są przejawem decyzji kształtowania stosunku prawnego, Mają charakter zdarzeń prawnych z tego względu, że w ściśle określonych prawem sytuacjach należy wiązać z nimi wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne, Np. zawiadominie o wadach fizycznych rzeczy (art. 563 KC), zawiadomienie o przelewie (art. 512 KC), przebaczenie (art. 899 §1, 930 §1, 1010§1 KC) – odnoszą skutki prawne bez względu na to czy podmiot działający zdawał sobie z nich sprawę oraz czy treść oświadczenia przejawiała taką decyzję.

Dziękuję za uwagę. 