ZGODA JAKO ZABEZPIECZENIE PRAW PACJENTA I PRAW LEKARZA Dr Agata Wnukiewicz-Kozłowska Interdyscyplinarna Pracownia Prawa Medycznego i Bioetyki Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

PARTNERSTWO W RELACJI LEKARZ-PACJENT OD PATERNALIZMU DO AUTONOMII Interpretacja zasady SALUS AEGROTI SUPREMA LEX ESTO/THE HEALTH OF MY PATIENT WILL BE MY FIRST CONSIDERATION PRAWO PACJENTA DO SAMODECYDOWANIA PRAWO PACJENTA DO INTEGRALNOŚCI

PRAWNE ZNACZENIE AUTONOMII Świadoma zgoda (informed consent) jako warunek sine qua non interwencji medycznej Obowiązek poszanowania autonomii pacjenta: prawo do poszanowania godności, prawo do integralności fizycznej i psychicznej, prawo do prywatności, wolność wyboru, zakaz dyskryminacji, zakaz nieludzkiego i niehumanitarnego traktowania

BIOETYCZNE ZNACZENIE AUTONOMII Autonomia jako jedno z pryncypiów współczesnej bioetyki: Nieszkodzenie; Dobroczynność; Sprawiedliwość; Autonomia;

ISTOTA ZGODY Zgoda poinformowana (objaśniona); Zgoda dobrowolna, Zgoda skonkretyzowana; Zgoda odpowiadająca formalnym wymogom; Zgoda uprzednia; Zgoda możliwa do cofnięcia; Zgoda legitymizująca działania lekarza

DOBRA OSOBISTE Art. 23 kc: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

DOBRA OSOBISTE – ZADOŚĆUCZYNIENIE, ODSZKODOWANIE Art. 24 kc: 1:„Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonania naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na skazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.”

WARUNKI ZGODY Art. 32. 1. UZL: „Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta”.

WYMÓG ZGODY PISEMNEJ Art. 34. 1. UZL: „Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody. 2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31.”

ZAKRES INFORMACJI Art. 31. 1. UZL: „Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.”

DZIAŁANIE BEZ ZGODY, ZGODNIE Z USTAWĄ Art. 33. 1. UZL: „Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.”

ORZECZNICTWO Przypadek I U 77-letniej pacjentki wykonano gastroskopię. W jej wyniku doszło do przebicia przełyku, co stanowi rzadkie, aczkolwiek niebezpieczne powikłanie zabiegu. Chora nie została uprzedzona przed jego wykonaniem o takim niebezpieczeństwie.

Wyrok SA w Lublinie z 2.10.2003 r., I Aca 369/03 „Wina lekarza przeprowadzającego zabieg inwazyjny wymagający zgody pacjenta może polegać na wykonaniu go niezgodnie z zasadami sztuki lekarskiej lub przeprowadzeniu go bez uzyskania świadomej zgody chorego po rzetelnym poinformowaniu o technicznej stronie zabiegu i ewentualnym jego ryzyku”

Przypadek II W dokumentacji wydanej pacjentowi umieszczono informację dotyczącą leczenia szpitalnego, używając zwrotu: „Antygen Hbs/H dodatni”. Określenie to było niezrozumiałe dla pacjenta, który nie zdawał sobie sprawy, że jest nosicielem żółtaczki. Nie zachował w związku z tym odpowiednich zasad bezpieczeństwa i zaraził wszystkich domowników.

Wyrok SA w Poznaniu z 9.05.2002 r. ACa 221/02 Sąd stwierdził, że: „brak powiadomienia o chorobie zakaźnej należy uznać za czyn niedozwolony, uzasadniający odpowiedzialność odszkodowawczą szpitala”

Przypadek III Pobranie próbki do badania bez zgody pacjenta

Wyrok SN z 22.09.1967 r., I CR 188/67 „Pobranie wycinka skóry dla celów badania histopatologicznego dopuszczalne jest tylko za zgodą pacjenta. Jeżeli takie pobranie – bez zgody pacjenta – wywołało rozstrój zdrowia lub inną szkodę na osobie, może ono powodować odpowiedzialność za szkodę, choćby nawet dokonane zostało zgodnie z wymogami sztuki lekarskiej w zakresie diagnozy raka skóry.”

Przypadek IV Podczas operacji żylaków pacjentowi zamiast żyły odstrzałkowej, usunięto żyłę odpiszczelową, która również była niewydolna. Lekarz co najmniej przekroczył zakres zgody, a w istocie działał bez zgody.

Wyrok SA w Lublinie z 14.04.2011 r., I ACa 130/11 „Szpital ponosi odpowiedzialność za dokonanie operacji w zakresie nie będącym przedmiotem zgody pacjenta zamiast operacji uzgodnionej, choćby ta pierwsza była medycznie uzasadniona w drugiej kolejności bądź zakres uzgodnionej operacji był zbyt ograniczony.”

Przypadek V Pacjent udzielił zgody, nie będąc poinformowany co do zakresu zabiegu, jego istoty, konsekwencji i ryzyku.

Wyrok SN z 16.05.2012 r., III CSK 227/11 „Sama aprobata dokonania zabiegu, uzyskana w braku udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w rozumieniu art. 32 i 34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.”

Przypadek VI Pacjentowi usunięto guz nowotworowy okolicy szyjnej. W czasie operacji okazało się, że guz wyrasta z jednego z pni nerwowych splotu barkowego, w związku z czym dla usunięcia nowotworu konieczne było wycięcie tego pnia. Zabieg spowodował porażenie mięśni lewej ręki unerwionych przez górny pęczek splotu barkowego. Usunięcie guza było uzasadnione medycznie i zgodne ze sztuką lekarską.

Wyrok SN z 7.03.1974 r., I CR 43/74 „Jeżeli skutki zabiegu operacyjnego są do przewidzenia, a przed jego dokonaniem pacjent nie został poinformowany, to brak pouczenia pacjenta o normalnych przy tego rodzaju zabiegu następstwach w zdrowiu operowanego nie wyłącza odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzoną powodowi szkodę z powołaniem się na wyrażoną przez pacjenta uprzednio zgodę.”

BRAK ZGODY W UJĘCIU PRAWNOKARNYM Art. 192 par. 1 KK: „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

KONKLUZJE Zgoda jako warunek legalności czynności medycznej (zniesienie bezprawności działania lekarza); Obowiązek poszanowania wymogów skutecznej prawnie zgody (zabezpieczenie interesu lekarza – ochrona przed odpowiedzialnością prawną); Obowiązek rzetelnego poinformowania pacjenta o planowanej czynności medycznej jako istotny i niezbędny warunek zgody;

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ