Wstęp do językoznawstwa synchronicznego 3003-11A1WS Filologia polska, I rok * 2014/2015 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje w pok. 1: środa 14.00-15.00 Strona przedmiotu — szukaj pod: www.mswidz.republika.pl/

Kurs WJS Uwagi wstępne 12-13 spotkań. Zaliczenie: pisemny test wyboru (20.01.2015). Podstawa: materiał ćwiczeń i literatury obowiązkowej. Ocena: aktywność (w tym: kartkówki) 5% test 75% bonusy: zadania lingwistyczne, relacja z lektury, prezentacje 20%

Cele wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej, pokaz narzędzi opisu lingwistycznego, przedstawienie zdyscyplinowanego opisu gramatycznego polszczyzny, informacja o działach i kierunkach językoznawstwa, języki świata i językoznawstwo XXI wieku.

Program Przedmiot językoznawstwa. Cechy definicyjne języka naturalnego.  Struktura języka I: słownik i morfologia. . Struktura języka II: składnia.  Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i informatyczna. Komunikacja językowa. Podstawy leksykologii. Leksykografia. Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja. Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii. Typy badań lingwistycznych. Kolokwium.

Literatura Obowiązkowa: EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław 1993. Encyklopedia języka polskiego (poprzednio: Encyklopedia wiedzy o języku polskim), red. S. Urbańczyk, Wrocław 1991 (lub wyd. następne). Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2, wyd. 2. Lublin 2001.

Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa 2001. Hockett Ch. F., Kurs językoznawstwa współczesnego, Warszawa 1968. Lyons J., Semantyka, t. 1, rozdz. III, Warszawa 1984. Milewski T., Językoznawstwo, Warszawa 1965 [lub wyd. następne].

Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 5., Warszawa 2001 [fragmenty]. Saussure F. de, Kurs językoznawstwa ogólnego, 22-36, 77-85, Warszawa 1961 (lub wyd. następne). Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej języka polskiego, Warszawa 1997 [dostępne w internecie].

Świdziński, M., Rudolf, M.: Narzędzia informatyczne obsługi wielkich korpusów tekstów: wyszukiwarka Holmes, BPTJ 2006 [dostępne w internecie] Świdziński, M, Lingwistyka korpusowa w Polsce – źródła, stan, perspektywy. [W:] LingVaria, nr 1. Kraków 2006. 23-32. Wierzbicka A., O języku – dla wszystkich, Warszawa 1967. Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice 2003.

Uzupełniająca: Aitchison J., Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, Warszawa 2003. Apresjan Ju.D., Koncepje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971. Bobrowski I., Gramatyka opisowa języka polskiego, t. 1., Kielce 1995, t. 2., Kielce 1998. Chomsky N., Zagadnienia składni ogólnej, Warszawa 1976. Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń 1982. Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.

Mecner, P., Elementy gramatyki umysłu, Warszawa 2006. Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2002. Szupryczyńska M., Wstęp do językoznawstwa, Toruń 1988. Weinsberg A., Językoznawstwo ogólne, rozdz. I-III, Warszawa 1983. Zbiór zadań z językoznawstwa, przekł. i opracowanie W. Gruszczyński, Warszawa 1990.

Przedmiot językoznawstwa Temat 1 Przedmiot językoznawstwa

Czy to językoznawstwo? [1] 268. Degenerat z osady Wysoka [1] 268. Degenerat z osady Wysoka żonie swojej nie wybił dziś oka. Jednym bowiem z opuchniętą twarzą widać słabo. Jak więc uwarzą rosół z córki, gdy skrzepnie posoka?

[2] Wywoływać daremnie. Siostra skarży: – Nieostre! Muszę ostrą mieć siostrę, dlatego ciemnię ciemnię. [3] W konkurencji skok wzwyż (bajkowa okolica) jedno wszystkich zachwyca: pokonała mysz mysz.

[5] Portfel bez pieniędzy wyrzuć, [4] W tym podręczniku bój się wymienia: Crécy i Grunwald, i Austerlitz… Ja na wieś jadę barany strzyc, a ty, dojarko, bój się wymienia. [5] Portfel bez pieniędzy wyrzuć, pustyś zwędził, a to szajs. Rąbnij drugi, wyjmij hajs, portfel bez pieniędzy wyrzuć!

[6] Droga do szkółki przy kościele opłaca się przez dwie niedziele. [7] żółć

Co to jest językoznawstwo? Przykładowe problemy lingwistyczne? Lingwistyka a świat: kiedy jesteś//byłeś lingwistą w życiu codzienym? Czy znasz jakiś software lingwistyczny?

Linki Google http://korpus.pwn.pl/ http://nkjp.pl/ http://sgjp.pl/ http://sgjp.pl/demo/morfeusz http://www.merriam-webster.com/dictionary/ http://translate.google.pl/ ……….. Holmes Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka polskiego Świgra i Dendrarium

Linki http://korpus.pwn.pl/ http://nkjp.pl/ http://sgjp.pl/ http://sgjp.pl/demo/morfeusz http://www.merriam-webster.com/dictionary/ http://translate.google.pl/ ……….. Holmes Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka polskiego Świgra i Dendrarium

Terminy nieznane (lub niejasne):

forma wyrazowa leksem NLP korpus znakowany homonimia lematyzacja dehomonimizacja desynkretyzacja parser drzewo zależności rama walencyjna uzgodnienie paradygmat rekurencja

Językoznawstwo jako nauka Językoznawstwo to nauka ze względu na przedmiot: humanistyczna, ze względu na metodologię: empiryczna, ze względu na zastosowania: techniczna.   Por. ang. Science – Art(s) – (the) Humanities Techniki badawcze zbliżają językoznawstwo do nauk przyrodniczych, a nawet technicznych.

Co to jest język (naturalny)? Nauka empiryczna Przedmiot opisu: pewien wycinek rzeczywistości. Cel opisu: zbudowanie teorii lub modelu.  Przedmiot językoznawstwa (= wycinek rzeczywistości): język naturalny. Co to jest język (naturalny)? umiejętność ludzka??? urządzenie do komunikacji??? jakiś zbiór znaków???

Definicja Język naturalny – dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej. Terminy wymagające objaśnienia: znak, system, dwuklasowość, grupa społeczna, komunikacja uniwersalna.

Znak Językoznawstwo — dział semiologii. Znak: element rzeczywistości istotny nie ze względu na swoje cechy zewnętrzne, ale ze względu na inny element rzeczywistości, do którego się odnosi.

Znak jest przezroczysty semantycznie. Ma dwie strony: formę i treść.   Dwa typy znaków: a. znaki naturalne, b. znaki konwencjonalne. Język naturalny — pewien zbiór znaków.

System znaków System znaków (intuicyjnie): zbiór znaków konwencjonalnych obsługujący ten sam wycinek rzeczywistości.  Opozycja: różnica formy, z którą korelowana jest ściśle określona różnica treści lub funkcji.  [Seryjność opozycji: powtarzanie się danej różnicy formy w serii par znaków.]  System znaków: zbiór znaków z opozycją.

Sygnalizacja kolejowa jako system znaków  

Znaki drogowe jako system znaków X 5 0 5 0

Język naturalny jako system znaków dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,... kot : kota, murarz : murarza, monter : montera,... budować : budował, hodować : hodował, pracować : pracował,... budować : budowanie, grać : granie, słuchać : słuchanie,... w : we, od : ode, przez : przeze;... 

Opozycje

Opozycje Poziome : Uniesione znaczy stój : jedź Poziome : Opuszczone znaczy ................... Okrągłe niebieskie : Kwadratowe niebieskie ..... Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone ..... Trójkątne : Kwadratowe ..... Strzałka w prawo : Krzyżyk ..... Plansza barwna : Plansza szara .....  

Liczba pojedyncza : Liczba mnoga (= Liczba) Mianownik : Dopełniacz (= Przypadek) Bezokolicznik : Forma osobowa Czynność : Nazwa czynności ..........................................  

Dwuklasowość Znaki klasy A (pierwsza przymiarka)

dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot, kota, murarz, murarza, monter, montera, budować, budował, hoduje, hodował, pracuje, pracował, budowanie, granie, słuchanie,...

Znaki klasy B

Murarz hoduje myszy. Pracował monter. budowanie murarza Czy jedziemy? Wczoraj padało. matki przełożone Pracował monter, ale ponieważ wczoraj padało, a murarz nie hoduje kota, budowanie murarza trwało parę godzin.

Dwie klasy znaków REKURENCJA!!! Klasa A: znaki proste — słowa (uwaga: jest to rozwiązanie prowizoryczne). Zbiór znaków prostych — słownik. Klasa B: znaki złożone: konstrukcje zbudowane ze znaków prostych lub złożonych. REKURENCJA!!!

Opozycje w zbiorze znaków złożonych Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj padało. : Czy wczoraj padało?, Jaś śpi.: Czy Jaś śpi?,... lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu Janowi : panu Jana, matki przełożone : matki przełożonych,... John hit Paul. : Paul hit John., The boy kissed the beggar. : The beggar kissed the boy., Garfield swallows Mickey. : Mickey swallows Garfield.,...

Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne (= Modalność) Fraza z apozycją : Fraza z dopełniaczem (= Typ podrzędnika) ...........

Gramatyka Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny znak złożony: * Murarz hoduje kot. * Pracował montera. * budowanie murarz * Jedziemy czy? * Wczoraj będzie padało. Definicja wszystkich poprawnych połączeń znaków: gramatyka.

Dwuklasowość System dwuklasowy znaków — para: <Słownik, Gramatyka>. Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!) Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia // rozkładania wyrażeń.

Ograniczoność i uniwersalność Użytkownicy języka naturalnego: określona populacja (zwykle etniczna). Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny: służy do porozumiewania się o wszystkim. Język naturalny jest to dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej.

Podsumowanie Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział semiologii. Przedmiot: języki naturalne. Znaki konwencjonalne. Opozycje. System. Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość. Język – para <Słownik, Gramatyka>. Populacja rodzimych użytkowników. Komunikacyjna uniwersalność języka naturalnego.