Seminarium II V rok stomatologii

Plan seminarium Choroby zakaźne błony śluzowej jamy ustnej Zakażenia bakteryjne Zakażenia grzybicze Plan seminarium

Cechy zakażeń wirusowych Zachorowanie pierwotne nie zależy od odporności organizmu Dochodzi do zakażenia drogą kropelkową lub przez kontakt Okres wylęgania (różny, z reguły dłuższy dla RNA wirusów) Nagłe objawy początkowe Wspólną cechą większości chorób wirusowych jest występowanie pęcherzyków jako wykwitów pierwotnych Wyjątki: mięczak zakaźny (guzki), brodawczak (grudki, guzki) różyczka (plamy) i odra (grudki). Zakażenie ogólnoustrojowe – podwyższona T, zmęczenie, bóle głowy, mogą być bóle mięśniowe, powiększone węzły chłonne Wcześniejsze zachorowanie – łagodniejsze objawy Leczenie z reguły objawowe Cechy zakażeń wirusowych

WIRUSY RNA DNA Pikornawirusy Parvowirusy Reowirusy Papovawirusy (papillomawirusy) Adenowirusy Herpeswirusy Herpetowirusy Pokswirusy RNA Pikornawirusy Reowirusy Togawirusy Ortomyksowirusy Paramyksowirusy Rabdowirusy Buniawirusy Arenawirusy Coronawirusy Retrowirusy WIRUSY

Wirusy DNA

Wśród wirusów wywołujących zmiany w jamie ustnej wirus herpes simplex odgrywa szczególną rolę gdyż zakażenie tym wirusem jest jedną z najpowszechniejszych infekcji występujących wśród populacji ludzkiej. Podstawowe cechy: Neurowirulencja Latencja Reaktywacja Herpeswirusy

Herpesvirus – najczęstsze cechy wspólne Infekcja następuje we wczesnym dzieciństwie Zakażenie drogą kropelkową i przez kontakt Wirus latentny, reaktywowany w trakcie epizodów immunosupresji W stanach ciężkiej immunosupresji (HIV, GvH, NA) cięższy przebieg Herpesvirus – najczęstsze cechy wspólne

Zapalenie opryszczkowe jamy ustnej Czynnik etiologiczny: HSV 1 lub HSV 2, powstaje w wyniku pierwotnej infekcji wirusowej. Kolokwialny podział zasięgu zakażeń to „nad pasem” (HSV-1) i „pod pasem” (HSV-2) Najczęściej występuje we wczesnym dzieciństwie 1-6 rok życia (HSV-1), nastolatki (HSV-2) Zapalenie opryszczkowe jamy ustnej

Zakażenie bezobjawowe Bardzo częste W okresie 1-4 roku życia Przypisywane i mylone z ząbkowaniem Zakażenie bezobjawowe

Objawy ogólne – nagły początek, wysoka temperatura, złe samopoczucie, bóle mięśniowe, bolesne powiększenie węzłów chłonnych Do tygodnia powstają objawy miejscowe w jamie ustnej – ciężki stan zapalny dziąseł Po 2-3 tygodniach choroba ustępuje, wirusy bytują w zwojach czuciowych nerwu trójdzielnego i rzadziej w zwojach współczulnych Herpetic stomatitis

Pęcherzyki, początkowo pojedyncze i liczne, potem się zlewają w nieregularne kształty, pękają tworząc bolesne nadżerki Obrzęk i stan zapalny dziąseł Objawy miejscowe

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej Powikłania zapalenie spojówek i rogówki zanokcica opryszczkowa palca zakażenie naskórka zwane wysypką Kaposiego Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej

Przebycie choroby daje odporność, ale... Nowe typy serologiczne (mutacja wirusa) Pierwotne zakażenie HSV-1 w dzieciństwie, potem HSV-2. Przebycie choroby daje odporność, ale...

Opryszczka nawracająca Czynnik etiologiczny: HSV 1 lub HSV 2, powstaje w wyniku aktywacji wirusa przy spadku odporności organizmu (stres, przemęczenie, silne nasłonecznienie, silne wyziębienie, choroby współistniejące) Epidemiologia: występuje w różnych grupach wiekowych Opryszczka nawracająca

Opryszczka nawracająca Objawy kliniczne: zmiany pojawiają się na wardze dolnej lub górnej na granicy czerwieni warg i skóry, w okolicy kątów ust. Pojawienie się pęcherzyków poprzedzają objawy prodromalne (pieczenie, tkliwość, napięcie, mrowienie, zaczerwienienie). Pęcherzyk utrzymuje się około 2 dni. Zejściem wykwitu pierwotnego jest nadżerka i strup, który powstaje tylko w obrębie czerwieni warg i skóry. Bardzo rzadko może przybierać postać nadżerki w jamie ustnej (u pacjentów z immunosupresją), zwykle wtedy utrzymuje się dłużej. Opryszczka nawracająca

Ospa wietrzna Czynnik etiologiczny: Herpes Varicella Zoster (VZV) Dotyczy głównie dzieci powyżej 9 miesiąca życia. U dorosłych występuje rzadziej, choć przebieg jest cięższy. Wysoka zakaźność, przenoszenie drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni Objawy kliniczne: Okres wylegania wynosi od 2 do 3 tyg. Ospa wietrzna

Przed objawami w jamie ustnej pojawiają się ogólnoustrojowe objawy ostrej infekcji wirusowej. Występuje osutka skórna, głównie na twarzy i tułowiu, ale także na owłosionej skórze głowy. Na podniebieniu i łukach podniebiennych powstają pęcherzyki które przekształcają się w nadżerki. Nie ma nasilenia zmian zapalnych dziąseł Choroba trwa ok. 7 dni. Wirusy pozostają przez całe życie w tkance nerwowej. Ospa wietrzna

Półpasiec Czynnik etiologiczny: Herpes Varicella Zoster (VZV). Dochodzi do aktywacji wirusów bytujących w OUN, na skutek spadku odporności organizmu (choroby towarzyszące, napromienianie, immunosupresja, sterydoterapia, chemioterapia) Dotyczy głównie osób starszych. Półpasiec

Objawy kliniczne: Występują ogólnoustrojowe objawy ostrej infekcji wirusowej, powstają pęcherzyki a następnie nadżerki najczęściej wzdłuż przebiegu II i III gałęzi n. trójdzielnego, rzadziej wzdłuż przebiegu n. twarzowego i n. językowo gardłowego (stąd nazwa wirusa – zoster to po łacinie „pas”) Występują objawy skórne (wysypka, obrzęk) oraz bardzo silne dolegliwości bólowe. Może powodować następczą neuralgię lub porażenie Półpasiec

Mononukleoza zakaźna Czynnik etiologiczny: Ebstein-Barr Wirus (EBV) Przebieg objawowy choroby dotyczy najczęściej wieku młodzieńczego Zakażenie drogą kropelkową. Bardzo długi okres inkubacji (20-40 dni) Objawy kliniczne: objawy ostrej infekcji wirusowej, jednostronne powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych. Postać zależnie od nasilenia objawów: gruczołowa (pow. węzłów i śledziony), anginowa (ból gardła) i gorączkowa. Postać wrodzona i nabyta. Nie ma wykwitów w jamie ustnej Mononukleoza zakaźna

Chłoniak Burkitta Czynnik etiologiczny:Ebstein-Barr Wirus (EBV) Występuje u osób z obniżona odpornością, u chorych z AIDS Najczęściej występuje w Afryce Równikowej (patrz wyżej) Złogi limfatyczne w tkankach (gł. kość żuchwy) Chłoniak Burkitta

Leukoplakia włochata Czynnik etiologiczny:Ebstein-Barr Wirus (EBV) Jest to nadmierne rogowacenie z przerostem brodawek nitkowatych bocznej powierzchni języka i dziąseł, opisywany jako obraz ręcznika frotte, dotyczy chorych z HIV (obecność pogarsza rokowanie) Leukoplakia włochata

Cytomegalia Czynik etiologiczny: Cytomegalowirus (CMV) Zwykle infekcja w młodym wieku Zakażenie drogą kropelkową przez krew i przez kontakt, 20-40 dniowy okres inkubacji Jednorazowe zakażenie, wirus pozostaje w postaci latentnej Zwykle zakażenie bezobjawowe Objawowe – ostra infekcja wirusowa i zapalenie gardła Cytomegalia

Czynnik etiologiczny – pokswirus Długi okres wylęgania (do 1,5 miesiąca). Wykwitem pierwotnym są guzki, z których po ucisku wydobywa się kaszowata treść. Lokalizacja obejmuje głównie skórę twarzy w okolicy oczu, na ramionach, rzadziej na wardze dolnej, języku i policzkach. Mięczak zakaźny

Papillomawirusy (HPV) Ponad 70 typów wirusa Brodawczak jest to najczęstsza łagodna zmiana nowotworowa jamy ustnej powstająca z nabłonka. Uszypułowane guzki o kształcie kalafiorowatym. Dotyczą języka, i policzka w linii zgryzu lub braków zębowych. Może ulec zezłośliwieniu Kłykciny kończyste - podobne do włókniaków uszypułowane wykwity, rzadkie w jamie ustnej. Brodawki pospolite - grudki różnej wielkości, okrągłe lub nieregularne, o gładkiej lub pobrużdżonej powierzchni, zwykle pozbawione cech zapalnych. Dotyczą skóry twarzy, rąk, stóp, błony śluzowej jamy ustnej. Okres wylegania wynosi tydzień. Duża zakaźność, urazy sprzyjają powstawaniu wykwitów. Ogniskowy przerost nabłonka (focal epithelial hyperplasia FEH, choroba Hecka) - są to płaskie guzki układające się niekiedy w skupienia, występuje rodzinnie. Papillomawirusy (HPV)

Wywołują zapalenie błony śluzowej gardła, krtani oraz zmiany ślinianek przyusznych z odczynem zapalnym węzłów chłonnych. Skutkiem infekcji pierwotnej jest kumulacja wirusa w tkance limfatycznej Adenowirusy

Wirusy RNA

Herpangina Zahorskiego Etiologia – wirusy Coxsackie A (picornaviridae) Małe dzieci, do 7 r.ż. (brudne ręce, droga kropelkowa) Pierwotna replikacja bezobjawowa w ww.chł, objawy na etapie wiriemii Wylęganie 2-14 dni, trwanie choroby 3-5 dni, zakaźność do 2 tygodni po wyzdrowieniu Objawy – wymienione + jak angina. Mogą być wymioty, może być sztywność karku. Na tylnej ścianie gardła i łukach podniebiennych pęcherzyki Herpangina Zahorskiego

Herpangina - przykłady

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej Etiologia – wirus Coxsackie A, B i enterowirusy (gorzej rokuje) Wylęganie 3-6 dni Objawy wymienione. Po 1-2 dniach pęcherzyki w jamie ustnej (5-10) i w pobliżu paznokci na dłoniach i stopach Zmiany utrzymują się 1-2 dni Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej

Pryszczyca Etiologia – wirus choroby pyska i racic (picornaviridae) Okres wylęgania 4-8 dni W piśm. ang. nazywana chorobą stóp i jamy ustnej (lub racic i jamy ustnej) Zakażenie odzwierzęce – bezpośrednie lub pośrednie Objawy trwają około 14 dni Duży ślinotok Pryszczyca

Choroba rozpoczyna się nagłym wzrostem temperatury oraz cechami ostrej infekcji wirusowej. Pojawiają się wielopostaciowe wykwity na skórze oraz powiększenie węzłów chłonnych. Wyróżnia się postać skórna, śluzówkową, śluzówkowo-skórna, żołądkowo-jelitową. Powstają bolesne pęcherze na bocznych powierzchniach palców dłoni i stóp w obrębie wałów paznokciowych. W jamie ustnej powstają pęcherzyki które przekształcają się w nadżerki. Pryszczyca

Różyczka Etiologia - togawirus Choroba wieku dziecięcego Okres wylęgania – 14 dni Powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych, potylicznych i karkowych, sztywność karku. Na skórze powstaje osutka. Na zapalnie zmienionej błonie śluzowej podniebienia miękkiego i tylnej ścianie gardła pojawiają się wybroczyny (teleangiektazje). Różyczka

Odra Etiologia: paramyksowirus Dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, zwłaszcza pod koniec roku Okres wylęgania wynosi 10 - 14 dni. Oprócz objawów ostrej infekcji wirusowej występują kaszel, zapalenie spojówek, wysypka skórna. W jamie ustnej na zapalnie zmienionej błonie śluzowej w okolicy zębów trzonowych pojawiają się drobne punktowe wykwity koloru żółtobiałego, pojedyncze lub mnogie - plamki Fiłatowa-Koplika. Znikają po 3 dniach. Grzbietowa powierzchnia języka bywa pokryta nalotem. Odra

Etiologia: wirus nagminnego zapalenia przyusznic (paramyksowirus) Epidemiologia:Występuje w każdym wieku, najczęściej u dzieci powyżej 1 rż. Należy do najczęstszych infekcji wirusowych gruczołów ślinowych Obraz kliniczny: okres inkubacji wynosi 14-21 dni. Objawom ostrej infekcji wirusowej towarzyszy jedno lub obustronny obrzęk ślinianek przyusznych, oraz zapalenie bony śluzowej jamy ustnej. Chorzy zgłaszają bolesność podczas jedzenia oraz ból gardła. Ustępuje po 7-14 dniach. Zachorowanie daje odporność Komplikacje – zapalenie jąder, trzustki, opon mózgowych Świnka

AIDS – Aquired ImmunoDeficiency Syndrome Etiologia : Wirus ludzkiego upośledzenia odporności typ 1 i 2 (HIV 1/2), Retrovirus Na całym świecie zakażonych jest ponad 10 mln. osób, zwłaszcza w Afryce. Dane z 2004 AIDS – Aquired ImmunoDeficiency Syndrome

Klasyfikacja CDC (Center for Diseases Control and Prevention) Kategorie Kliniczne Liczba komórek CD4 A B C >500/mm³ (>29%) A1 B1 C1 200-499/mm³ (14%-28%) A2 B2 C2 <200/mm³ (<14%) A3 B3 C3 Klasyfikacja CDC (Center for Diseases Control and Prevention)

utrata wagi ciała > 10% przewlekła biegunka gorączka > 1 miesiąca możliwość występowania nawracającej opryszczki półpaśca kandydozy błon śluzowych i gardła, świądu skóry powiększenia węzłów chłonnych Objawy kliniczne pierwszego okresu po zakażeniu (kategoria kliniczna A)

Kategoria kliniczna A cd. Następuje tzw. przewlekła limfadenopatia Zakażenie bezobjawowe. Mogą być powiększone węzły chłonne powyżej 1 cm za wyjątkiem węzłów pachwinowych. W badaniach laboratoryjnych jest odwrócony stosunek limfocytów CD4/CD8 (prawidłowo CD4/CD8=2/1), utrata limfocytów CD 4 Typ I - 9 komórek CD4/tydzień; typ II - 6 komórek CD 4/tydzień; typ III - 3 komórki CD4/tydzień. Kategoria kliniczna A cd.

Pojawiają się niezagrażające życiu infekcje oportunistyczne: zakażenie Herpes pneumocystozowe zapalenie płuc infekcje Salmonella dysplazja lub rak in situ części pochwowej szyjki macicy na błonie śluzowej jamy ustnej: zakażenie Candida albicans leukoplakia włochata ANUG i ANUP Kategoria kliniczna B

Uwaga! Objawy poniższe dotyczą także całej grupy 3 wszystkich kategorii! Pełnoobjawowy zespół AIDS Pojawiają się dowolne infekcje oportunistyczne. Patognomoniczne dla AIDS są: nietypowe zakażenia oportunistyczne encefalopatia związana z zakażeniem HIV zespół wyniszczenia spowodowany HIV nowotwory (mięsak Kaposiego, chłoniaki, inwazyjny rak szyjki macicy) Kategoria kliniczna C

Typowy obraz kliniczny AIDS:

Leukoplakia włochata (EBV)

Leukoplakia włochata (EBV)

Sarcoma Kaposi (HHV8)

CHOROBY WIRUSOWE - Różnicowanie Afty opryszczkopodobne Rumień wysiękowy wielopostaciowy Nekrotyczno wrzodziejące zapalenie dziąseł Osutka polekowa Inne choroby wirusowe CHOROBY WIRUSOWE - Różnicowanie

Leczenie chorób wirusowych ogólne Leki przeciwgorączkowe – Panadol, salicylany Acyclovir 5 x 200mg/d, Immunoglobulina (zwłaszcza u pacjentów z immunosupresją indukowaną lub nawracającym HSV) Leki przeciwbólowe Witamina B1 a 50-100 mg Amizepin a 200 mg 2-3 x dziennie Leczenie chorób wirusowych

Leczenie chorób wirusowych Doprowadzenie j. ustnej do właściwego stany higienicznego Miejscowe antyseptyki (CHX) Podawanie płynów Sterydoterapia miejscowa Niesterydowe leki przeciwzapalne do użytku miejscowego Leki przeciwbólowe miejscowo Właściwa dieta – łagodna, miękka Leczenie chorób wirusowych

Zakażenia bakteryjne

Nieżytowe zapalenie jamy ustnej Etiologia: bakterie nieswoiste Konieczne obniżenie odporności – bądź ogólne, bądź „miejscowe” (czyli zahamowanie mechanizmów obronnych) Objawy: nietypowe – wzrost T, pieczenie, czasem ból, zaczerwienienie, obrzęk, fetor ex ore, obłożenie języka, zmianom z geguły towarzyszą poważne zmiany zapalne w przyzębiu Leczenie – eliminacja czynnika sprawczego, poprawa higieny, środki przeciwbakteryjne, leczenie objawowe Nieżytowe zapalenie jamy ustnej

Wrzodziejące zapalenie dziąseł i jamy ustnej Etiologia – bakterie swoiste (Borellia Vincenti, Spirochaetae , Fusobacteriae) – FLORA OPORTUNISTYCZNA Konieczne zaburzenie odporności – im większe, tym gorsza postać (ANUG?ANUP, Angina Plau-Vincenta, noma) Objawy – ból, objawy ogólne, owrzodzenia w jamie ustnej, fetor ex ore Leczenie przyczynowe i objawowe Wrzodziejące zapalenie dziąseł i jamy ustnej

Ostre paciorkowcowe zapalenie jamy ustnej

Pierwotna – 8 dni do 2 mies. - rzadko w jamie ustnej, głównie dzieci Pierwotna – 8 dni do 2 mies. - rzadko w jamie ustnej, głównie dzieci. Płytkie, nebolesne owrzodzenie o nieregularnych brzegach. Dno pokryte ziarniną lub białm nalotem. Węzły chłonne twarde, powiększone, niebolesne, mogą rozmiękać, zrastać się ze skórą – przetoki Wrzodziejąca – (właściwa) – miejscowo na błonie śluzowej obrzęk i zaczerwienienie, następnie powstaje owrzodzenie pokryte gęstą wydzieliną. Różowe dno z żółtawymi ciałkami Trelata. Znaczna bolesność. Ślinotok. Toczniowa – na zapalnie zmienionej, sinoczerwonej błonie śluzowej drobne guzki – różowe – żółte – grupują się – rozpad – owrzodzenia - perforujące Gruźlica jamy ustnej

I-rzędowa - owrzodzenie, nadżerka, guzek lub strup w miejscu wniknięcia do ustroju. W przypadku owrzodzenia lakierowane dno Owrzodzenie na bł.śl. owalne, na dziąśle półksiężycowate Szybko pojawia się twardy naciek podstawy. Powiększone węzły chłonne. Trwa 6-8 tyg. II-rzędowa (9tydz. od zakażenia) Osutka kiłowa. W jamie ustnej plamy, grudki i krosty (tzw. plamy mleczne lub opalowe) otoczone rąbkiem zapalnym Nie dają dolegliwości, choć są zakaźne Kiła jamy ustnej

Kiła jamy ustnej III-rzędowa 3-5 lat od zakażenia Kilaki – guzki na wargach i podniebieniu miękkim o lakierowanej powierzchni III fazy rozwoju kilaka – nacieczenie, rozmiękanie, wydzielenie [guzek – owrzodzenie – perforacja lub blizna (języka)] Kiła jamy ustnej III-rzędowa

Zmiany w przebiegu innych zakaźnych chorób bakteryjnych

Zakażenia grzybicze

Zakażenia grzybicze Saprofity (najczęściej C.albicans) Typowych objawów brak, może w ogóle nie być objawów obiektywnych Zawsze przy zgłaszaniu przez pacjenta pieczenia i/lub suchości jamy ustnej, w pierwszej kolejności wykluczamy grzybicę Stany zmniejszające odporność ogólną i „miejscową” oraz noszenie protez zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Rozpoznanie – wymaz Leczenie na podstawie mykogramu!!!!! Zakażenia grzybicze

Kandydoza ostra rzekomobłoniasta Najczęstsza postać, tzw. drożdżyca. B.często u pacjentów zakażonych HIV. Przyjmuje się, że występowanie u osób młodych i dorosłych nie noszących uzupełnień ruchomych jest markerem zmian chorobowych w ustroju. Wykwity w jamie ustnej w postaci „zsiadłego mleka”, dające się zetrzeć odsłaniają rumieniową powierzchnię z krwawiącymi punktami Kandydoza ostra rzekomobłoniasta

Kandydoza ostra zanikowa (rumieniowa) Tzw. kandydoza poantybiotykowa, wynik zakłócenia równowagi bakteryjno-grzybiczej. Dochodzi do powstawania plam na skutek złuszczania nabłonka w wyniku rozplemu grzybni Język – typowa lokalizacja zmian przy przyjmowaniu doustnym Ab Mogą powstawać pęknięcia i nadżerki U pacjentów z HIV jest pierwszym etapem zakażenia grzybiczego, przed wystąpieniem „stadium rzekomobłoniastego” Kandydoza ostra zanikowa (rumieniowa)

Rzekomobłoniasta – zmiany identyczne jak w postaci ostrej, rzadko spotykana w klinikach ambulatoryjnych, gdyż przyczyna jest przewlekły zły stan ogólny Zanikowa (rumieniowa) – protetyczne zapalenie jamy ustnej – grzybicza stomatopatia protetyczna Kandydoza przewlekła

Zapalenie kątów warg Omówione przy zapaleniach warg Przyczyny: - - W grzybiczym zaczerwienienie lub pęknięcia, odczyn rumieniowy silniejszy w środku niż na obwodzie. W bakteryjnym strupy obniżenie zwarcia; infekcja grzybicza; infekcja bakteryjna; cukrzyca; niedobór witamin B Zapalenie kątów warg